نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در توسعه‌ی محله‌ای مطالعه‌ی تطبیقی: محله‌های نیار و سبلان، شهر اردبیل

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 6، دوره 8، شماره 26، خرداد 1397، صفحه 161-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا محمدی¹؛ مصیب سعدی پور²؛ حجت ارژنگی مستعلی بیگلو²

¹استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

طی دهه‌های اخیر رشد شتابان شهرنشینی، موجب بروز ناپایداری توسعه‌ی محلات‌شهری شده است. رویارویی با ریشه‌های این ناپایداری در مدیریت شهری، بدون مشارکت شهروندان و بهره‌گیری از سرمایه‌ی‌‌اجتماعی، امری دشوار است. هدف پژوهش، شناخت میزان تأثیرگذاری سرمایه‌ی‌‌اجتماعی بر توسعه‌ی محله‌ای است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده‌ها از روش پیمایشی (پرسشنامه‌) استفاده شده است. از 21 نماگر در بُعد سرمایه‌ی ‌اجتماعی و 15 معیار در بُعد توسعه‌ی محله‌ای برای سنجش روابط، استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از آزمون­های آماری پیرسون، رگرسیون، تحلیل مسیر و T مستقل، در نرم‌افزار SPSS، استفاده شده است. جامعه‌ی آماری شامل ساکنان محل‌های نیار و سبلان در شهر اردبیل هستند. برای تعیین حجم نمونه از روش کوکردان و برای نمونه‌گیری از روش تصادفی سیستماتیک منظم، استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌‌دهند که در هر دو محله، بین سرمایه‌ی ‌اجتماعی و توسعه‌ی محله‌ای رابطه‌ی قوی وجود دارد. از نظر شاخص‌های مشارکت، پیوند همسایگی، شبکه‌ی اجتماعی و کیفیت کالبدی بین دو محله، تفاوت معنادار است و  از نظر میزان رضایتمندی عمومی، تفاوت معنا‌دار نیست. در پایان بر مبنای یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی ارائه شده‌ است.

کلیدواژه‌ها

سرمایه‌ی ‌اجتماعی؛ توسعه‌ی محله‌ای؛ محله‌ی سبلان؛ محله‌ی نیار؛ شهر اردبیل

مراجع

-         الوانی، سید مهدی و سیدتقوی، میرعلی. (1381). سرمایه‌ی ‌اجتماعی: مفاهیم و نظریه‌ها، فصلنامه‌ی مطالعات مدیریت، شماره‌ی 33، صص: 26-3. 

-         احدنژاد روشتی، محسن، محمدی حمیدی، سمیه، سبحانی، نوبخت. (1396). سنجش پایداری محلات شهری (SUN)، مورد مطالعه: شهر میاندواب"، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال هفتم، شماره‌ی 3، تابستان 1396، صص: 77-94.

-         اردشیری، مهیار، حاجی‌پور، خلیل، حکیمی، سمیه. (1392). بررسی نقش و جایگاه ساختار کالبدی محله‌های شهری بر شکل‌گیری سرمایه‌ی ‌اجتماعی، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال چهارم، شماره‌ی 13، صص: 56-35.

-         پیران، پرویز، موسوی، میرطاهر و شیبانی، ملیحه. (1385). کارپایه مفهومی و مفهوم‌سازی سرمایه‌ی ‌اجتماعی (با تأکید بر شرایط ایران)، فصلنامه‌ی علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره‌ی 23، صص: 9-44.

-         تاج‌بخش، کیان. (1384). «سرمایه‌ی ‌اجتماعی، اعتماد و دموکراسی»، کتاب مجموعه مقالات سرمایه‌ی ‌اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، تهران: نشر شیرازه.

-         توکلی‌نیا، جمیله، استادی ‌سیسی، منصور. (1388). تحلیل پایداری محله‌های کلان‌شهر تهران با تأکید بر عملکرد شورایاری‌ها، نمونه‌ موردی: محله‌های اوین، درکه و ولنجک، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، زمستان 1388، دوره‌ی 41، شماره‌ی 70، صص: 34-29.

-         جمعه پور، محمود و مخلصیان، سپیده. (1394). سطح پایداری محله‌ای و رابطه‌ی آن با توسعه‌ی اجتماعی در محله‌ی نازی‌آباد تهران،  پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 49 ، شماره‌ی 2 ، تابستان 1396، صص: 425 – 41.

-         جوادزاده، هادی و علوی، سید علی (1395). تحلیل تطبیقی نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در پایداری محله‌ای در بافت‌های فرسوده و جدید. (محلات نارمک و یوسف‌آباد)، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم، شماره‌ی 24، بهار 1395، صص: 104-83.

-         چراغی، رامین. (1392). نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی شهروندان در حکمروایی خوب شهری (مطالعه‌ی موردی: شهر قروه)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

-         حاتمی‌نژاد، حسین. (1385). شهر و عدالت اجتماعی، پایان‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.

-         حاجی پور، خلیل. (1385). برنامه‌ریزی محله مبنا رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار، نشریه‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شماره‌ی 26، صص: 46-37.

-         حسین‌زاده، داوود. (1387). رویکرد اجتماع‌محور به کیفیت‌زندگی اجتماعات محلی، فصلنامه‌ی مدیریت ‌شهری، شماره‌ی 20، صص: 22-7.

-         خاک‌پور، براتعلی، پیری عیسی. (1388). آسیب‌شناسی اجتماعی شهر و نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی و کالبدی شهروندان در کاهش آن، مجله‌ی علوم اجتماعی، سال 2، شماره‌ی 2، صص: 30-13.

-         خنده‌رو، مهدی. (1387). بررسی سرمایه‌ی ‌اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله، پایان‌نامهی کارشناسی ارشد رشته‌ی علوم اجتماعی گرایش جامعه‌شناسی، دانشگاه اصفهان، گروه علوم اجتماعی.

-         دلفروز، محمدتقی. (1387). اعتماد و سرمایه‌ی ‌اجتماعی. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.

-         ربانی، رسول. (1390). بررسی سرمایه‌ی ‌اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله، مجله‌ی علوم اجتماعی، صص: 102-79.

-         ربیعی، کامران. (1383). یک بازی یک‌‌نفره. کتاب ماه علوم اجتماعی، صص: 65-62.

-         رحمانی، محمود و اسماعیل کاووسی. (1387). اندازه‌گیری و مقایسه‌ی سرمایه‌ی ‌اجتماعی در بخش‌های دولتی و خصوصی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

-         رضازاده، راضیه و سلسله، علی. (1392). نقش رویکرد دارایی مبنا در توسعه‌ی پایدار محلی؛ مطالعه‌ی موردی: محله‌ی امامزاده حسن تهران، فصلنامه‌ی باغ نظر، شماره‌ی 25، سال 10، صص: 48-39.

-         رفیع پورگاوگانی، سعید. (1388). بررسی و تبیین مؤلفه­های مؤثر بر برنامه­ریزی محله‌مبنا؛ مورد مطالعه: محله­ی فیروز سالار شهر گوگان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد رشته‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.

-         رفیعی، فریبا. (1394). امکان‌سنجی برنامه‌ریزی محله محور. مطالعه‌ی ‌موردی محله‌ی حسینه شهر زنجان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.

-         رفیعیان، مجتبی. (1391). تحقق‌پذیری برنامه‌ریزی محله‌مبنا در بافت فرسوده‌ی شهری؛ مطالعه‌ی موردی: محله‌ی سنگلج تهران، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره‌ی 71، صص: 106-89.

-         شفیعا، سعید. (1389). رابطه‌ی ظرفیت اجتماعی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی با توسعه‌ی پایدار محله‌ای، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد مدیریت شهری، دانشکده‌ی مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی تهران.

-         عبدالرحمانی، رشید. (1384). سرمایه‌ی اجتماعی و اعتماد اجتماعی، رشد آموزش علوم اجتماعی (29)، صص: 40-32.

-         عبداللهی، علی‌اصغر و رختابناک، شهره. (1393). ارزیابی عوامل مؤثر بر پایداری توسعه‌ی محله در فرآیند برنامه‌ریزی شهری؛ نمونه‌ی موردی: محله‌ی سنگ سیاه شیراز، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 5، شماره‌ی 17، صص: 122-103.

-         عبدالهی، مجید. (1392). ارزیابی ابعاد اجتماعی محله‎‌های شهری در چارچوب دیدگاه سرمایه‌ی اجتماعی؛ مورد پژوهی: محله‌های شهر شیراز، فصلنامه‌ی مدیریت شهری، شماره‌ی 32، صص: 184-163.

-         غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا. (1388). کیفیت زندگی، شاخص توسعه‌ی اجتماعی، تهران: انتشارات شیرازه.

-         قنبرلو، عبداله. (1383). در خوب و بد سرمایه‌ی ‌اجتماعی. کتاب ماه علوم اجتماعی، صص: 70-66.

-         کلانتری، لاله. (1395). آسیب‌شناسی مدیریت توسعه‌ی محله‌ای در شهر اردبیل، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.

-         محسنی تبریزی، علیرضا و آقا محسنی، مریم. (1389). بررسی نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در توسعه‌ی شهری؛ مورد پژوهشی: شهر محلات، مدیریت شهری، شماره‌ی 26، صص: 162-147.

-         محمدی، علیرضا. (1392). برنامه‌ریزی محله‌ای؛ مبانی، اصول و روش‌ها. انتشارات دانشگاه دولتی محقق اردبیلی، چاپ دوم.

-         محمدی، علیرضا. پاشازاده، اصغر. (1394). سنجش سطح پایداری محلات شهر اردبیل با تأکید بر محلات با هسته‌های روستایی، مطالعات شهری، دوره‌ی 3، شماره‌ی 11، تابستان 1393، صص: 49-62.

-         محمدی، علیرضا، رفیعی، فریبا. (1395). بررسی نقش برنامه‌ریزی محله مبنا در توسعه‌ی پایدار محله‌ای (مطالعه‌ی موردی: محله‌ی حسینیه زنجان)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره‌ی 4، شماره‌ی 3، پاییز 1395، صص: 347-367.

-         مدنی، بهاره. (1391). ارزیابی الگوهای نوین برنامه‌ریزی توسعه‌ی محله‌ای؛ نمونه‌ی موردی: محله‌ی نارمک تهران، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.

-         معمار، ثریا. (1390). تحلیل جامعه‌شناختی نیازهای اجتماعی و کالبدی محلات شهر از دیدگاه توسعه‌ی پایدار محله‌ای، مسائل اجتماعی ایران، سال دوم، شماره‌ی 1، صص: 133-106.

-         موسوی، سید احمد. (1385). برنامه‌ریزی توسعه‌ی محله‌ای با تأکید بر سرمایه‌ی ‌اجتماعی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

-         ناطق پور، محمدجواد؛ فیروزآبادی، سید احمد. (1385). شکل‌گیری سرمایه‌ی ‌اجتماعی و فرا تحلیل عوامل مؤثر بر آن، نامه‌ی علوم اجتماعی، 1385، صص: 190-160.

-         نوابخش، فدوی، جمیله. (1387). بررسی ابعاد سرمایه‌ی ‌اجتماعی و نقش آن در توسعه‌ی شهری، پژوهش‌نامه‌ی علوم اجتماعی،  شماره‌ی 2، صص: 48-25.

-         نوابخش، مهرداد و ارجمند سیاه‌پوش، اسحاق. (1388). «مبانی توسعه‌ی پایدار شهری». تهران: جامعه‌شناسان.

-         نوریان، فرشاد، مظفری پور، نجمه. (1392). ارزیابی عملکرد مدیریت محله‌محور با تأکید بر شاخصه‎‌های سرمایه‌ی اجتماعی، مورد پژوهی: محلات 7 گانه‌ی ناحیه‌ی 1 منطقه 21 شهرداری تهران، نشریه‌ی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره‌ی 18، شماره‌ی 56، صص: 56-47.

-          Barton, H. (2000). Sustainable Communities: The Potential for Eco-Neighborhoods. London: Earthscan Publication Ltd.

-          Bnia. (2005). Vital Signs: Measuring Baltimore’s progress towards strong neighborhoods and a thriving city. Baltimore: BNIA.

-          Buck, N. (2005). Social Cohesion in Cities. In Changing Cities: Rethinking Urban Competitiveness, cohesion and governance. London: Palgrave Macmillan

-          Bullen, P. & Onyx, J. (1999). Social Capital, Family Support Services and Neighborhood and Community Centers in New South Wales.  Report published by Neighborhoods and Community Centres in NSW and Family Support Services in NSW.

-          Bullen, P. (2003). Shaping Neighborhoods: A guide for health, sustainability and vitality, London and New York: Spon press.

-          Coulton, C. (2012). Defining Neighborhoods for Research and Policy. Cityscape: A Journal of Policy Development and Research, Volume 14, (2), pp: 225-230.

-          Dale, A. and Newman L. (2010). Social Capital: A Necessary and Sufficient Condition for Sustainable Community Development? Community Development journal, 45(1): pp 5-21.

-          Drilling, M., & Schnur, O. (2012.’Nachhaltigkeit in der Quartiersentwicklung einfuhrende Anmerkungen’. In M. Drilling, & O. Schnur (Eds.), Nachhaltige Quartiersentwicklung: Positionen, Praxisbeispiele und Perspektiven (Sustainable urban neighborhood development: Standings, practical example and perspectives) Wiesbaden: VS Verlag fur Sozialwissenschaften.  Pp: 11- 41.

-          Erik, M. S. (2001). The Sustainable City: Conceptualization, Planning and Technology. Report published by: The European Inter-University Association on Society, Science and Technology, Centre for technology, innovation and culture.

-          Evans, B., Joas, M., Sundback and Theobald, K. (2011). Governing Sustainable Cities. Cromwell press.  

-          Giddens, A. (1994). Beyond Left & Right, Cambridge: Polity Press.

-          Hübner, D. (2009). Promoting sustainable urban development in Europe Achievements and opportunities, European Commission, Directorate-General for Regional Policy Unit C2 –Urban development, territorial cohesion, © European Communities, 2009, April 2009.

-          Key, A. (2005). Social Capital, the social economy and community development, Oxford University Press and community’. Development journal. Advance Access Publication 15 Feb: 162.

-          Kritsotakis, G, Maria Vassilaki, Leda Chatzi, Vaggelis Georgiou, Anastassios E. philalithis, Manolis Kogevinas, Antonis Koutis. (2011). Maternal Social capital and birth outcomes in the mother-child cohort in Crete. Greece (Rhea Study), Social Science & Medicine, 73, pp: 1653-1660.

-          Lang, D. J., Wiek, A., Bergmann, M., Stauffacher, M., Martens, P., Moll, P. (2012).’Trans disciplinary research in sustainability science: Practice, principles, and challenges’. Sustainability Science, 7(S1) pp: 25–43.

-          Lopez, G. E. (2012).’Groundwater governance and social capital’. Geoforum 43, pp:1140-1151.

-          Mcclurg, S. (2003). Social Network & Politic Participation, Political Research Quartrly, Vol. 56 (4): 449-464.

-          Mignone, J. (2003). Measuring social capital: A guide for First Nations communities’. Ottawa, Ontario, Report published by Canadian Institute for Health Information.

-          Mori, K., & Christodoulou, A. (2012). Review of sustainability indices and indicators: Towards a new City Sustainability Index (CSI)’. Environmental Impact Assessment Review, Vol.32 (1), pp: 94–106.

-          Rice, T. W. (2001). Social capital and government performance in Iowa communities. Journal of Urban Affairs, 23(3-4), 375-389.

-          Scott, C. (2013).’ The Implications of Sustainable Development for Happy Neighborhoods’.  (Doctoral Dissertation), New York: Cornell University.

-          Scott, C., Jambeck, J., and Scott, N. (2014). The Sustainable Neighborhoods for Happiness Index (SNHI): A metric for assessing a community’s sustainability and potential influence on happiness. Journal of Ecological Indicators, Vol. 40, No.96, pp: 147-152.

-          Sharifi, A., & Murayama, A. (2013). A critical review of seven selected neighborhood sustainability assessment tools, Environmental Impact Assessment Review, No.38, pp: 73–87.

-          Stouten, P. (2014). Features for Sustainable Urban Neighborhood Development, Department of Urbanism, Faculty of Architecture Delft University of Technology Delft, Netherlands, Int. Journal for Housing Science, Vol.38 (2), pp:71-79.

-          Temkin, K., & Rohe, W. M. (1998). Social capital and neighborhood stability: An empirical investigation. Housing Policy Debate, 9(1), 61-88.

-          Townsend, C, L. (2005).’Building great neighborhood, a citizen’s guide for neighborhood planning’. Micchigan: Michigan state university.

-          Turcu, C. (2012). Local experiences of urban sustainability: Researching Housing Market Renewal interventions in three English neighborhoods’. Progress in Planning, Vol.78, No.3, pp: 101–150.

-          Wates, N. (2006). The Community Planning Handbook; how people can shape their cities, towns and villages in any part of the world. First published in the UK in 2000 by Earthscan Reprinted 2006.

-          Weil, F, Matthew R, L, Edward S, Sh. (2012). The burdens of social capital: How socially-involved people dealt with stress after Hurricane Katrina’. Social Science Research 41, pp: 110-119.