تحلیل جایگاه ذکر در قرآن و بازتاب آن در عرفان اسلامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 2، شماره 5، خرداد 1389، صفحه 15-40   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

طاهر خوشحال دستجردی¹؛ مرضیه کاظمی²

¹ - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان (نویسندة مسئول)

²- دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

 
ذکر و یاد خداوند به عنوان یکی از مهمترین عبادات اسلامی، نقش مهمّی در تکامل معنوی انسان به عهده دارد و به همین علت، خداوند در قرآن، آیات متعددّی را دربارة آن نازل فرموده است. خداوند در قرآن، همواره مؤمنان را به ذکر و یاد خویش سفارش می‌کند و عواقب اعراض از آن را به آنان گوشزد کرده، به انذار آنها می‌پردازد.
جایگاه رفیع ذکر در عرفان اسلامی نیز، تا حدّ بسیاری تحت تأثیر آیات و احادیثی است که عظمت و ارزش این عمل عبادی را بیان می‌کند. عرفا و بزرگان طریقت  با درک عظمت و اهمیت ذکر در سلوک الی الله ، همواره در سخنان خود و یا در آثار منظوم و منثور خویش، مریدانشان را به مداومت بر ذکر و یاد حضرت حق فرا می‌خوانند و با استناد به‌ آیات قرآن، سالکان طریق حق را متوجه جایگاه مهمّ این عمل عبادی در سیر و سلوک می‌نمایند.
 

کلیدواژه‌ها

ذکر؛ عرفان؛ سلوک الی الله؛ عبادت

مراجع

 

- قرآن

2- ابن عربی، محمّدبن علی .(1994م). الفتوحات المکیه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

3- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی .(1367). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.

4- اسفراینی، نورالدین عبدالرحمن .(1383). کاشف الاسرار، تهران: دانشگاه تهران.

5- انصاری، عبدالله بن محمّد .(1367). سخنان پیرهرات، چ 5، به کوشش محمّد جواد شریعت، مجموعه سخن پارسی، تهران.

6- بهاء الدین ولد، محمّد بن حسین .(1352). معارف، مجموعه مواعظ و سخنان سلطان العلماء، چ 2، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: کتابخانه طهوری.

7- طباطبائی ، محمّد حسین .(1366). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

8- عبّادی، مظفر بن اردشیر .(1363). مناقب الصوفیه، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.

9- عطار، محمّدبن ابراهیم .(1364). تذکرة الاولیاء، چ4، تصحیح میرزا محمّدخان قزوینی، تهران: کتابفروشی مرکزی، تهران.

10- علاءالدولة سمنانی، احمد بن محمّد .(1369). مصنفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11- غزّالی، محمّدبن محمّد .(1364). احیاء علوم الدین، چ2، ترجمة مؤیدالدین محمّد خوارزمی، به اهتمام حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

12- ــــــــــــــــــــــــ .(1364). کیمیای سعادت، چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

13- قشیری، ابوالقاسم .(1361). الرسالة القشیریة، چ 2، ترجمة ابوعلی احمد عثمان، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

14- محمّد بن منور .(1348). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، چ3، به اهتمام ذبیح الله صفا، تهران: امیرکبیر.

15- مستملی بخاری، اسماعیل بن محمّد .(1373). شرح التعرّف لمذهب التصوّف، چ 2، تصحیح محمّد روشن، تهران: اساطیر.

16- مولوی، جلال الدین محمّد بن محمّد .(1364). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.ا. نیکلسون، تهران: امیرکبیر.

17- میبدی، رشیدالدین ابوالفضل .(1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر .