مقایسه مقامات حمیدی ادیب قرن ششم با مقامات همدانی و حریری

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 15، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 337-361   

نویسندگان

مهین حیدری¹؛ فریبرز حسینجانزاده²؛ محمد شایگان مهر²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر

چکیده

در اواخر قرن چهارم هجری قمری، از شاخه‌های فن قصص که در آن زمان در نثر عربی شهرت و رواجی داشت، فنی جدید ابداع شد که مبتکر آن بدیع الزمان همدانی، آن را «مقامات» نامید و سپس نثرنویسان دیگری که در زبان عربی و فارسی از آن تقلید کردند همین عنوان را برای آن برگزیده و به کار بردند. در این مقاله پیرامون کاربرد سجع در معروف‌ترین مقامات عربی و فارسی و تاریخچه مقامات مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به بررسی مقامات بدیع الزمان همدانی و مقامات حریری و تأثیر مقامه‌نویسی تازی بر ادبیات عربی پرداخته شده است. مقامات در زبان فارسی مانند زبان عربی، طرفداران زیادی پیدا نکرد چراکه علاوه بر بی ارزش بودن موضوع مقامات و صرف نظر از تکلّفات انشائی، اصل موضوع داستان نیز چنگی به دل نمی‌زند و جنبه انتقادی آن چه از جهت تعلیم اجتماعی و چه از نظر تبلیغ مذهبی ضعیف است. همچنین درباره اینکه چرا مقامات حمیدی، مقلدانی پیدا نکرد و در میان فارسی زبانان که دارای فرهنگی پر پیشینه و ذوقی شگرف‌اند ریشه نگرفت و پیروز نگشت بحث و بررسی شده است. در پایان مقامات حمیدی از ادیبان قرن ششم با مقامات همدانی و حریری از نظر کاربرد سجع مقایسه شده است.

کلیدواژه‌ها

قرن ششم؛ فن قصصی؛ مقامات؛ حمیدی؛ همدانی

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی حریری، فارس. 1346ش، مقامه نویسی در ادبیات فارسی و تأثیر مقامات عربی در آن، تهران: دانشگاه تهران.

ابن منظور. 1985م، لسان العرب، قاهره: بی نا.

ابو القاسمی، محسن. 1373ش، تاریخ زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: بی نا.

احمدی، احمد و رزمجو، حسین. 1362ش، برگزیده نثر فارسی، مشهد: چاپخانه خراسان.

انصاری، خواجه عبدالله. 1368ش، مناجات نامه، به تصحیح سبز علی علی پناه، بی جا: انتشارات فروغی.

بلخی، عمرو بن محمود. 1365ش، شرح مقامات حمیدی، تصحیح رضا انزابی نژاد، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

بهار، محمد تقی. 1376ش، سبک شناسی بهار، چاپ نهم، تهران: انتشارات مجید.

الجاحظ، عمرو بن بحر. 1410ق، البیان والتبیین، جلد 1، بیروت: دار الجیل.

الجرجانی، الامام عبد القاهر. 1404ق، اسرار البلاغة، چاپ دوم، بیروت: دار المعارف.

الجزری، ابن الاثیر. 1419ق، المثل السایر، المجلد الاول والثانی، چاپ پانزدهم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

حسین، طه. 1969م، من حدیث الشعر والنثر، مصر: دار المعارف.

حموی، یاقوت. 1406ق، معجم الأدباء، تحقیق مارجلیوث، بیروت: دار الفکر.

خطیبی، حسین. 1366ش، فن نثر در ادب پارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات چاپخانه گلشن.

رواقی، علی. 1365ش، نظری بر مقامات حریری، چاپ اول، بی جا: چاپ گلشن.

رهنمای خرمی، ذوالفقار. بی تا، پژوهشی کوتاه در مقامه نویسی، سبزوار: نشر آژند.

زیات، احمد حسن. تاریخ الأدب العربی، به تحقیق سید بن علی مرصفی، قاهره‌: بی نا.

ستوده، غلامرضا. 1378ش، مرجع شناسی و روش تحقیق در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

شفیعی کدکنی، محمد رضا. 1378ش، صور خیال در شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران: چاپ نیل.

شمیسا، سیروس. 1374ش، کلیات سبک شناسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات فردوس.

عبد الرحمن، عایشة. 1376ش، اعجاز بیانی و قرآن، ترجمه حسین صابری، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عبده مصری، محمد. 1924م، مقامات بدیع الزمان، چاپ سوم، بیروت: المطبعة الکاتولیکیة لآباء الیسوعیین.

عروضی سمرقندی. چهار مقاله، تصحیح عبد الوهاب قزوینی، چاپ سوم، بی جا: چاپخانه مروی.

عسکری، ابو هلال. معیار البلاغة، قاهره: دار الکتب العربیة.

علوی، یحیی بن حمزه. 1332ش، الطراز، قاهره: دار الکتب المصریة.

مدرس رضوی، محمد تقی.1340ش، دیوان انوری، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.

مسعودی.1370ش، مروج الذهب، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، تهران: بی نا.

وراوینی، سعدالدین. 1366ش، مرزبان نامه، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، چاپ دوم، تهران: چاپخانه مروی.