مصطلحات زحاف و تطبیق رابطه معنایی در زبان عربی و فارسی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 11، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 249-269   

نویسندگان

الهام مزرعه¹؛ سید ابراهیم دیباجی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد بازنشسته گروه زبان و ادبیات عرب، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

علم عروض از جمله علوم ادبی است که خلیل بن احمد فراهیدی در قرن دوم هجری آن را وضع کرد که موضوع آن شعر عربی و بررسی اوزان و قواعد صحیح از ناصحیح است. اما آنچه این مقاله در صدد بررسی آن است مصطلحات زحاف یکی از موضوعات علم عروض در دو زبان است، یعنی بعد از استخراج مصطلحات زحاف به ریشه‌یابی و شرح آن‌ها پرداخته سپس رابطه معنایی این مصطلحات قبل و بعد از اصطلاحی شدن محور بحث را در بر می‌گیرد تا با مقایسه دو معنای قاموسی و اصطلاحی میزان رابطه معنایی مشخص شود. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با استناد بر مصطلحات زحاف وارده در عروض خلیل نگاشته شده، آنچه به دست آمده این است که مصطلحات زحاف بعد از ریشه‌یابی و شرح ارتباط معنایی مستقیم و هماهنگ با یکدیگر دارند، انتخاب مصطلحات زحاف متناسب با معنای لغوی و مرتبط با آن است.

کلیدواژه‌ها

عروض؛ زحاف؛ شعر؛ زبان عربی؛ زبان فارسی

مراجع

ابن فارس. لا تا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الفکر.

ابن منظور، محمد بن مکرم. لا تا، لسان العرب، لبنان: دار صادر.

الاخفش. لا تا، القوافی، تحقیق عزة حسن، دمشق: لا نا.

اسیر، سید مظفر علی. لا تا، شجرة العروض مع روضة القوافی، لا مک: لا نا.

انیس، ابراهیم. 1971م، الأصوات اللغویة، طبعة 5، القاهرة: دار النهضة للطباعة والنشر.

التهانوی، محمد علی بن علی. 1967م، کشّاف اصطلاحات الفنون، طهران: مکتبة خیام وشرکائه(طبع فی کلکته). 

الجرجانی، علی بن محمد السید الشریف. 1983م، معجم التعریفات، تحقیق محمد صدّیق المنشاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

الجوهری، ابو نصر إسماعیل. 1987م، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق احمد عبد الغفور عطّار، ط 4، بیروت: دار العلم للملایین.

حمیدی، مهدی. 1363ش، عروض حمیدی، چاپ دوم، تهران: انتشارات گنج.

الدمّامینی، بدر الدین ابو عبدالله محمد بن ابی بکر. 1973م، العیون الغامزة علی خبایا الرامزة، تحقیق حسن عبدالله الحسّانی، القاهرة: مکتبة الخانجی.

الرازی، محمد بن ابی بکر بن عبد القادر. 1968م، مختار الصحاح، بیروت: مکتبة لبنان.

الزاوی، احمد. لا تا، مختار القاموس مرتب علی طریقة مختار الصحاح والمصباح المنیر، تونس: الدار العربیة للکتاب.

سکاکی، ابو یعقوب. 1983م، مفتاح العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

سمّان، محمود علی. 1986م، العروض القدیم(أوزان الشعر العربی وقوافیه)، القاهرة: دار المعارف.

شرف، عبدالعزیز و محمد عبدالمنعم الخفاجی. لا تا، النغم الشعری عند العرب، ریاض: دار المریخ.

عباس، حسن. 1998م، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، إتحاد کتّاب العرب.

الفراهیدی، خلیل بن احمد. 1424ق، العین، تحقیق عبد الحمید الهندوای، لبنان: دار الکتب العلمیة.

الفیروزآبادی، مجد الدین محمد بن یعقوب. 2008م، قاموس المحیط، تحقیق أنس محمد الشامی وزکریا جابر احمد.

قیس رازی، شمس الدین محمد. 1370ش، فرهنگ عروضی، چاپ 2، تهران: انتشارات فردوسی و مجید.

قیس رازی، شمس الدین محمد. 1388ش، المعجم فی معاییر أشعار العجم، تصحیح علامة بن عبد الوهاب قزوینی، تهران: انتشارات رامین.

قیس رازی، شمس الدین محمد. 1425ق، المعجم الوسیط، ط4، لا مک: مکتبة الشروق الدولیة.

قیس رازی، شمس الدین محمد. 1989م، المعجم الوجیز، ط3، لا مک: مطابع شرکة الإعلانات الشرقیة.

ماهیار، عباس. 1393ش، عروض فارسی و شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، چاپ 15، تهران: انتشارات صبا.

مدرّسی، حسین. 1383ش، فرهنگ توصیفی اصطلاحات عروض، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

معلوف، لویس. 1908م، المنجد فی اللغة، طبعة 19، بیروت: دار المشرق.

الهاشمی، أحمد. 1295ق، میزان الذهب فی صناعة شعر العرب، طبعة 2، تحقیق علاء الدین عطیة، لبنان: مکتبة دار بیروت.