سرگذشت خط فارسی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 1، شماره 2، شهریور 1388، صفحه 61-70   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

خط فارسی از جهت تاریخ شکل‌گیری، تحول و دگرگونی، جنبه‌های فکری، هنری، زیباشناسی، هویتی، فرهنگی و کاربردی برای فارسی زبانان ایران و جهان از اهمیت فراوانی برخوردار است. این خط گاه‌گاهی از سوی ناآگاهان یا کم‌کوشان مورد بی‌مهری و ستم قرار گرفته و می‌گیرد. پیش از این مقالات و کتابهایی درباره آن نگاشته شده است، اما به عوامل و علل تاریخی پذیرش این خط به جای خط پهلوی و مستندات و دلایل عینی‌تر و بارزتر آن کمتر پرداخته شده است.
در این مقاله کوشیده‌ایم ضمن ترسیم جنبه‌های تاریخی و بیان دلایل دینی و زبانی و توجه به خطوط سکه‌های دوره‌ای نخست آلامی و ظروف و کتبیه‌ها، سیر طبیعی انتخاب خط فارسی اسلامی به جای خط پهلوی ساسانی را تبیین کنیم و نتیجه بگیریم که خط فارسی با همة ارزشهای فکری، اعتقادی، هنری، ادبی و فرهنگی ما گره خورده است و دستکاریهای بی‌وجه و ستیزه‌های بی‌معنی، باعث کسست‌های ویرانگر ما با میراث گرانقدر فرهنگی و ملی و ایمانیمان خواهد گردید و برعکس، محافظت و گسترش آن، پیداری و موجبات معنوی ما را استمرار خواهد بخشید و عزت و سربلندی ما را در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

خط فارسی؛ خط پهلوی؛ اسلام؛ قرآن؛ فرهنگ

مراجع

 

آذرنوش آذرتاش .(1385). چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست، تهران: نشر نی.

2- ابوالقاسمی، محسن .(1373). تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت.

3- احمدبن ابی یعقوب .(1358). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، ج2، تهران: علمی و فرهنگی.

4- ایرانی، عبدالمحمدخان .(1314). پیدایش خط و خطاطان، بی‌جا، بی‌نا.

5- برتولد، اشپولر .(1354). جهان اسلام، تهران: امیرکبیر.

6- برجیان، حبیب الله .(1379). «کتابت زباهای ایرانی»، تهران: سروش.

7- بیانی، مهدی .(1332). «نظر اجمالی به تحول خط در ایران اسلامی» مجله سخن، ش4، صص 692- 698.

8- بهنام، عیسی .(1341). «هنر تزیین اشیاء بوسیله خط» هنر و مردم، ش2، دوره جدید، صص 2- 7، تهران: انتشارات هنرهای زیبای کشور.

9-_______ .(1342). «خط کوفی تزئینی بر روی ظروف سفالین»، هنر و مردم، ش هشتم، دوره جدید، صص 28- 38، تهران: انتشارات هنرهای زیبای کشور.

10- حاج سید جوادی، سید کمال .(1362). «سیری در تاریخچه خطوط اسلامی»، فصلنامه هنر، شماره 4.

11- حتی خلیل، فیلیپ .(1366). «تاریخ عرب»، تهران: آگاه.

12- حسن ابراهیم حسن .(بی تا). «تاریخ سیاسی اسلام»، ترجمه عبدالحسین بینش، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه.

13- راهجیری، علی .(1345). تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران.

14- زمرّدیان، رضا .(1361). «سابقه تاریخی خط عربی و فارسی» مجله دانشکده ادبیات مشهد، سال 15، ص 228.

15- شمس اشراق، عبدالرزاق .(1369). «نخستین سکه‌های امپراتوری اسلام» تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

16- فضایلی، حبیب الله .(1350). «اطلس خط تحقیق در خطوط اسلامی»، اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان.

17- گاور، آلبرتین .(1367). تاریخ خط، تهران: نشر مرکز.

18- مسعودی، علی بن حسین .(1349). التنبیه و الاشراف، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

19- محقق، مهدی .(1369). دومین بیست گفتار، «تاثیر زبان فارسی در زبان عربی» تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ گیل، شعبه تهران.

20- ناتل خانلری، پرویز .(1365). «تاریخ زبان» ج1، تهران: نشر نو.