تحلیل و بررسی ویژگی‌های اخلاقی شمس به استناد مقالات

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 10، شماره 37، خرداد 1397، صفحه 147-174   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

آیت شوکتی¹؛ جعفر راضی نیا²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی

²کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی

چکیده

اخلاق شاخه‌ای از فلسفۀ عملی است. این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و به روش فیش‌برداری، با رویکرد توصیفی‌تحلیلی، شخصیت شمس را با تکیه بر چند صفت غیراخلاقی بارز از جمله کبر، طمع، بی‌مایگی در سخنوری، تندخویی و تندگویی و بی‌ادبی به استناد مقالات شمس بررسی کرده است. دلیل انتخاب این صفات ازآن‌رو بود که با توجه به صحبت‌های خود شمس در مقالات، این صفات جزء صفاتی بود که شمس از سوی مردم عوام به آن‌ها متصف بود و این موضوع شمس را آزرده‌خاطر می‌کرد. لذا این مقاله با تشریح هریک از این صفات غیراخلاقی و آوردن نمونه‌هایی از سخنان شمس و آوردن دلایل کافی از خود مقالات، ضمن رد چنین رذایل اخلاقی از وی، اخلاق‌مداری وی را به اثبات رسانده و معلوم نموده که همۀ این ویژگی‌ها اتهامی بیش نبوده است. شمس معلم اخلاق ماهری بوده که عدول او از دایرۀ ادب، دلیل موجهی داشته است. وی فردی به‌غایت متواضع، بی‌طمع، بی‌نفاق، مهربان و سخنور بوده که دنیا با همۀ زرق‌وبرقش، نمی‌توانست دل صادق او را بلرزاند. پژوهش حاضر فضایل اخلاقی مقابل آن رذایل را در وجود شمس اثبات کرده و نشان داده که وی از نظر اخلاقی، فرد معتدلی بوده و از این لحاظ مثل اکثر عرفا و حکما بر اخلاق ارسطویی تکیه زده است.
 

کلیدواژه‌ها

کبر؛ طمع؛ تندخویی؛ بی‌ادبی؛ مقالات؛ شمس

مراجع

1. قرآن کریم.

2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1391)، شعاع شمس،گردآورنده: کریم فیضی، تهران: اطلاعات.

3. ابن مسکویه، احمد بن محمد (1381)، تهذیب الاخلاق، ترجمۀ علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.

4. ارسطو (1378)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ محمدحسن لطفی تبریزی، تهران: طرح نو.

5. اسیری لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1368)، اسرار الشهود، تصحیح سید علی آل داوود، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

6. افلاکی، شمس‌الدین احمد (1375)، مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، چ۳، تهران: دنیای کتاب.

7. جامی، عبدالرحمن (1374)، بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات.

8. حسین‌پور، علی (1385)، «خلاصی از تخلص دلایل تخلص نبودن خاموش در دیوان غزلیات مولانا»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 47، ص99ـ115.

9. راغب اصفهانی، حسین ‌بن محمد (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.

10. زرین‌کوب، عبدالحسین (1374) با کاروان حله، چ۹، تهران: علمی.

11. ـــــــــــ (1374) سرّ نی، چ۶، تهران: علمی.

12. ـــــــــــ (1377)، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی.

13. سرامی، قدمعلی (1384)، از خاک تا افلاک، چ۲، تهران: ترفند.

14. شمس ‌تبریزی، محمد (1391)، مقالات شمس، محمدعلی موحد، چ۴، تهران: خوارزمی.

15. طوسی، نصیرالدین (1377)، اخلاق محتشمی، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.

16. ـــــــــــ (1387)، اخلاق ناصری، چ۶، تهران: خوارزمی.

17. طیب، عبدالحسین‏ (1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

18. عباسی داکانی، پرویز (1387)، شمس من و خدای من، تهران: علمی.

19. عنصرالمعالی، نظام‌الملک (1385)، برگزیدۀ قابوسنامه و سیاستنامه، شرح محمود فضیلت، چ۲، کرمانشاه: دانشگاه رازی.

20. غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد، (1334)، کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران: علمی و فرهنگی.

21. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1376)، زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی، چ۵، تهران: زوار.

22. کاشانی، عزالدین محمود (1372)، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، چ۴، تهران: هما.

23. کلینی، ثقة‌الاسلام ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1363)، اصول کافی، تهران: حوزۀ علمیۀ اسلامی.

24. مختاری، حسین (1384)، مشهورتر از خورشید، قزوین: ورجاوند.

25. مصباح یزدى، محمدتقى (1394)، فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، چ۳، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینی.

26. معین، محمد (1363)، فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.

27. مکارم شیرازی، ناصر (1387)، اخلاق در قرآن، قم: امام علی بن ابی‌طالب^(ع).

28. ـــــــــــ (1379)، تفسیر جوان (منتخب تفسیر نمونه)، به‌اهتمام محمد بیستونی، چ۱، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

29. ملکیان، مصطفی (1395)، «بی‌نفاق زیستن از منظر شمس تبریزی». برگرفته از www.neeloofar.org.

30. مولوی، جلال‌الدین (1363)، کلیات شمس یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، چ۳، تهران: امیرکبیر.

31. ـــــــــــ (1369)، مثنوی، با مقدمه و تحلیل و تصحیح محمد استعلامی، چ۲، تهران: زوّار.

32. نصرتی، عبدالله (1379)، «تعالیم اخلاقی و اجتماعی شمس تبریز»، مجله پژوهش‌های علوم انسانی، شمارۀ 1 و 2، 157ـ177.