مفهوم آزادی در ادب فارسی‌

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 8، دوره 1، شماره 1، خرداد 1388، صفحه 91-100

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

چکیده

آزادی نیازی است فطری که یکی از ویژگیهای آشکار و برجسته انسان محسوب می‌گردد؛ چون او موجودی است که آزاد آفریده شده است؛ آنچنان که در کلام علی (ع‌) نیزآمده است‌: «بنده دیگری مباش که خداوند تو را آزاد آفریده است‌». انعکاس این ویژگی ‌مهم انسانی در متون ادب پارسی از دیرباز سابقه دارد و آثار آن را از ابتدای شکل گرفتن ‌ادبیات پارسی دری به شکلهای گوناگون در آثار بازمانده می‌توان مشاهده کرد.
در این مقاله، نگارنده کوشیده است با بررسی آثار برجسته متون ادب پارسی در عرصه اشعار به جای مانده از قدیم تاکنون این موضوع را پی گیری و تحلیل نماید و به این ‌نتیجه رسیده است که آزادی مشخصاً با سه مفهوم کاملاً متمایز در ادبیات فارسی‌خودنمایی می‌کند:
اولین مفهوم همان است که بیشتر در نزد شاعران متقدم، نظیر: ناصرخسرو و مسعودسعد کاربرد داشته است و آن آزادی و رهایی از زندانها و حصارهایی است که انسانهای آزاده به علل گوناگون در آن گرفتار می‌شوند. در این مقام شاعرانی، مانند: مسعود سعد وخاقانی و در دوره‌های معاصر گویندگانی، چون‌: ملک الشعرای بهار و فرخی یزدی اشعاری زیر عنوان «حبسیه‌» از خود به یادگار گذاشته‌اند که در دوران اخیر از آنها با عنوان «ادبیات‌زندان‌» یاد شده است‌.
دومین مفهوم، مفهومی است که در متون عرفانی به عنوان یک مضمون عالی معنوی ‌با آن مواجهیم و آن آزادی از تعلقات و محدودیتهای مادی زندان گونه ای است که روح ‌آدمی را به بند می‌کشد و او را از رسیدن به مراحل والای تکامل باز می‌دارد. جسم و تن‌، زمان و مکان‌، خواهش‌های نفسانی‌، نیکنامی و حب جاه و مال، از جمله این تعلقات ‌است که در قالب داستان‌، قصه و تمثیلهای شیرین از آنها سخن به میان آورده‌اند.
در مرتبه سوم، آزادی مفهومی است که در ادبیات کهن ما سابقه ندارد و درحقیقت، معنایی است امروزی که در دوره‌های معاصر و از زمان مشروطیت، در اثر آشنایی با فرهنگ غرب در ادبیات ما وارد شد و کسانی، چون میرزاده عشقی‌، نسیم شمال (سیداشرف الدین گیلانی‌)، فرخی یزدی‌، ملک الشعرای بهار، دهخدا و امثال آنها در این باب ‌داد سخن داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

آزادی؛ ادب فارسی؛ شعر؛ متون عرفانی؛ ادبیات معاصر

مراجع

 

1- اسعد گرگانی، فخرالدین.( 1337). ویس و رامین، محمد جعفر محجوب، تهران: اندیشه.

2- اشرف الدین گیلانی .( 1363). جاودانه سید اشرف الدین گیلانی‌: حسین نمینی، کتاب فرزان‌.

3- بهار، ملک الشعرا .(1368). دیوان، توس‌: چاپ پنجم‌.

4- حافظ، شمس الدین محمد .( 1382). دیوان، تصحیح بهاء­الدین خرمشاهی، تهران‌: دوستان، چاپ چهارم.

5- خاقانی شروانی، افضل الدین .( 1385). دیوان، سید ضیاء­الدین سجادی، تهران: چاپ هشتم.

6- دهخدا علی اکبر .( 1363). امثال و حکم، ج 1، تهران‌: چاپخانه سپهر، چاپ ششم‌.

7 __________ .( 1364). لغت نامه‌، تهران‌: دانشگاه تهران‌، موسسه لغت نامه‌.

8__________ .( 1381). دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی‌، تهران: مزدک.

9- زرین کوب‌، عبد الحسین .( 1348). سر نی، ج 1‌، تهران: علمی‌.

10- شمش تبریزی .( 1371). کلیات دیوان، مقدمه و تصحیح محمد عباسی، تهران: طلوع، چاپ پنجم.

11- عارف قزوینی .( 1364). کلیات دیوان، به کوشش سید هادی حائری، تهران: جاویدان.

12- عشقی، میر زاده .( 1357). کلیات اشعار‌، به کوشش‌ سید هادی حائری‌، ج1، جاویدان‌.

13- فرخی سیستانی .( 1349). دیوان، به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار، چاپ دوم.

14- فرخی یزدی .( 1363). دیوان، به قلم حسین مکی، تهران‌: امیرکبیر، چاپ هفتم.

15- فردوسی .(1383). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره، چاپ سوم.

16- مسعود سعد .( 1364). دیوان، تصحیح‌ مهدی نوریان‌، اصفهان‌: کمال.

17- مولوی، جلال‌الدین .( 1387). مثنوی معنوی، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهرن: زوار، چاپ چهارم.

18- ناصر خسرو، ابو معین .( 1384). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی – مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

19- نظامی، الیاس .( 1386). مخزن الاسرار، به کوشش سعید حمیدیان، تهران‌: قطره، چاپ دهم.

20_________ .( 1385). خسروشیرین، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ هفتم.