ارتباط عشق، زیبایی و هنرمند از دیدگاه عرفان اسلامی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 7، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 173-199   

نویسندگان

محمد صادق کریمی¹؛ ابراهیم مرادی²؛ شاهین حیدری³

¹گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

²استادیار باستان شناسی دوره اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام

³استاد دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

زیبایی و عشق از مهم‌ترین مفاهیم عرفان اسلامی‌اند که ارتباط عمیقی با مفهوم تجلی حضرت حق دارند. معرفت عشق همراه با زیبایی است. از نظر عرفای اسلامی، زیبایی کشش و جاذبه دارد. آنجا که زیبایی هست، عشق و طلب و کشش وجود دارد. بنابراین این دو مفهوم ترجمان مدارج هستی شناختی و معرفت­شناختی عرفان اسلامی هستند. در عرفان اسلامی، هنرمند نمی­تواند زیبایی را بیافریند، اما به واسطه قوای ادراکی شهود باطنی و حسی و قلبی، خیال به زیبایی‌های کشف شده در مراتب هستی "حضرات خمس"، صورت محسوس می­بخشد و در نهایت هنرمند کاشف و آشکارکننده زیبایی است. بنابراین هنر تجلیگاه عشق هنرمند است و هنرش حاصل روح تزکیه‌شده‌ای است که با شهود باطنی جمال مطلق و عالم خیال را دریافت می­شود و از نور معنویت عشق، زیبایی و جمال را در کالبد هنر عرفانی تابانده است. برای دستیابی به اهداف مورد نظر، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شد. بدین منظور نگارنده به نظرات اندیشمندان و مطرح نمودن دیدگاه­های آنان پرداخته و در ادامه به تفسیر زیبایی و ارتباط بین عشق، زیبایی و هنرمند اقدام نموده است.

کلیدواژه‌ها

عشق؛ محبت؛ زیبایی؛ هنر؛ عرفان اسلامی

مراجع

ابن عربی، محی الدین. 1980م، الفتوحات المکیة، بیروت: دار التراث العربی.

آشتیانی، جلال الدین. 1375ش، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم شیخ اکبر محی الدین ابن عربی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

آملی، عبدالله. 1387ش، تفسیر موضوعی قرآن کریم فطرت در قرآن، قم: مرکز انتشارات اسراء.

برزگر، محمدرضا. 1382ش، شاخ نبات حافظ، تهران: نشر زوار.

بهشتی، محمود. 1374ش، عشق رمز حیات، چاپ دوم، بی جا: انتشارات نورین سپاهان.

پازوکی، شهرام. 1394ش، حکمت هنر و زیبایی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر.

جرجانی، علی بن محمد. 1985م، کتاب التعریفات، بیروت: چاپ ابراهیم ابیاری.

جعفری، محمدتقی. 1363ش، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.

جوادی آملی، عبداله. 1387ش، تفسیر موضوعی قرآن کریم فطرت در قرآن، چاپ پنجم، قم: مرکز نشر اسراء.

خاتمی، محمود. 1390ش، فلسفه‌ای برای هنر ایرانی، تهران: فرهنگستان هنر.

دورانت، ویلیام. 1388ش، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب خویی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

رازی، نجم­الدین. 1380ش، مرصاد العباد، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

سجادی، سید ضیاء الدین. 1379ش، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: انتشارات سمت.

سعیدی، حسن. 1380ش، عرفان در حکمت اشراق، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

علیخانی، مریم. 1384ش، پژوهشی در اندیشه‌های عرفانی شیخ شهاب الدین سهروردی، تهران: انتشارات ترفند.

مجلسی، محمدباقر. 1386ش، بحار الأنوار، بی جا: انتشارات وزیری.

معین، محمد. 1380ش، فرهنگ فارسی، جلد اول، چاپ هجدهم، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

مهدی حسن زاده. منبع مقاله: سایت راسخون، «محبت در قرآن»(1):

http://rasekhoon.net/article/show/200436/%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%AA-%D8 % AF% D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-(1(/

نراقی، ملا احمد. 1387ش، معراج السعادة، قم: انتشارات آیین دانش.

 

مقالات

اتونی، بهزاد و بهناز اتونی. 1390ش، «عشق از منظر مولانا و ملاصدرا(با تکیه بر مثنوی معنوی و اسفار اربعه)»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی(ادب و عرفان)، دوره3، شماره9، صص 56-41. 

اسماعیل پور، محمد مهدی. 1394ش، «زیبایی عرفانی در مرصاد العباد»، دوفصلنامه پژوهشنامه عرفان، سال نهم، شماره هفدهم، صص 17-1.

افراسیاب پور، علی اکبر. 1386ش، «عرفان سهروردی و زیبایی پرستی»، فصلنامه تخصصی عرفان، سال4، شماره16، صص 13-31.

براتی، فرج الله و عبادی، سالم. 1395ش، «جایگاه مکتب زیباپرستی در عرفان سهروردی»، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره هفتم، شماره شاپا: 7018-2476، صص106-95.

پور جوادی، نصرالله. 1355ش، «معنی حسن و عشق در ادبیات عرفانی»، نشریه جاویدان خرد، سال2، شماره 91، صص 51-43.

جعفری­ها، رضا و انصاری، مجتبی و بمانیان، محمدرضا. 1391ش، «زیباشناسی اسلامی و آموزه­های آن در منظر شهر»، فصلنامه اندیشه معماری، دوره 2، شماره 2، صص 29-15.

خانی کلقای، حسین. 1392ش، «بررسی مقوله حب الهی از دیدگاه قرآن کریم»، دوفصلنامه احسن الحدیث، شماره1، صص 76-63. 

دانش، اسماعیل. 1391ش، «بررسی تطبیقی حس و عقل در تصورات»، مجله تخصصی انجمن کلام اسلامی. شماره 3، دوره 1، صص 112-75.

ذوقی، سهیلا. 1391ش، «زیبایی شناسی در عرفان زرتشتی و مشترک آن با عرفان مولانا جلال الدین محمد بلخی»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دوره4، شماره 13، صص 302-283.

ذوقی، سهیلا. 1391ش، «زیبایی شناسی در عرفان زرتشتی و مشترکات آن با عرفان مولانا جلال الدین محمّد بلخی»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دوره 4، شماره 13، صص302-283.

زینعلی، سارا و مسعود باوان پوری و الهام ابراهیمی. 1396ش، «مفهوم ذات حق در گلشن راز شبستری»، فصلنامه عرفانیات در ادب فارسی، دوره 8، شماره 30، صص 127-112.

شهید ثالث، فرناز. 1385ش، «هنری در عرفان ابن عربی»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 77، صص 97-94.

شیروانی شیری، علی و بابک شمشیری و محمد نجفی و راحله نبوی زاده. 1392ش، «تأملی در معنای حب در قرآن و دلالت‌های تربیتی آن»، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال21، دوره جدید، شماره 18، بهار 1392، صص 113-134.

شیروانی شیری، علی و شمشیری، بابک و نجفی، محمد و نبوی زاده، راحله. 1392ش، «تأملی در معنای حب در قرآن و دلالت­های تربیتی آن»، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال21، دوره جدید، شماره 18، بهار 1392، صص 134-113.

عارفی میناآباد، راهب. 1391ش، «صفات جلال و جمال از دید کلامی و عرفان اسلامی»، فصلنامه علمی تخصصی حبل المتین، دوره اول، صص 117-92.

علی‌زمانی، امیرعباس و امیر آقاجانلو. 1389ش، «محبت از دیدگاه علامه طباطبایی و ابوحامد غزالی»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره35، صص 20-1.

عناقه، عبدالرحیم و محمودیان، حمید و صابری زاده، رقیف. 1391ش، «ارتباط عرفان و هنر اسلامی و تجلی آن در معماری آرامگاه»، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی(ادیان الهی)، سال 10 شماره 40، صص 167-143.

فنایی اشکوری، محمد. 1390ش، «معرفت شهودی در عرفان اسلامی»، نشریه پژوهشنامه عرفان، دوره3، شماره5، صص 157-137.

گنجور، مهدی و امامی جمعه، سید مهدی. 1389ش، «زیباشناسی فلسفی و تحلیل نظریه(اصالت زیبایی) در حکمت مطهر»، فصلنامه مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، سال 42، شماره پیاپی 2/84، صص 146-125.

هاشم نژاد، حسین. 1385ش، «درآمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان اسلامی»، فصلنامه قبسات، دوره 11، صص 332-313.

یوسف ثانی، سید محمود و قاسمی، سارا. 1396ش، «بررسی تحلیلی رابطه حسن و عشق در اندیشه عرفانی امام خمینی»، پژوهشنامه متین، سال 19، شماره 77، صص 163-137.