سفر روحانی سنایی و ابوالعلاء

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 1، شماره 4، اسفند 1388، صفحه 69-86   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

مهدی سلمانی

 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

 
برخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامه‌های روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونه‌ای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این مقوله شاهکارهایی وجود دارد که خود در شکل‌گیری و حتی روند این سیر و سیاحت در ادب اروپا بسیار تأثیرگذار بوده است؛ همچنانکه پیشینة کمدی الهی دانته را در آثاری چون ارداویراف‌نامه و فتوحات مکیه و... جستجو کرده‌اند. البته، بی‌هیچ گمانی باید تمامی این آثار را برگرفته از معراج حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) دانست. در میان سفرنامه‌های روحانی ـ اسلامی دو شاهکار ادبی؛ یعنی سیرالعباد الی‌المعاد سنایی و رسالة الغفران ابوالعلاء معری با نگاهی متفاوت از دیگران گزارش شده است که هر دو به لحاظ دشواریهایی که در ارائه اندیشة مؤلفان داشته‌اند، آنچنان که می‌بایست تحلیل و بررسی نشده‌اند. لذا در این نوشتار، تلاش شده است ضمن معرفی و نمودن بسترهای مشترک هر دو سفر، به هدف غایی و باز هم مشترک این دو ادیب پرداخته شود. به همین جهت، ضمن معرفی اجمالی مؤلفان و احوال ایشان در زمان تألیف اثر، با نگاهی انتقادی تشابهات و تمایزات هر دو اثر ارائه و جایگاه هر یک در گسترة سفرنامه‌های روحانی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

سیرالعباد‌ الی‌المعاد؛ سنایی؛ رساله ‌الغفران؛ ابوالعلاء‌ معری؛ معراج‌نامه؛ سفرنامه‌ روحانی؛ سفر؛ دوزخ؛ برزخ؛ بهشت

مراجع

 

1- ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم .(1964م.). الشعر والشعرا، ج1، دارالثقافه.

2- بردسیری‌کرمانی، شمس‌الدین محمد .(1349). مصباح‌الارواح، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.

3- پورنامداریان، تقی‌ .(1348). رمز و داستان‌های‌رمزی‌در ادب‌فارسی، تهران: علمی‌وفرهنگی، چ دوم.

4- دانته، الیگیری .(1352). کمدی‌الهی، ترجمه، مقدمه‌و تعلیق شجاع‌الدین شفا، تهران: امیرکبیر.

5 ـــــــــــــــــــــ . کمدی‌الهی‌(دوزخ)، ترجمه‌سعید نفیسی، مجله ‌دانشکده‌ ادبیات ‌تهران، ش9.

6- زردشت بهرام پژدو .(1343). ارداویراف‌نامه منظوم، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.

7- زرین‌کوب، عبدالحسین .(1354). نقد ادبی، تهران: امیرکبیر، چ دوم.

8- ژینپو، فیلیپ .(1982م.). ارداویراف‌نامه، ترجمه رحیم عفیفی، تهران: انتشارات توس.

9- سنایی غزنوی، مجدود بن آدم .(1356). سیرالعباد الی‌المعاد، تصحیح رضا مایل، تهران: بیهقی.

10 ــــــــــــــــــــــــــــ .(1378). سیرالعباد الی‌المعاد، تصحیح‌ و توضیح مریم رنجبر، تهران: مانی.

11-  شفیعی‌کدکنی، محمدرضا .(1372). تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.

12- عطار نیشابوری، فریدالدین .(1386). مصیبت‌نامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.

13- معری، ابوالعلاء .(1347). رسالة الغفران، ترجمه‌عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات اشرفی، چ اول.

14__________ .(1950م.). رسالة الغفران، تصحیح، تحقیق و شرح دکتر بنت‌الشاطی، قاهره: دارالمعارف.

15-  مینوی، مجتبی .(1346). پانزده گفتار دربارة چند تن از رجال ادب اروپا، تهران: بی‌نا.