ضرب‌المثل در ادب فارسی و عربی، پیشینه و مضامین مشترک

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 2، شماره 5، خرداد 1389، صفحه 57-76   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

محمد امیری

 - استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

مثل در گستره ادبیات از نقش و جایگاه والایی برخوردار است؛ به طوری که ارزش و اهمیت علمی و تاریخی آن از کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌ها کمتر نیست. در زندگی تمامی اقشار جامعه، اعم از عامی، تحصیلکرده، فرهیخته و... مثل کاربرد ممتازی دارد و چه بسا جملة کوتاهی که ضرب‌المثلی یا حکمتی به ارث رسیده از گذشتگان است، کار ساعت‌ها سخن گفتن، دلیل آوردن و استدلال کردن و بحث کردن را انجام داده است. تاریخ امثال و حکم در زبان عربی به دوره جاهلیت بر می‌گردد و در زبان فارسی نمی‌توان تاریخ دقیقی برای پیدایش آن ذکر کرد. مفاهیم و مضامین در ضرب‌المثل‌های عربی و فارسی بسیار زیاد است که این مشابهت بیشتر معنوی و در بعضی از موارد لفظی است. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل مثل، معانی لغوی و اصطلاحی آن، ویژگی‌های لفظی، معانی بیان و سپس به پیشینة امثال در عربی و فارسی و تاریخچة گردآوری امثال عربی خواهد پرداخت و در انتهای پژوهش، مفاهیم و مضامین مشترک مثل‌ها در فارسی و عربی را با ذکر نمونه مثال‌ها بررسی خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

مثل؛ ضرب‌المثل؛ تمثیل؛ حکم؛ تشبیه؛ مضامین مشترک

مراجع

 

1- ابن منظور، محمد بن مکرم .(1968م). لسان العرب، بیروت: دارالعلم للملایین.

2- الرازی، محمدبن‌ابی‌بکربن عبدالقادر .(1368). امثال و حکم، ترجمه و تصحیح فیروز حریرچی، دانشگاه تهران.

3- ایروانی زاده، عبدالغنی .(1384). الادب العربی والایرانیون، تهران: سمت.

4- بهمنیار، فریدون .(1360). داستان‌نامه بهمنیار، دانشگاه تهران.

5- بهمنیار، فریدون .(1328). مثل چیست؟ یغما، سال دوم، ش 2 و 3، 49-52.

6- پرتوی آملی، مهدی .(1374). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم، تهران: سنایی.

7- حافظ، شمس‌الدین محمد .(1362). دیوان حافظ، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.

8- حریرچی، فیروز .(1368). امثال و حکم عربی، تهران: دانشگاه تهران.

9- حکمت، علی‌اصغر .(1360). امثال قرآن، تهران: بنیاد قرآن.

10- خضرائی، امین .(1382). فرهنگ‌نامه امثال و حکم ایرانی، شیراز: نوید.

11- دشتی، محمد .(1383). ترجمه نهج البلاغه، قم: رسالت یعقوبی.

12- دهخدا، علی‌اکبر .(1361). امثال و حکم، 4 مجلد، تهران: امیرکبیر.

13- راغب اصفهانی .(1992م). مفردات الفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم.

14- رومی، جلال‌الدین .(1360). مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران.

15- رضوی، محمد .(1383). فرهنگ امثال القرآن و معادل های آن در زبان فارسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

16- زمخشری، جاراله محمودبن عمر .(1987م). المستقصی فی امثال العرب، لبنان: دارالکتب العلمیه.

17- سنایی .(1368). حدیقه الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، دانشگاه تهران.

18- شکورزاده، ابراهیم .(1372). ده هزار مثل فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

19- ــــــــــــــــ .(1380). دوازده هزار مثل و سی‌هزار معادل آنها، مشهد: آستان قدس رضوی.

20- شهیدی، سید جعفر .(1388). نهج البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

21- عفیفی، رحیم .(1371). مثل‌ها و حکمت‌ها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، تهران: سروش.

22- قطامش، عبدالمجید .(1988م). الامثال العربیه، سوریه: دارالفکر.

23- معین، محمد .(1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

24- المیدانی، ابوالفضل احمد .(1972). مجمع الامثال، بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه.

25- ----------------- .(1379). خزینه الامثال، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: ‌دانشگاه تهران.

26- نشاط، سیدمحمود .(1342). زیب سخن یا علم بدیع پارسی، تهران.

27- همایی، جلال‌الدین .(1370). معانی و بیان، تهران: هما.

28- یوسفی، غلامحسین .(1363). کاغذ زر، تهران: یزدان.