رویکرد مخاطب‌گزین شمس و نقش آن در تکوین ساختار مقالات

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 10، شماره 38، شهریور 1397، صفحه 191-230   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

افسانه سعادتی جبلی^*

دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز و مربی مراکز علمی کاربردی استان اصفهان

چکیده

یکی از مسائل پراهمیت در خوانش مقالات، نحوۀ تعامل شمس تبریزی با مخاطبانش است. ساختار مقالات بیش از هر مطلب دیگری، متأثر از نگاه مداوم شمس به مخاطب بوده است. شمس تبریزی در لابه‌لای مقالات به تبیین جایگاه و نقش مخاطب در تکوین اثرش، مخاطب خاص و چگونگی تعامل با وی پرداخته است. وی نه مخاطب‌محور نه مخاطب‌سالار و نه مخاطب‌ناشناس بوده است؛ او مخاطب‌گزینی بوده که وسواس فراوانی در تخصیص خطاب و کلام داشته است. بیان مختصر و موجز، نامأنوس، دیریاب و دشوار و پرابهام شمس با مخاطبان خویش در مواضعی از مقالات، تغییر و نوسان یافته است. روی سخن شمس در مقالات، بیشتر با مخاطبان زبده‌ای بوده که عمدتاً قادر به درک و دریافت زبان ویژۀ وی بوده‌اند؛ ازاین‌رو، وی در مقالات تلاش کرده است تا به‌نحو مؤثری با آنان ارتباط برقرار کند. در این مقاله، نویسنده به شیوۀ تحلیلی و توصیفی، در پی تبیین شیوه‌هایی ارتباطی است که شمس با به‌کاربستن آن‌ها بر ذهن و ضمیر مخاطبان تأثیر گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

مقالات؛ شمس تبریزی؛ مخاطب؛ شیوه‌های ارتباطی

مراجع

1. آقاحسینی، حسین و دیگران (1390)، «اهمیت پرسش در متون عرفانی»، کاوش‌نامه، سال دوازدهم، شمارۀ 22، ۱۳۱ـ۱۶۰.

2. آلدر، هری و هیتر، بریل (1380)، ان ال. پی در 21 روز، ترجمۀ علی شاد روح، تهران: انتشارات ققنوس.

3. احمدی، بابک (1385)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

4. اسماعیلی، عصمت و علی‌مددی، منا (1385)، «سورئالیسم و مقالات شمس تبریزی» مجلۀ حافظ، شمارۀ 33، ۵۰ـ۵۷.

5. اکونور، جوزف و سیمور، جان (1983)، برنامه‌ریزی عصبی‌ کلامی، ترجمۀ مهدی قرچه‌داغی، تهران: البرز.

6. اکونور، ژوزف (1377)، ارتباط مؤثر و موفقیت قطعی با ان. ال. پی، ترجمۀ سیدرضا جمالیان، تهران: انتشارات جیحون.

7. ایگلتون، تری (1368)، پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبیات، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.

8. بابایی، رضا (1385)، «درآمدی بر مخاطب‌شناسی»، پیام، شمارۀ 77، ۴ـ۲۴.

9. بامشکی، سمیرا (1388)، «بررسی عوامل سازندۀ ابهام در مقالات شمس با تأکید بر مسئلۀ انسجام دستوری»، مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ ۱۰، ۴۵ـ۸۶.

10. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب؛ شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: نشر سخن.

11. خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1378)، «ابهام هنری در سخن شمس تبریزی»، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت شمس تبریزی، گردآورندۀ وحید آخرت‌دوست، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

12. دیچز، دیوید (1370)، شیوه‌هاینقد ادبی، ترجمۀ محمدتقی صدقیانی و غلام‌حسین یوسفی، چ3، تهران: علمی.

13. زرقانی، سید مهدی و دیگران (1391)، «مخاطب‌شناسی سنایی در آثار منثور قرن ششم تا دهم هجری»، گوهر گویا، شمارۀ 23، ۱ـ۳۴.

14. زرین‌کوب، عبدالحسین (1362)، با کاروان اندیشه، تهران: امیرکبیر.

15. سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر (1384)، راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، چ۲، تهران: طرح نو.

16. سیدآبادی، علی‌اصغر (1385)، عبور از مخاطب‌شناسی سنتی، تهران: فرهنگ ما.

17. شمس تبریزی، محمد (1385)، مقالات، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، چ۳، تهران: انتشارات خوارزمی.

18. ـــــــــــــ (1351)، مقالات، تصحیح و تعلیق احمد خوشنویس (عماد)، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.

19. ـــــــــــــ (1373)، مقالات(بازخوانی متون)، ویرایش جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز.

20. شمیسا، سیروس (1375)، معانی، چ۴، تهران: میترا.

21. صاحب‌الزمانی، ناصر‌الدین (1351)، خط سوم، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.

22. غلامرضایی، محمد (1388)، سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

23. غلامعلی‌زاده، خسرو (1374)، ساخت زبان فارسی، تهران: احیای کتاب.

24. کجباف، محمدباقر و دیگران (1390)، «اثر‌بخشی آموزش راهبردی برنامه‌ریزی عصبی‌کلامی بر سازگاری زناشویی»، مجلۀ دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، سال دوازدهم، شمارۀ 4، پیاپی 46، ۳۰ـ۳۹.

25. فتوحی، محمود و دیگران (1388)، «مخاطب‌شناسی حافظ در سدۀ هشتم و نهم هجری بر اساس رویکرد تاریخ ادبی هرمنوتیک»، نقد ادبی، شمارۀ 6، ۷۱ـ۱۲۶.

26. فرهنگی، علی‌اکبر (1374)، ارتباطات غیر‌کلامیـ هنر استفاده از حرکات و آواها، میبد: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

27. مایل هروی، نجیب (1372)، صور ابهام در شعر فارسی، تهران: سخن.

28. متولی، کاظم (1384)، افکار عمومی و شیوه‌های اقناع، چ۱، تهران: بهجت.

29. محمدی، علی (1390)، «نمود ایما (زبان ایما) یکی از شاخصه‌های برجستۀ متن مقالات شمس»، مجلۀ ادب فارسی، دورۀ جدید، شمارۀ 7 و 8، ۸۹ـ۱۲۰.

30. مرادی، حجت‌الله (1389)، اقناع‌سازی و ارتباطات اجتماعی، چ۲، تهران: ساقی.

31. معین، محمد (1371)، فرهنگ معین، چ۸، تهران: امیرکبیر.

32. ملکشاهی، حسن (1368)، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، تهران: سروش.

33. مولوی، جلال‌الدین (1378)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، به‌کوشش ناهید فرشاد‌مهر، تهران: محمد.

34. نفیسی، آذر (1368)، «آشنازدایی در ادبیات»، کیهان فرهنگی، تهران، سال ششم، شمارۀ 62، ۳۴ـ۳۷.

35. هریس، کارل (1384)، ان ال پی به زبان ساده، تهران: پل.

36. هیلی، جی (1384)، درمان‌های عجیب؛ فنون روان‌پزشکی میلتون اریکسون، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، تهران، مؤسسۀ خدمات‌فرهنگی رسا.

37. یونگ، کارل گوستاو (1352)، انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ ابوطالب صارمی، چ1، تهران: امیرکبیر.

38. Alder, Barry (2002), Hand book of nlp, A manual for professional communictors, Burlington: Gower publishing House.

39. Bandler, Richard and Ginder, John (1975), Patterns of the Hypontic Techiques of Milton Erikson, m.d. vol. 7, California meta publications.

40. Owen, nick (2008), The magic of metaphor, united kingdom, Crown House publishing.

41. Shah, Neil (2011), Introducing neurolinguistic Programming (NLP) A practical Guide, London: Iconbooks.

42. Uma R. Karmarkar, Zakary L. Tormala (2010), "Believe Me, I Have No Idea What I’m Talking About: The Effects of Source Certainty on Consumer Involvement and Persuasion",Journal of Consumer Research, 36: 1033–1049.

43. Young, peter (2005), Understanding nlp: Principles and practice, United King dom: Crown House Publishing.