بررسی تطبیقی طنزپردازی در شعر محمّدعلی افراشته و احمد مطر

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 13، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 291-312   

نویسندگان

حبیب حاجی پور¹؛ پروین‌دخت مشهور²

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور

چکیده

استفاده از طنز به نیّت بازگویی دغدغه­های مردمی، روشی ایده­آل برای شاعرانی است که با حکومت­های استبدادی روبه­رو هستند. در ایران(دوران پهلوی دوّم) و عراق(دوران بعث) به دلیل فضای بسته سیاسی و اختناق حاکم، محمّدعلی افراشته و احمد مطر، با سودجستن از شگردهای متنوّع طنزسرایی، به تشریح کاستی­های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته­اند و شعر خود را بستری مناسب جهت تبیین دغدغه­های خُرد و کلان افراد قرار داده­اند. بررسی این شگردها در سروده دو شاعر با رویکرد تطبیقی(آمریکایی) و روش توصیفی- تحلیلی نشان می­دهد که آن‌ها با استفاده از ترفندهایی چون تشبیه و استعاره­های خنده­دار؛ تهکّم و استهزاء؛ برعکس­گویی؛ واژه­های طنزآمیز و توصیف خنده­دار، ضمن قوام بخشیدن به ساختار طنزهای خود، بر اثربخشی انتقادهای مورد نظرشان افزوده­اند. افراشته و مطر به صورت مجزّا از تکنیک­های دیگری هم استفاده کرده­اند که در طنز افراشته، نقیضه­سازی و در طنز مطر، غافلگیری، اغراق و تناقض برجسته­تر بوده است. کارکرد اصلی طنز در سروده­های دو شاعر، سیاسی- اجتماعی است و به هدف تولید خنده و تفکّر به موازات هم خلق شده است تا با ساختارشکنی مبانی رسمی جامعه، زمینه برای تحوّلات شخصی و اجتماعی و رسیدن به آینده آرمانی فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها

طنز؛ تکنیک‌های طنزپردازی؛ محمّدعلی افراشته؛ احمد مطر؛ جامعه

مراجع

کتب فارسی

اصلانی، محمّدرضا. 1387ش، فرهنگ اصطلاحات و واژگان طنز، تهران: کارون.

افراشته، محمّدعلی. 1358ش، مجموعه آثار، گردآوری از نصرت­الله نوح، تهران: توکا.

آرین­پور، یحیی. 1372ش، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوّار.

حافظ، شمس­الدّین محمّد. 1389ش، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی و قاسم غنی، تهران: طلایه.

حلبی، علی­اصغر. 1364ش، مقدمه­ای بر طنز و شوخ­طبعی در ایران، چاپ اول، تهران: پیک.

داد، سیما. 1385ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

سارتر، ژان پل. 1388ش، ادبیات چیست، ترجمه ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، چاپ هشتم، تهران: نیلوفر.

سعدی، مصلح­الدّین. 1385ش، کلیات، به تصحیح محمّدعلی فروغی، چاپ اول، تهران: هرمس.

شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. 1374ش، مفلس کیمیافروش، چاپ دوم، تهران: سخن.

شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. 1385ش، این کیمیای هستی، به کوشش ولی­الله درودیان، چاپ سوم، تبریز: آیدین.

شکرخواه، یونس. 1380ش، طنز، تئوری­ها و پارادایم­ها، تهران: سالنامه گل­آقا.

صدر، رؤیا. 1380ش، بیست سال با طنز، چاپ اول، تهران: هرمس.

نبوی، ابراهیم. 1378ش، کاوشی در طنز ایران، ج1، تهران: جامعه ایرانیان.

نیکوبخت، ناصر. 1380ش، هجو در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

کتب عربی

مطر، احمد. 2011م، المجموعة الشعریة، چاپ اول، بیروت: دار العروبه.

کتب لاتین

Cuddon, J.A. 1993, A dictionary of literary terms and literary theory, United Kingdom: Oxford.

 

مقالات

پارس­پور، آیدا و خوئینی، عصمت. 1395ش، «محتوای طنز در آثار محمّدعلی افراشته»، فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، سال 8، شماره­های 28 و 29، صص 43-1.

رجبی، فرهاد. 1391ش. «رسالت طنز در شعر میرزاده عشقی و احمد مطر»، مجله زبان و ادبیّات عربی، شماره 7، صص 102-73.

سلیمانی، محسن. 1391ش، «شگردهای خنده­سازان و طنزپردازان»، ارائه­شده در مجموعه مقالات اسرار و ابزار طنزنویسی، صص 298-266.

صدقی، حامد. 1384ش، «مهم­ترین عناصر معنایی شعر احمد مطر»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عرب، سال 1، شماره 3، صص 90-69.

عظیمی، کاظم و سپهوند، فاطمه. 1396ش، «مقایسه تطبیقی طنز سیاسی- اجتماعی در اشعار نسیم شمال و احمد مطر»، مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 11، شماره 2، صص 31-9.

محسنی، علی­اکبر. 1396ش، «بازتاب پیامدهای استبداد در شعر احمد مطر»، نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 9، شماره 16، صص 258-237.

مختاری، قاسم و سپهری­نیا، جواد و جوکار، سمیرا. 1392ش، «طنز سیاسی- اجتماعی در اندیشه‌های عبید زاکانی و احمد مطر»، کاوشنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال 3، شماره 12، صص 146-121.

موسوی، سیّد هاشم. 1383ش، «بازتاب قشربندی اجتماعی در طنز نسیم شمال و افراشته»، مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 2، شماره 2، صص 181-165.