شیبانی و بازگشت ادبی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 1، شماره 3، آذر 1388، صفحه 46-55   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

در دوره قاجار، شعر بازگشت به اوج خود رسید. در این عصر، شاهان قاجار، شعر مدحی را در خدمت دستگاه تبلیغاتی خود در آوردند و شاعران نیز به پیروی از استادان سبک خراسانی، به قصاید مدحی توجه بیشتری کردند. در این میان، ابونصر فتح الله خان شیبانی، (1241- 1308 هـ. ق ) وضعی دیگر گونه داشت. او که در ابتدا در خدمت محمد شاه و ناصر الدین شاه قاجار بود و قصایدی در مدح آنها سروده بود، به هنگام جلوس ناصرالدین شاه بر تخت شاهی، از دربار رانده شد و مدتها در بلاد مختلف آواره وسرگردان بود. مدتی هم طریق درویشی در پیش گرفت و سر انجام، 25 سال از عمر خود را صرف آبادانی بیابانی در حوالی نطنز به نام «عشق آباد» کرد؛ اما آنجا هم توسط عده ای از اشرار ویران شد. به تظلّم به پایتخت آمد، اما سودی حاصل نشد. هـمه این عوامل باعث گردید تا شیبانی به یکی از منتقدان عصر ناصرالدین شاه تبدیل شود و از این حیث در بین شاعران دوره بازگشت، تمایز و تشخصّی دیگر یابد.

کلیدواژه‌ها

شیبانی؛ بازگشت ادبی؛ اعتراض و انتقاد

مراجع

 

1- آرین پور،یحیی. (1357). از صبا تا نیما،تهران: فرانکلین.

2- اته، هرمان .(1337). تاریخ ادبیات فارسی،ترجمة رضازادة شفق،تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

3- براون، ادوارد.(1375). تاریخ ادبیات ایران( از صفویه تا عصر حاضر)، ترجمة بهرام مقدادی، تهران: مروارید.

4- بهار، محمد تقی(ملک الشعرا).(1370).سبک شناسی، تهران: امیرکبیر.

5- حمیدی شیرازی، مهدی.(1350). شعر در عصر قاجار،تهران: توس.

6- دیوان بیگی،احمد .(1365).حدیقه الشعرا(ادب و فرهنگ در عصر قاجار)، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران: انتشارات زرین.

7- شمس لنگرودی، محمد تقی.(1372). مکتب بازگشت(بررسی شعر دوره های افشاریه، زندیه، قاجار،تهران: صنوبر.

8- شمیسا، سیروس.(1372). کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس.

9- _________ .(1373). سبک شناسی شعر، تهران: فردوس.

10- شیبانی،رحمت اله. (1371). خاندان شیبانی(کاشان)،به اهتمام فرامرز طالبی،تهران: نشر سپهر.

 11- شیبانی،فتح اله خان .(1300 ه.ق). درج درر، تهران: چاپ سنگی.

12- _______________: دیوان، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی،شماره 2447.

13- ______________: زبدة الآثار، نسخه خطی کتابخانه ملی، شمارة 936.

14- _______________: فتح و ظفر، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی،شماره 1125.

15- ______________: مقالات، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک،شماره 5596.

16-______________(9/1308ه.ق). منتخب از مجموعه بیانات، با مقدمه اسماعیل نصیری قراچه داغی، استامبول: چاپ سربی.

17- صفا، ذبیح اله. (1373). مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، تهران: ققنوس.

18- غنی، قاسم .(1323). «شرح احوال فتح الله خان شیبانی»، مجلة آینده، شماره اول، جلد سوم.

19- محجوب، محمد جعفر.(بی تا).سبک خراسانی در شعر فارسی،تهران: فردوس و جامی.

20- معصوم شیرازی، محمد.(1345). طرائق الحقایق، تصحیح محمد جعفر محجوب، تهران: کتابفروشی بارانی.

21- هدایت، رضاقلیخان .(1336). مجمع الفصحا،به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.