بررسی روش‌های واقع‌نمایی؛ راهکاری برای انتقال مفاهیم اخلاقی در گلستان سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 10، شماره 38، شهریور 1397، صفحه 85-110   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم ظاهری عبدوند¹؛ جهانگیر صفری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

چکیده

نویسندگان و شاعران در ادبیات تعلیمی، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنند تا مخاطب را برای پذیرش پیام و درون‌مایه‌های اخلاقی مورد نظر خود قانع کنند. واقع‌نمایی از جملۀ این شگردهاست. هرگاه مخاطب باور کند حادثه‌ای به‌واقع اتفاق افتاده است، آن را بهتر می‌پذیرد و در باور کردن آن حادثه، شک‌وتردید کمتری برایش ایجاد می‌شود. هدف این پژوهش نیز بررسی شگردهای ایجاد واقع‌نمایی، به‌منزلۀ یکی از تمهیدات اقناع مخاطب برای پذیرش پیام‌های اخلاقی در گلستان سعدی است. سعدی از شگردهایی مانند اشاره به شخصیت‌های تاریخی و اسطوره‌ای، زمان و مکان واقعی، بازنمایی گفتار به‌شکل مستقیم، زاویه‌دید اول‌شخص، شروع داستان از میانۀ داستان، توصیف جزئیات، استناد به منابع دیگر در روایت حکایت‌ها و بیان واقعی بودن داستان از زبان نویسنده، استفاده کرده است تا توهم محاکات در حکایت‌های گلستان ایجاد کند. وی بدین طریق توانسته است احساسات خوانندگان را تحریک و تصور خاصی را در آنان ایجاد کند و بدین ترتیب با تزکیۀ‌ رذایل اخلاقی، آنان را به‌سوی اهداف متعالی سوق دهد.

کلیدواژه‌ها

حکایت‌های گلستان؛ واقع‌نمایی؛ مفاهیم اخلاقی؛ شخصیت؛ مکان

مراجع

۱. اخوت، احمد (۱۳۹۲)، دستور زبان داستان، اصفهان: مؤسسۀ نشر فردا.

۲. اعلایی، مینا، و شکریان، محمدجواد (۱۳۹۵)، «کارکرد توصیف در چند داستان کوتاه معاصر فارسی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ ۴۲، ۸۷ـ۱۱۸.

۳. باقری خلیلی، علی‌اکبر، و محرابی کالی، منیره (۱۳۹۳)، «طرح‌وارۀ حجمی رهیافتی به واقع‌گرایی سعدی»، نشریۀ ادب و زبان، سال هفدهم، شمارۀ ۳۶، ۸۹ـ۱۱۱.

۴. بصیرزاده، الهام و همکاران (۱۳۹۱)، «بررسی توصیف و کارکردهای برجستۀ آن در رمان»، ادب‌پژوهی، شمارۀ ۱۹، ۷۷ـ۱۰۳.

۵. داوری، پریسا (۱۳۸۸)، «برخی از اندیشه‌های واقع‌گرایانۀ سعدی در بوستان و گلستان»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شمارۀ ۳، ۵۹ـ۹۰.

۶. رودگر، محمد (۱۳۹۵)، «شگردهای باورپذیری در حکایات عطار در مقایسه با داستان‌های مارکز»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ چهارم، شمارۀ ۴، ۱ـ۲۴.

۷. ریمون کنان، شلومیت (۱۳۸۷)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.

۸. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۹)، حدیث خوش سعدی: دربارۀ زندگی و اندیشۀ سعدی، تهران: سخن.

۹. ژوو، ونسان (۱۳۹۴)، بوطیقای رمان، ترجمۀ نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.

۱۰. سعدی، مصلح‌الدین (۱۳۸۱)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: نیلوفر.

۱۱. سناپور، حسین (۱۳۹۰)، جادوهای داستان: چهار جستار داستان‌نویسی، تهران: چشمه.

۱۲. شنبه‌ای، رقیه (۱۳۸۹)، «شخصیت و شگردهای شخصیت‌پردازی در گلستان»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، دورۀ ششم، شمارۀ ۱۰، ۳۲۱ـ۳۴۳.

۱۳. صادقی محسن‌آباد، هاشم (۱۳۹۵)، «رمان واقعیتی عینی یا روایتی برساخته؟ بررسی شگردهای واقعی‌نمایی در نخستین رمان‌های فارسی»، نقد ادبی، سال نهم، شمارۀ ۳۵، ۵۳ـ۷۰.

۱۴. صیادکوه، اکبر، و بستانی کوهنجانی، لیلا (۱۳۹۲)، «بررسی شیوه‌های ترغیب و تحذیر در گلستان سعدی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ ۱۹، ۹۵ـ۱۳۰.

۱۵. عبدالهی، منیژه (۱۳۸۵)، «شیوه‌های روایت‌پردازی در گلستان»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست‌وپنجم، شمارۀ ۳، ۱۳۳ـ۱۴۶.

۱۶. کاظمی، فروغ، و ارمغانی، مریم (۱۳۹۶)، «بررسی زبان تبلیغات در بیلبوردهای تهران و لندن از منظر فنون اقناع»، جستارهای زبانی، دورۀ هشتم، شمارۀ ۷، ۳۹۱ـ۴۲۷.

۱۷. لاج، دیوید (۱۳۹۱)، هنر داستان‌نویسی، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: نشر نی.

۱۸. مارتین، والاس (۱۳۹۱)، نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.

۱۹. مک‌‌‌ کی، رابرت (۱۳۸۸)، داستان: ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه‌نویسی، ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: هرمس.

۲۰. مندنی‌پور، شهریار (۱۳۹۵)، کتاب ارواح شهرزاد: سازه‌ها، شگردها، و فرم‌های داستان نو، تهران: ققنوس.

۲۱. مؤذنی، علی‌محمد، و احمدی، محمد (۱۳۹۳)، «درآمدی بر جایگاه فرایند اقناع در فن خطابه و مطالعات ادبی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال سوم، شمارۀ ۲، ۹۳ـ۱۱۱.

۲۲. موران، برنا (۱۳۸۹)، نظریه‌های ادبیات و نقد، ترجمۀ ناصر داوران، تهران: نگاه.

۲۳. میرصادقی، جمال (۱۳۷۹)، ادبیات داستانی، تهران: علمی.

۲۴. وثاقتی جلال، محسن (۱۳۹۴)، «شگردهای هجویری برای باورپذیری حکایت‌های شگفت‌انگیز کشف‌المحجوب»، فصلنامۀ عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ ۲۵، ۱۲۱ـ۱۴۱.

۲۵. ویلیامز، ریموند (۱۳۸۹)، «رئالیسم و رمان معاصر»، نظریه‌های رمان، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: نیلوفر.

۲۶. نوروزیان، مسعود و همکاران (۱۳۸۵)، «هنر شروع داستان در حکایات سعدی و داستان‌های کوتاه غرب»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ ۷، ۳۷ـ۵۸.

۲۷. هلپرین، جان (۱۳۸۹)، «نظریۀ رمان»، نظریه‌های رمان، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: نیلوفر.

۲۸. یاکوبسن، رومن (۱۳۸۵)، «واقع‌گرایی در هنر»، نظریۀ ادبیات: متن‌هایی از فرمالیست‌های روسی، گردآوری تزوتان تودوروف، ترجمۀ عاطفه طاهایی، تهران: اختران.

۲۹. یلمه‌ها، احمدرضا، و رجبی، مسلم (۱۳۹۴)، «واکاوی لایه‌های تعلیمی پنهان در طنز گلستان»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال هفتم، شمارۀ ۲۷، ۱ـ۲۶.

۳۰. یونسی، ابراهیم (۱۳۸۸)، هنر داستان‌نویسی، تهران: نگاه.

31. Semino, Elena and Mick Short (2004), Corpus Stylistics: Speech, Writing and Thought Presentation in a corpus of English writing, London, England: Routledge.