بررسی تطبیقی جلوه‌‌های آسمان و اجرام آسمانی در شعر بحتری و خاقانی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 5، دوره 12، شماره 45، خرداد 1397، صفحه 93-113   

نویسنده

فرزانه ابوآصف

دکتری زبان وادبیات عرب، دبیر آموزش و پرورش ناحیه 1 تبریز

چکیده

آسمان و اجرام وابسته به آن مانند ماه، خورشید و ستارگان از دیرباز جلوه‌های گوناگون و تعیین کننده معنایی و تصویری در شعر کهن و معاصر فارسی و عربی داشته‌اند. بررسی این جلوه‌ها نقش مهمی در ورود به دنیای ذهنی شاعران و شناختن اندیشه‌ها و عواطف آنان دارد؛ ضمن اینکه، خواننده را با شگردها و ظرایف بلاغی به کار گرفته شده توسط هر شاعر بیش‌تر آشنا می‌سازد. بر این اساس و با توجه به همین اهمیت، پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی، بارزترین کارکردهای معنایی و تصویری آسمان و اجرام مربوط به آن را در اشعار دو شاعر بزرگ کلاسیک بررسی کند و به پُر نمودترین شباهت‌ها و تفاوت‌های شعر آن‌ها از این منظر بپردازد. یکی از این دو شاعر، بحتری شاعر پرآوازه عرب در قرن سوم و دیگری خاقانی شروانی، شاعر برجسته قرن ششم در ایران می‌باشد. این دو شاعر توجهی بارز وتعیین کننده به آسمان، خورشید، ماه و ستارگان داشته‌اند و تصاویری که از این عناصر مربوط به طبیعت ساخته‌اند، سزاوار بررسی است.

کلیدواژه‌ها

تصاویر ادبی؛ عناصر طبیعت؛ کارکرد معنایی؛ کارکرد تصویری

مراجع

قرآن کریم.

 

کتب فارسی

بهار، مهرداد. 1362ش، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: طوس.

ترابی، سیّد محمد. 1382ش، نگاهی به تاریخ ادبیات ایران از روزگار پیش از اسلام تا اوایل قرن هفتم، چاپ اول، تهران: ققنوس.

خاقانی. 1375ش، دیوان خاقانی، به تصحیح دکتر میر جلال الدّین کزّازی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

دشتی، محمّد. 1340ش، شاعری دیرآشنا، تهران: بی نا.

عفیفی، رحیم. 1376ش، فرهنگنامه شعری، چاپ دوم، تهران: سروش.

ماهیار، عبّاس. 1394ش، نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی، چاپ دوم، تهران: اطّلاعات.

 

کتب عربی

البحتری، ابو عبادة الولید بن عبید. 1987م، دیوان البحتری، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بدوی، أحمد. 1970م، البحتری، الطبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف.

البلتاجی، محمد الأنوار. 1985م، من وصایا القرآن الکریم، الطبعة الثانیة، القاهرة: دار التراث العربی.

زیّات، أحمد حسن. 2005م، تاریخ الأدب العربی، الطبعة التاسعة، بیروت: دار المعرفة.

شراره، عبداللطیف. 1998م، شعراؤنا القدامی، الطبعة الأولی، بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.

الشکعۀ، مصطفی. 1979م، الشعر والشعراء فی العصر العباسی، الطبعة الأولی، بیروت: دار العلم للملایین.

شلق، علی. 2006م، البحتری، الطبعة الأولی، بیروت: دار ومکتبة الهلال.

المعرّی، ابوالعلاء. 1936م، عبث الولید، الطبعة الأولی، دمشق: مطبعة الترقی.

 

مقالات

سهرابی، فرخنده. 1393ش، «بررسی نماد خورشید در شعر امل دنقل و شفیعی کدکنی»، کاوشنامه ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال چهارم، شماره 14، ص4.

کرمی، محمّدحسین. 1389ش، «خاقانی معمار زبان و خیال»، مجله علمی- پژوهشی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال دوم، شماره پیاپی 2-1، ص 16.

مشهور، پروین‌دخت. 1388ش، «ماه و خورشید در شعر خاقانی»، فصلنامه تخصّصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، صص 82-9.