روایت، ابزار تعلیم در گلستان (رویکردی روایت‌شناختی به باب نخست گلستان)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 9، شماره 34، شهریور 1396، صفحه 29-56   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

محمد حکیم آذر¹؛ فخرالدین سعیدی²؛ مظاهر نیکخواه³

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

³استاد‌یار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

چکیده

روایت در نهاد آثار ادبی نهفته است و عنصری پیش‌برنده در تبیین نقش ادبی و هنری هر اثر ادبی است. هرچه اثر ادبی وجه داستانی قوی‌تری داشته باشد، روایت در آن پُرمایه‌تر و فعال‌تر است. گلستان سعدی اثری تعلیمی است که وجهی داستانی دارد؛ به همین سبب روایت و شگردهای روایت در آن پویا و اثرگذار است. این پژوهش با مطالعة کتابخانه‌ای و یادداشت‌برداری می‌کوشد با تأکید بر نظریه‌های ساختارگرایان معروف (مانند تولان، ژنت، بارت)، تأثیرگذاری روایت را در تبیین مفاهیم تربیتی و اخلاقی گلستان بررسی کند و از مهم‌ترین اصول نظری ساختارگرایان در شناخت ساختار گلستان بهره برد. این پژوهش نقش درونمایه را در پربار‌کردن کیفیت و تنوع ساختار کُنش‌ها و رخدادهای روایی در حکایت‌های باب اول گلستان بررسی می‌کند. همچنین این مقاله بیانگر این مطلب است که سعدی به سبب برخورداری از فهم ادبی توانسته است حکایت‌های گلستان را بر پایه‌ها و اصول و کُنش‌هایی بُنیان‌گذاری کند که قرن‌ها بعد در داستان‌نویسی و داستان‌ کوتاه‌نویسی پایه و مبنای نگارش نوین قرار گرفته است. نظام باورهای سعدی‌، بر گرداگرد گزارۀ شناخت هستی در پیرامون او شکل گرفته است که آنها را از راه تمثیل به مخاطب منتقل می‌کند؛ بنابراین گفتمان چیره بر حکایت‌ها یک گفتمان تعلیمی است‌.
 

کلیدواژه‌ها

گلستان؛ سعدی؛ حکایات؛ روایت؛ رخداد؛ توالی

مراجع

1- احمدی‌، بابک (1388). ساختار و تأویل متن‌، تهران‌: مرکز‌.

2- افخمی، علی؛ علوی، سیده‌ فاطمه (1382). «زبانشناسی روایت»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 165، 55-72.

3- پورپیرار، ناصر (1376). مگر این پنج روزه، تهران: کارنگ.

4- جواهری، سپیده؛ نیک‌منش، مهدی؛ پناهی، مهین (1393). «بررسی نمود کلامی روایت در مصیبت‌نامۀ عطار نیشابوری»، پژوهش‌های ادبی، شمارۀ45، 81-102.

5- خزائلی، محمد (1387). شرح گلستان سعدی، تهران: بدرقه جاویدان، چاپ13.

6- خوارزمی، مؤیدالدین محمد (1365). ترجمۀ احیاء علوم الدین، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.

7- دشتی، علی (1380). قلمرو سعدی، تهران: اساطیر، چاپ2.

8- ذوالفقاری، حسن؛ زواری، محمدامین (۱۳۸۸). «روایت‌شناسی قصۀ یوسف^(ع) و زلیخا»، کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ19، 37-71.

9- سعدی، مصلح‌الدین (1394). گلستان، به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، چاپ12.

10- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388). «ساختار ساختارها»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورة17، شمارة65، 7-14.

11- شمیسا، سیروس (1386). سبک‌شناسی نثر، تهران: میترا، چاپ10.

12- عرب یوسف‌آبادی، فائزه (1394). «بررسی تقابل زمان روایی و زمان متن در حکایت‌های گلستان»، فصلنامۀ متن‌پژوهی، دورة 19، شماره66، 65-90.

13- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1382). مقاله‌های بدیع‌الزمان فروزانفر، به کوشش عنایت‌الله مجیدی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

14- کنان‌، شلومیت ریمون (۱۳۸۷). روایت داستانی، بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.

15- مکاریک، ایرناریما (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

16- میربلوچ‌زایی، اسحاق؛ بارانی، محمد؛ خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1394). «بررسی ساختار روایی خورشید و مهپاره براساس دیدگاه پراپ»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ25، 183-202.

17- میرصادقی، جمال (1382). ادبیات داستانی، تهران: سخن، چاپ4.

18- ---------- (1387). راهنمای داستان‌نویسی، تهران: سخن.

19- وحدانی‌فر، امید؛ صرفی، محمدرضا؛ بصیری، محمدصادق (1395). « بررسی سرعت روایت در حکایت‌های گلستان سعدی براساس نظریة ژنت»، فنون ادبی، سال8، شمارة4 (پیاپی17)، 33-50.

20ـ یلمه­ها، احمدرضا. (1394). واکاوی لایه­های تعلیمی پنهان در طنز گلستان، فصلنامه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره 27، ص 26-1.

21- یوسفی، غلامحسین (1394). تصحیح گلستان، تهران: خوارزمی، چاپ4.