تطبیق مؤلفه‌های رئالیسم و کارکرد آن در داستان‌های «گیله مرد» و «میرامار»

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 2، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 31-66   

نویسندگان

رضا دهقان اشتیوانی¹؛ اکبر شعبانی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

چکیده

یکی از دستاوردهای مثبت استفاده از مبانی مکتب­های ادبی، تحلیل و واکاوی دقیق متون ادبی و پی بردن به اوضاع و احوال شرایط جامعه و اعضای آن است. در جوامع ایران و مصر، با توجّه به شرایط نامناسب سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در دوران معاصر گریبان­گیر مردم این دو کشور بوده است، نویسندگانی متعهّد و مردمی ظهور کردند و با تکیه بر مؤلّفه­های مکاتب ادبی گوناگون به ویژه رئالیسم به تبیین اوضاع نامساعد پرداخته­اند و گام­هایی مهم برای آسیب­شناسی معضلات برداشته­اند. در این بین، آثار داستانی بزرگ علوی و نجیب محفوظ از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا هر دو نویسنده به خوبی با اصول داستان­نویسی و مکتب­های ادبی به ویژه رئالیسم آشنا بوده­اند و از طرفی، با حضور در اجتماع و لمس مشکلات مردم، آثاری در خور توجه خلق کرده­اند. در این مقاله، با رویکرد تطبیقی(مکتب آمریکایی) و روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مبانی رئالیستی، مقایسه­ای میان داستان «گیله مرد» از بزرگ علوی و رمان «میرامار» از محفوظ انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که به دلیل همسانی­های بافتاری جوامع ایران و مصر، در بیش‌تر موارد، دو نویسنده آراء نزدیکی به هم داشته­اند و ساختار و محتوای دو داستان دارای شباهت­های قابل توجّهی است.

کلیدواژه‌ها

رئالیسم؛ بزرگ علوی؛ گیله مرد؛ نجیب محفوظ؛ میرامار

مراجع

کتب فارسی

ایرانی، ناصر. 1380ش، هنر رمان، تهران: آبانگاه.

بهارلو، محمد. 1373ش، داستان کوتاه ایران، تهران: طرح نو.

پرهام، سیروس. 1336ش، رئالیسم و ضد رئالیسم در ادبیات، تهران: نیل.

سیدحسینی، رضا. 1387ش، مکتب­های ادبی، ج1، تهران: نگاه.

علوی، بزرگ. 1357ش، نامه­ها،تهران: امیرکبیر و سپهر.

کنان، شلومیت ریمون. 1387ش، روایت داستانی، ترجمه ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.

گرانت، دِیمیان. 1375ش، رئالیسم(واقعگرایی)، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

لوکاچ، گئورگ. 1391ش، پژوهشی در رئالیسم اروپایی، ترجمه اکبر افسری، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

محفوظ، نجیب. 1386ش، میرامار، ترجمه رضا عامری، چاپ اول، تهران: نشر نی.

میرصادقی، جمال. 1394ش الف، ادبیات داستانی، تهران: سخن.

میرصادقی، جمال. 1394ش ب، عناصر داستان، تهران: سخن.

هابسباوم، اریک. 1374ش، عصر انقلاب: اروپا 1848-1789، ترجمه علی­اکبر مهدیان، تهران: مترجم.

یاحقی، محمدجعفر. 1388ش، جویبار لحظه­ها: جریان­های ادبی معاصر، چاپ یازدهم، تهران: جامی.

کتب عربی

حسن، عبدالرّحیم. 1988م، الحلم الّذی اصبح واقعاً، لندن: مجله العالم.

خضر، العبّاس. 1967م، الواقعیة فی الأدب، بغداد: دار الجمهوریه.

زغلول السّلام، محمّد. لا تا، دراسات فی القصة العربیة الحدیثة، الاسکندریة: دار المعارف.

 

مقالات

شهریوری، نادر. 1391ش، «نیرویی داستان رئالیستی را پیش می­برد؛ نقدی بر گیله­مرد بزرگ علوی»، روزنامه شرق، شماره 3119، ص 25.

صادقی محسن­آباد، هاشم. 1393ش، «تأملی در اصول و بنیادهای نظری رئالیسم در ادبیات»، فصلنامه نقد ادبی، سال 7، شماره 25، صص 70-41.

صلاحی، عسکر و رنجبر، ابراهیم و نبی­زاده اردبیلی، ندا. 1395ش، «بررسی داستان گیله مرد با تکیه بر عوامل نمایشی­شدن داستان»، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 19، شماره 40، صص 204-183.

طهماسبی، مژگان و نوروز، مهدی. 1397ش، «بررسی تطبیقی رئالیسم کثیف در آثار صادق چوبک و ریموند کارور»، مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 12، شماره 45، صص 262-241.

فرجی، فرشید. 1388ش، «گیله مرد ادبیات داستانی ایران»، نشریه ثریا، شماره 17، صص 78-53.

ممتحن، مهدی و لک، ایران. 1392ش، «تحلیل تطبیقی دو مکتب واقعگرایی و نمادگرایی در آثار نجیب محفوظ و احمد محمود»، کاوشنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال 3، شماره 12، صص 174-147.

میرزایی، محمود. 1371ش، «انعکاس دین و مظاهر آن در داستان­های نجیب محفوظ»، فصلنامه دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، دوره 1، شماره 1، صص 10-9.

میرصادقی، جمال. 1382ش، «ادبیات داستانی ایران زمین»، با مقدمه ابراهیم یونسی، ترجمه پیمان متین، زیر نظر احسان یارشاطر، در دانشنامه ایرانیکا، تهران: امیرکبیر. صص 106-93.

هاشمیان، لیلا و کمالی، راحله. 1390ش، «نقد روان­شناختی داستان «سرباز سربی» بزرگ علوی»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، شماره 3، صص 148-133.