مقایسه مقابله‌ای مضامین اجتماعی سخریه در شعر أحمد مطر و نسیم شمال

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 2، دوره 12، شماره 46، مرداد 1397، صفحه 31-56   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محسن خدامی¹؛ محمد جنتی‌فر²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، ایران

²دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

ادبیات تطبیقی و مقابله‌ای به رغم عمر کوتاه خود در مشرق زمین، در سال‌های اخیر رونق چشمگیری در حوزه نقد ادبی یافته است. امروزه با شکل­گیری فضاهای دانشگاهی، تحقیقات جامع و دقیقی راجع به ماهیت نقد و انواع آن صورت گرفته است. کتاب‌ها و مقالات متعددی در این باره نوشته شده و به اقتضای آن در جهت مصداق‌یابی، آثار بسیاری از شاعران مورد توجه موشکافانه قرار گرفته است. امروزه نگاه‌های پژوهشگرانه بیش‌تر معطوف به یافتن وجوه تشابه بین آثار ادبی خلق‌شده در زوایای جهان ادبیات است. در همین راستا پژوهش‌های ارزشمندی به صورت تطبیقی و مقابله‌ای صورت گرفته است. جستار پیش رو با التفات به نظریات متعدد در باب نقد، به مقابله شعر نسیم شمال، شاعر عصر مشروطه و احمد مطر شاعر برجسته عراقی پرداخته است. از آنجا که هر دو شاعر با بکارگیری شیوه­های مختلف طنز اعم از کنایه، تعریض، تلویح، نقیضه­گویی و ... زبان به انتقاد علیه ناملایمی­های روزگار خود باز کرده­اند و شعر خود را صرف پرده برداشتن از ماهیت ظالمانه صاحبان و غاصبان قدرت نموده‌اند. کاری که برای هر دو شاعر به قیمت تحمل شکنجه‌های فراوانی تمام شده است. سعی شده مشترکات این دو مورد توجه و تحلیل قرار گیرد و راهکارهای هر دو در جهت مبارزه علیه استبداد و خودکامگی اربابان مورد نظر واقع گردد.

کلیدواژه‌ها

سخریه؛ نسیم شمال؛ احمد مطر؛ نقد تطبیقی و مقابله‌ای

مراجع

کتب فارسی

احسان، عباس. 1388ش، شعر و آیینه(تئوری شعر و مکاتب ادبی)، ترجمه سیدحسن حسینی، تهران: سروش.

اصیل، حجت الله. 1382ش، برگزیده و شرح اشعار اشرف الدین گیلانی، تهران: نشر فرزان.

آجودانی، ماشاالله. 1382ش، یا مرگ یا تجدد(دفتری در شعر و ادب مشروطه)، تهران: نشر اختران.

حسینی، سید اشرف الدین. 1370ش، باغ بهشت، چاپ پنجم، تهران: انتشارات رجبی.

حسینی، سید اشرف الدین. 1371ش، کلیات جاودانه نسیم شمال، حسین نمینی، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

حسینی، سید اشرف الدین. 1375ش، کلیات سید اشرف الدین گیلانی، به اهتمام احمد اداره­چی گیلانی، تهران: نگاه.

حسینی، سید حسن و بیدج، موسی. 1380ش، نگاهی به خویش، تهران: انتشارات سروش.

روح الامینی، محمود. 1375ش، نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادب فارسی، چاپ اول، تهران: نشر آگاه.

زرین کوب، حمید. 1385ش، چشم انداز شعر نو فارسی، تهران: توس.

زرین کوب، عبدالحسین. 1369ش، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387ش، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: نشر علم.

قاسم نژاد، علی. 1376ش، دانشنامه ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

کسروی، احمد. 1384ش، تاریخ مشروطه ایران، چاپ پنجم، تهران: صدای معاصر.

محمدی، حسنعلی. 1373ش، شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار، تهران: ارغنون.

مدنی، جلال الدین. 1383ش، تاریخ سیاسی معاصر ایران، چاپ دهم، تهران: دفتر انتشارات اسلام.

معتضد، خسرو. 1382ش، سقوط دیکتاتور(صدام از ظهور تا سقوط)، چاپ اول، تهران: البرز.

 

کتب عربی

احمد غنیم، کمال. 1998م، عناصر الابداع الفنی فی شعر احمد مطر، قاهره: مکتبة متبولی.

جبر شعث، احمد. 2002م، الاسطورة فی الشعر الفلسطینی المعاصر، فلسطین: مکتبة القادسیة للنشر والتوزیع.

عز الدین، یوسف. 1965م، الشعر العراقی الحدیث وأثر التیارات السیاسیةوالاجتماعیة فیه، قاهره: دار القومیة للطباعة والنشر.

فؤاد، محمد. بی تا، الغضب والتمرد فی شعر احمد مطر، غزه: جامعة الاقصی.

مطر، احمد. 2001م، الاعمال الشعریة الکاملة، الطبعة الثانیة، لندن: دار المحبین.

مطر، احمد. 2011م، مجموعة الشعر، بیروت: دار العروبة.

الوائلی، ابراهیم. 1978م، الشعر السیاسی فی القرن التاسع عشر، بغداد: مطبعة المعارف.

 

مقالات

دلشاد، جعفر و اشکوری، سیدعدنان. 1388ش، «اغتراب فی شعر المهجر العراقی»، نشریة بحوث فی اللغة العربیة وآدابها، شماره 1، اصفهان.

سعدون زاده، جواد. 1388ش، «مظاهر أدب المقاومة فی شعر احمد مطر»، نشریه ادبیات پایداری، سال اول، کرمان.

فرزاد، عبدالحسین. 1371ش، «شعر معاصر عرب»، مجله ادبستان فرهنگ و هنر، ش 31، صص22ـ14.

موسوی، سیدهاشم. 1383ش، «بازتاب قشربندی اجتماعی در طنز نسیم شمال و افراشته»، مجله زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، بهار و تابستان، صص181ـ165.

نیکوبخت، ناصر و زارع، غلامعلی. 1385ش، «وطن در شعر مشروطه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش 54 و 55، پاییز و زمستان، صص 149ـ132.