نگرشی تطبیقی به رویکرد نوستالژیک در سروده‌های نازک الملائکه و مهدی اخوان ثالث

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 8، دوره 12، شماره 45، خرداد 1397، صفحه 171-204   

نویسنده

منیر زیبائی

استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

«نوستالژی» به عنوان یکی از مباحث مطرح در روان‌شناسی، در حوزه ادبیات نیز از موضوعات مهم شعر معاصر عربی و فارسی به شمار می‌آید. از جمله شاعران معاصری که حسرت گذشته‌های خوشِ ازدسترفته و یادکرد آن‌ها در اشعارشان بسامد فراوانی داشته نازک الملائکه و مهدی اخوان ثالث است. موقعیت و شرایط زندگی و جامعه، اندیشه و عاطفه قوی و آشنایی با بسیاری از شاعران و بزرگان منجر به برانگیخته شدن حس نوستالژیکی قوی در این دو شاعر شده است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی نمودهای نوستالژی در دیوان دو شاعر به روش تحلیلی توصیفی، به بررسی و تبیین رویکردهای نوستالژیک در شعر نازک الملائکه و مهدی اخوان ثالث بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حسرت دوران کودکی، گذشته تاریخی و اسطوره­ای، غم غربت، مرگ و دوری از آرمانشهر در شعر دو شاعر از بسامد بیش‌تری نسبت به دیگر مفاهیم نوستالژیک برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

غم غربت؛ دوری؛ حسرت؛ وطن؛ آرمانشهر؛ مرگ‌اندیشی؛ شعر معاصر عربی و فارسی

مراجع

أبوسعد، أحمد. لا تا، الشعر والشعراء فی العراق: 1900 م حتی 1998 م، بیروت: دار المعارف.

اخوان ثالث، مهدی(1). 1370ش، ارغنون، چاپ نهم، تهران: مروارید.

اخوان ثالث، مهدی(2). 1370ش، شعر زمان ما 2، چاپ اول، تهران: نگاه.

اخوان ثالث، مهدی. 1349ش، بهترین امید، چاپ دوم، تهران: آگاه.

اخوان ثالث، مهدی. 1354ش، زمستان(مجموعه شعر)، چاپ پنجم، تهران: مروارید.

اخوان ثالث، مهدی. 1360ش، از این اوستا(مجموعه شعر)، چاپ پنجم، تهران: مروارید.

اخوان ثالث، مهدی. 1371ش، تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، چاپ چهارم، تهران: مروارید.

اسماعیل، عزالدین. 1972م، الشعر العربی المعاصر قضایاه وظواهره الفنیة والمعنویة، ط2، بیروت: دار العودة.

انوشه، حسن. 1376ش، دانشنامه ادبیات فارسی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی دانشنامه.

آرین پور، یحیی. 1374ش، از صبا تا نیما، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی فرانکلین.

پولادی، کمال. 1387ش، بنیادهای ادبیات کودک، چاپ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

خورشید، فاروق. 2004م، ادیب الأسطورة عند العرب، چاپ اوّل، قاهره: مکتبۀ الثقافۀ الدینیّۀ.

شاملو، سعید. 1375ش، آسیب شناسی روانی، چاپ ششم، تهران: رشد.

شمیسا، سیروس. 1387ش، انواع ادبی، چاپ اول، تهران: نشر میترا.

صابر، محیی الدین. 1988م، فی قضایا الشعر العربی المعاصر، تونس: المنظمة العربیة للتربیة والثقافة والعلوم.

الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب. 1406ق، القاموس المحیط، بیروت: دار الفکر.

کراپ، آلکساندر هاگرتی. 1377ش، جهان اسطوره­شناسی، ترجمه جلال ستاری، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

کفافی، محمّد عبدالسلام. 1382، ادبیات تطبیقی، ترجمه سید حسین سیّدی، مشهد: انتشارات آستان قدس.

گریمال، پیر. 1347ش، اساطیر یونان و روم، ترجمه احمد بهمنش، تهران: دانشگاه تهران.

الملائکه، نازک. 1997م، دیوان نازک الملائکة، المجلد الاول والثانی، بیروت: دار العودة.

مور، توماس. 1361ش، آرمانشهر(یوتوپیا)، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری، تهران: خوارزمی.

مقالات

آقایاری، خسرو. 1390ش، «فرایند توسعه مفهوم کودکی و گفتمان نقد ادبی معاصر»، ماهنامه کتاب ماه کودک و نوجوان، سال چهاردهم، شماره 11، صص17-10.

صفری، جهانگیر و شمسی، حسین. 1389ش، «بررسی نوستالژی در دیوان ناصرخسرو»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال هشتم، شماره 15، صص98-75.

عالی عباس آباد، یوسف. 1387، «غم غربت در شعر معاصر»، نشریه علمی پژوهشی گوهر گویا، سال دوم، شماره6، صص179-155.

فرشید، کتایون، و همکاران. 1390، «بررسی تطبیقی یوتوپیای تامس مور و شهر نیکان نظامی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال پنجم، شماره 18، صص109-91.

کریمی، عبدالعظیم. 1376، «تفکر شهودی در کودکان و ضرورت بازگشت به کودکی»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره10، صص26-7.

نعمتی قزوینی، معصومه و همکاران. 1394، «فراخوانی میراث اسطوره­ای در اشعار نازک الملائکه و طاهره صفار زاده»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره 34، صص67-31.