حافظ وسید قطب(دراسة فی المضامین الغزلیة المشترکة)

فصلیة دراسات الادب المعاصر

مقاله 1، دوره 9، شماره 36، اردیبهشت 2018، صفحه 9-35   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

جهانگیر امیری¹؛ محمد فارغی شاد²

¹أستاذ مشارک فی اللغة العربیة وآدابها، بجامعة رازی کرمانشاه

²ماجستیر فی اللغة العربیة وآدابها، بجامعة رازی کرمانشاه

چکیده

خلّف سید قطب فضلاً عن آثاره الإسلامیّة دیوان شعر یحتلّ الغزل أکبر مساحة منه. أصبح سید قطب مولعاً بغزل حافظ إثر قراءته لترجمة عربیّة لغزله سمّیت بـ «أغانی شیراز»، أثّرت فی نفسه حتّی النخاع. افتتن بأسلوبه التغزلی ومنهجه العرفانی حتّی اکتسب شعره طابعاً من غزل حافظ واصطبغ بصبغته. فشعر سید قطب بمجمله انعکاس صارخ لغزل حافظ الحافل بالحبّ والحنان والإنسانیّة والمعرفة. هذا ویری سید قطب أنّ لغزل حافظ مکانة مرموقة لدی الأدباء العرب، ذلک لأنّه أعطی الشعر الوجدانی العربی زخماً کبیراً وزاد فیه انتعاشاً وحیویّة یصمد بهما أمام تیارات الفسلفة الجارفة قویّاً شامخاً. وأمّا هذا المقال فهو إجراء دراسة مقارنة بین غزل الشاعرین الإیرانی والمصری وهما حافظ وسید قطب. فإنّه یهدف إلی دراسة تحلیلیّة للمضامین الغزلیّة فی شعر حافظ وسید قطب مسلّطاً الأضواء علی جوانب مشترکة من غزلهما. مهما یکن من أمر فإنّ أسلوبنا فی البحث فی هذا المقال یقوم علی أساس «المدرسة الأمریکیّة» المتّبعة فی مطالعات الأدب المقارن الجدیدة.

کلیدواژه‌ها

المضامین الغزلیّة؛ المنهج العرفانی؛ الشعر العربی المعاصر؛ الأدب المقارن

مراجع

الکتب الفارسیة

آذر، امیر اسماعیل. 1387ش، ادبیات ایران در جهان، چ1، تهران: انتشارات سخن.

حافظ شیرازی، شمس­الدین محمد. 1367ش، دیوان اشعار، به تصحیح غنی قزوینی، تهران: فروغ.

دانش­پژوه، منوچهر. 1386ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، چ2، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

رجائی، احمد علی. 1364ش، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: انتشارات علمی.

رحیمی، مصطفی. 1371ش، حافظ اندیشه، تهران: نشر نور.

زیبایی، محمدعلی. 1376ش، شرح صد غزل از حافظ، چ1، تهران: نشر پاژنگ.

صدر هاشمی، سید محمد. 1382ش، پیوند فرهنگی و ادبی ایران و عرب؛ مصریان و ادب فارسی، مجموعه مقالات و سخرانی­های سمینار ادبی ایران و عرب، چ1، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (انتشارات باز).

قیصری، ابراهیم. 1380ش، پرده گلریز(تکرار مضمون در کلام حافظ)، چ1، تهران: انتشارات توس.

کفافی، محمد عبدالسلام. 1382ش، ادبیات تطبیقی، ترجمه حسین سیدی، چ 1، مشهد: به نشر.

محمدی، محمد. 1370ش، درس اللغة والأدب، ط1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

الکتب العربیة

البیّاتی، عبدالوهّاب. 2000م، دیوان، ط2، بیروت: دار العودة.

حمودة، عادل. 1987م، سید قطب من القریة إلی المشنقة، ط1، القاهرة: سینا للنشر.

الخالدی، صلاح عبدالفتّاح. 1989م، نظریّة التصویر الفنی عند سید قطب، ط2، جدة: دار المنار.

الخالدی، صلاح عبدالفتّاح. 1991م، سید قطب؛ من المیلاد إلی الاستشهاد، ط1، دمشق- بیروت: دار القلم- الدار الشامیة.

الدسوقی، عبدالعزیز. 1971م، جماعة أبولو، القاهرة: الهیئة العامة للتألیف والنشر.

سنیر، رووبین. 2002م، رکعتان فی العشق، ط1، بیروت: دار الساقی.

قطب، سید. 1980م، دراساتٌ إسلامیّة، ط5، القاهرة- بیروت: دار الشروق.

قطب، سید. 1983م، کتب وشخصیات، ط3، القاهرة- بیروت: دار الشروق.

قطب، سید. 1992م، دیوان، جَمَعَه محمد حسین عبدالباقی، ط2، المنصورة: دار الوفاء.

محمد حسین، عبدالباقی. 1993م، سید قطب(حیاته وأدبه)، ط2، المنصورة: دار الوفاء.

ندی، طه. 1994م، الأدب المقارن، ط2، بیروت: دار الفکر.

هیکل، أحمد. 1978م، تطوّر الأدب الحدیث فی مصر، القاهرة: دار المعارف.

 

المقالات

پروینی، خلیل؛ چراغی­وش، حسین. 1385ش، «نگاهی به مراحل و ویژگی‌های نقد ادبی سید قطب»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره1.

راثی، محسن. زمستان 1388ش، «مضامین مشترک میان ابن فارض و حافظ»، پژوهشنامه علوم انسانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، شماره 3/63.

زانوس، احمد پاشا. بهار1390ش، «عبدالوهاب البیاتی و حافظ شیرازی»، فصلنامه لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، دانشگاه بین­المللی امام خمینی(ره) قزوین، سال دوم، دوره جدید، شماره3.

سرباز، حسن. 1431ق، «سید قطب وتراثه الأدبی والنقدی»، مجلة اللغة العربیة وآدابها، جامعة طهران(فردیس قم)، السنة السادسة، العدد العاشر.

میرقادری، فضل­الله. 1384ش، «بررسی تطبیقی ویژگی­های عشق در شعر حافظ شیرازی و ابن فارض مصری»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و دوم، ش3، پیاپی 44.