درهم‌تنیدگی فرا مکتبی صیرورت رمانتیسم و سمبولیسم در شعر نیما و شاکر السیّاب

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 16، دوره 12، شماره 47، آذر 1397، صفحه 363-390   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین صدقی¹؛ هما رفیعی مقدم²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

رمانتیسم و سمبولیسم در غرب به شکل «درزمانی» و بر اساس استلزامات تاریخی و اجتماعی شکل گرفته است. در حالی که شکل ورود این مکتب‌ها به ایران و جهان عرب اولاً «همزمانی» بوده و با گفتمان ترجمه صورت گرفته و ثانیاً با دوره‌ای از تحولات بنیادی تاریخی، سیاسی و انقلابی همراه بوده است. نیما یوشیج و بدر شاکر از پیشگامان شعر نو در ایران و جهان عرب هستند که برای تحول زیبایی‌شناسی شعر کلاسیک و چرخش کارکردی شعر در جهان معاصر، تحت تأثیر آموزه‌های رمانتیسم و سمبولیسم بودند. دقت در شعر این دو نشان می‌دهدکه فرایند تحول از رمانتیسم فردی به سمبولیسم، دارای الگوی واحد زیبایی شناختی است. بنابراین مقاله حاضر می‌کوشد تا به شکل تطبیقی نشان دهد که شعر این دو در چه بن‌مایه‌هایی از رمانتیسم اشتراک دارند، چگونه به سمت رمانتیسم اجتماعی رفته‌اند و سرانجام چه تجربه‌های تاریخی، اجتماعی و سیاسی سبب شده است که شعرشان به سمت سمبولیسم ویژه حرکت کند. آن‌ها با عبور از رمانتیسم می‌خواستند به تخیل سمبلیک نزدیک شوند تا جهان آرمانی سمبولیسم محقق شود اما به دلیل پیوندی که با ادبیات سیاسی داشتند، تخیل سمبلیک آن‌ها با تخیل جامعه شناختی پیوند خورده است.

کلیدواژه‌ها

پیوند فرامکتبی؛ تحول تاریخی؛ شعر سیاسی؛ نیما یوشیج؛ السیاب

مراجع

کتابنامه

ادونیس، علی احمد سعید. 1391ش، پیش­درآمدی بر شعر عربی، کاظم برگ نیسی، تهران: نی.

اسوار، موسی. 1391ش، از سرود باران تا مزامیر گل سرخ: پیشگامان شعر امروز عرب، چاپ دوم، تهران: سخن.

براهنی، رضا. 1371ش، طلا در مس، ج2، تهران: ناشر نویسنده.

برلین، آیزایا. 1391ش، ریشه‌های رومانتیسم، عبدالله کوثری، چ4، تهران: ماهی.

بلّاطه، عیسی. 2007ش، بدر شاکر السیّاب: حیاته وشعره، الطبعة السادسة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

بیدج، موسی. 1389ش، مقاومت و پایداری در شعر عرب از آغاز تا امروز، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.

پورنامداریان، تقی. 1377ش، خانه­ام ابری است، شعر نیما از سنت تا تجدد، چاپ اول، تهران: سروش.

جاسم، محمد. 1394ش، رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب، بررسی تطبیقی رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث، تهران: نگاه.

جعفری جزی، مسعود. 1378ش، سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: مرکز.

جعفری جزی، مسعود. 1388ش، سیر رمانتیسم در ایران از مشروطه تا نیما، چاپ دوم، تهران: مرکز.

چدویک، چارلز. 1375ش، سمبولیسم، مهدی سحابی، چاپ اول، تهران: مرکز.

حسین پورچافی، علی. 1390ش، جریان‌های شعری معاصر فارسی از کودتا 1332 تا انقلاب 1357، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

حقوقی، محمد. 1379ش، شعر زمان ما، نیما یوشیج، نقد و تفسیر، تهران: نیلوفر.

حمیدیان، سعید. 1381ش، داستان دگردیسی، روند دگرگونی­های شعر نیما، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

سیّاب، بدر شاکر. 1989م، دیوان اشعار، بیروت: دار العودة.

سیدحسینی، رضا. 1376ش، مکتب‌های ادبی، چاپ یازدهم، تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387ش، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ سوم، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1393ش، شعر معاصر عرب، تهران: توس.

عباس، احسان. 1992م، بدر شاکر السیاب، دراسة فی حیاته وشعره، الطبعة السادسة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

علاق، فاتح. 1388ش، مفهوم شعر از دیدگاه شاعران پیشگام عرب، سیدحسین سیدی، چاپ اول، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

فرزاد، عبدالحسین. 1392ش، رؤیا و کابوس(شعر پویای معاصر عرب)، چاپ سوم، تهران: مروارید.

فورست، لیلیان. 1387ش، رمانتیسم، مسعود جعفری جزی، چاپ پنجم، تهران: مرکز.

کمالی زاده، محمد. 1395ش، سیاست در شعر نو، قم: دانشگاه مفید.

مختاری، محمد. 1378ش، انسان در شعر معاصر، چاپ دوم، تهران: توس.

ولک، رنه. 1388ش، تاریخ نقد جدید، جلد 2، سعید ارباب شیرانی، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.

یوشیج، نیما. 1373ش، مجموعه کامل اشعار(فارسی و طبری)، گردآوری سیروس طاهباز، چاپ سوم، تهران: نگاه.

یوشیج، نیما. 1376ش، مجموعه کامل نامه‌های نیما یوشیج، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نشر علم.

یوشیج، نیما. 1385ش، درباره هنر شعر و شاعری، تهران: نگاه.

 

مقالات

خاکپور، محمد و میرجلیل اکرمی. 1389ش، «رمانتیسم و مضامین آن در شعر معاصر فارسی»، کاوشنامه، سال 11، ش 21.

سی یر، رابرت و میشل لووی. 1373ش، «رمانتیسم و تفکر اجتماعی»، یوسف اباذری، ارغنون، سال1، ش 2.