تأثیر به‌کارگیری حوزۀ معنایی و واژگانی در تصحیح متن تعلیمی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 9، شماره 36، اسفند 1396، صفحه 1-20   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

عباسعلی وفایی¹؛ سید مهدی حسینی میر محمدی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه ‌طباطبایی

چکیده

استفاده از نظریه‌های مختلف زبان‌شناسی برای تحلیل کیفیت متون ادبی، در دهه‌های اخیر از مقبولیت فراوانی برخوردار بوده؛ به‌ویژه که با به‌کارگیری این امر، افق‌های نگرش تازه‌ای در نقد متون ادبی به وجود آمده است. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های زبان‌شناسی، مبحث «معنی‌شناسی» است که خود شامل مصادیق مختلفی است. از جمله موضوعات مهم معنی‌شناسی، مسئلۀ حوزۀ معنایی و واژگانی است که زبان‌شناسان مختلف، دربارۀ این دو حوزه در آثار خود صحبت کرده‌اند. این نظریه را حتی در تصحیح متون فارسی می‌توان به کار گرفت. این مقاله با به‌کارگیری تکرار، با هم‌آیی‌ معنایی، تضاد معنایی و جز این‌ها به بررسی دو اثر تعلیمی تصحیح‌شده (قابوسنامه و بوستان سعدی) از سوی مرحوم یوسفی می‌پردازد. باتوجه به مجال مقاله می‌کوشد تا با این عناصر، متن تصحیح‌شده را واکاود و انتخاب اصح و ادق را از غیر اصح باز نماید. باهم‌آیی‌ واژگانی و معنایی در این دو اثر تعلیمی بررسی شد و دلیل انتخاب نسخه‌بدل به متن یا متن به نسخه‌بدل‌ها باز نموده شد.

کلیدواژه‌ها

معنی‌شناسی؛ حوزۀ واژگانی؛ تصحیح متن؛ ادب تعلیمی؛ حوزۀ مفهومی

مراجع

1. انوری ابیوردی، اوحدالدین محمد (1376)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، چ۳، تهران: امیرکبیر.

2. دبیرمقدم، محمد، و سیما ملکی (۱۳۹۵)، «تحلیل صوری و معنایی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی»، مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ 14، 1ـ23.

3. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چ۲، تهران: دانشگاه تهران.

4. رضویان، حسین، و معصومه خانزاده (13۹۳)، «چندمعنایی حرف اضافۀ به در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، فصلنامۀ مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، دورۀ ۲، شمارۀ ۷، ۵۷ـ۷۹.

5. روحی بابکی، زهرا (1394)، «بررسی باهم‌آیی‌ پیشین فعل و همکرد کردن در فعل مرکب اسمی»، مجلۀ زبانشناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ پیاپی 51، 31ـ۵۹.

6. ره‌پالمر، فرانک (1385). درآمدی به معنی‌شناسی، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: مرکز.

7. سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1381)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ۳، تهران: خوارزمی.

8. سیدزاده، رسول (1385)، نظریۀ تحلیل متن، اصفهان: فردا.

9. صفوی، کوروش (1392)، معنی‌شناسی کاربردی، تهران: همشهری.

10. ظاهری اسکویی، مرجان، زهرا پروینی‌راد، و پیمان قبادی (1395)، «بررسی روابط معنایی در اسامی مرکب برون‌مرکز زبان فارسی»، فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، دورۀ ۸، شمارۀ ۲۶ـ۲۷، ۲۶۱ـ۲۷۸.

11. عظیمی‌فرد، فاطمه (1392)، فرهنگ توصیفی نشانه‌شناسی، تهران: علمی.

12. کریمی دوسان، غلامحسین، و رؤیا آزادفر (1391)، فرهنگ معنی‌شناسی، تهران: باور عدالت.

13. قابوس بن وشمگیر زیاری، کیکاوس بن اسکندر (1345). قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، بنگاه ترجمه و نشر.

14. مختار، احمد (1385)، معنی‌شناسی، ترجمۀ حسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

15. هجویری، علی بن عثمان (1383)، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.

16. هلید‌ی، م، و رقیه حسن (1393)، زبان، بافت و متن، ترجمۀ مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.