بررسی بعد اجتماعی مسئولیت‌پذیری از منظر قرآن و اسلام

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 14، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 279-304   

نویسندگان

زهرا حسینی¹؛ مهشید ایزدی²؛ نجمه وکیلی²؛ فهیمه انصاریان²

¹دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه علوم تربیتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، بررسی مسئولیت‌پذیری اجتماعی از منظر قرآن و اسلام است.این مطالعه با رویکرد کیفی و به روش توصیفی- ‌تحلیلی انجام شده است و داده‌های مورد نیاز، از بررسی متون اسلامی و به روش کتابخانه‌ای و الکترونیکی استخراج گردیده است‌، جامعه تحلیلی تمام منابع مربوط به موضوع پژوهش و نمونه تمامی مواردی است که پژوهشگر بضاعت علمی و موقعیتی دستیابی به آن را داشته است. ابتدا مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری از دیدگاه اسلام شناسایی و از بین آن‌ها بعد اجتماعی(در ارتباط با دیگران) مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری را می‌توان تحت چهار عنوان معرفی نمودکه عبارت‌اند از اعتقادی، فردی، اجتماعی و در قبال محیط طبیعی. نتایج بررسی بُعد اجتماعی مسئولیت‌پذیری بیانگر آن است که انسان موجودی اجتماعی است و زندگی اجتماعی، منشأ حقوق و تکالیف معینی است که انسان با توجه به کرامت و مسئولیت خویش باید آن‌ها را رعایت کند تا زمینه‌ساز تحقّق عدالت اجتماعی باشد.

کلیدواژه‌ها

مسئولیت‌پذیری؛ زندگی اجتماعی؛ اصول؛ اسلام

مراجع

قرآن کریم.

نهج ‌البلاغه‌.

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. 1404ق، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم‏، ج 16، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی. 1404ق، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.

الأندلسی، أحمد بن ‌محمد. 1404ق، العقد الفرید، ج 1، بیروت: دار الکتب العلمیة.

آیتى، محمد ابراهیم. 1371ش، تاریخ یعقوبى، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.

ایزدپور، محمدرضا. 1393ش، مسئولیت انسان در اسلام، مشهد: آستان قدس رضوی.

باقری، خسرو. 1390ش، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج1، تهران: مدرسه.

جوادی آملی، عبدالله. 1391ش، گستره دین، قم: اسراء.

حکیمی، محمدرضا و دیگران. بی تا، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج5، تهران: انتشارات دلیل ما.

شریفی، احمدحسین. 1391ش، همیشه بهار؛ اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم: معارف‏.

صدوق، محمد بن بابویه. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، ج2، بیروت: انتشارات دار الاضواء.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1372ش، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج4، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامى.

قرائتی، محسن‌. 1383ش، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الانوار فی‌ معرفة الائمه الاطهار، ج72 و 71، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

محدث نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسائل، ج9 و 2، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).

محمّدی ری‌شهری، محمّد. 1381ش، میزان‌ الحکمة، ترجمه سیّد ابوالقاسم حسینی، ج 2، قم: دار الحدیث.

مختارى، رضا‌. منیة المرید فی ادب المفید والمستفید‌، 1409ق، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1385ش، تفسیر نمونه، ج18، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

هیثمی، نور‌الدین علی بن أبی‌بکر. 1967م، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.

ورام، مسعود بن عیسی. 1384ش، مجموعه ورام، ترجمه محمدرضا عطایی، ج 2، مشهد: آستان قدس رضوی.

مقالات

جعفری، اکرم. 1392ش، «مسئولیت‌پذیری از دیدگاه قرآن»، پایان‌نامه سطح 2، مدرسه علمی الزهرا خمینی‌شهر.

حاجی‌زاده، مهین و آورجه،محی ‌الدین. 1393ش، «مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان»، دو فصلنامه قرآن در آینه پژوهش، تبریز، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، شماره اول، صص 156-123.

حسنی، محمد ضیاء. 1389ش، «مسئولیت اجتماعی انسان از دیدگاه قرآن»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعة المصطفی العالمیة، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.

داداشی کلایی، فاطمه. 1395ش، «تبیین اصول و روش‌های مسئولیت‌پذیری از دیدگاه اسلام و دلالت‌های تربیتی آن»، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم‌انسانی و اجتماعی.

رستمیان، محمدعلی. 1393ش، «مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت (ع)»، پژوهشنامه حکمت اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، شماره 2، صص50-31.

سبحانی‌نژاد، مهدی و زهرا آب‌نیکی. 1391ش، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری ایران در سال 1390- 1389»، فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، شماره 1، صص 106ـ59.

سبحانی‌نژاد، مهدی و نجفی، حسن‌. 1393ش، «تحلیل ابعادشناسانه مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی»، سراج منیر، تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، شماره 16، صص 170-151.

سجّادی، ابراهیم. 1388ش، «قرآن و بازتاب تربیتی روابط چهارگانه انسان»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، مشهد،‌ پژوهشکده اسلام تمدنی، شماره 60- 59، صص 139-90.

فقیهی، علی‌نقی و حسن نجفی. 1393ش، «الگوی مطلوب روابط انسانی در نظام تربیتی امام رضا(ع)»، مجموعه مقالات اوّلین همایش ملّی حدیث رضوی، قم: دار الحدیث.

معتمدی، عبدالله. 1392ش، «سبک زندگی مطلوب بر اساس دیدگاه ارتباطی»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 13، صص142- 125.