ﺗﻌﺮﻳﻒ: ﻧﻮرون ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺤﺮﻳﻚﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺋﻢ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﺎر داﺋﻤﻲ از روی ﻧﻮرون ﺑﺮداﺷﺘﻪ
ﺷﻮد، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﮔﺮدد. ﻧﻮرونﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ اﺗﺼﺎﻻت ﺗﺤﺮﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻣﻬﺎری در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ
ﻧﻮروﻧﻲ، ﻳﻚ ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺗﺤﺮﻳﻜﻲ- ﻣﻬﺎری را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ (1, 2). ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﻴﺶ
از ﺣﺪ ﻳﺎ ﻣﻬﺎر ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﺷﻮد، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺼﺒﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺗﺸﻨﺞ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه
ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺪه ﺗﻌﺪادی از ﻧﻮرونﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺮوزنﺳﻔﺎﻟﻦ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد. آن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا
ﻣﻐﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﻳﻊ اﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ در ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻋﺼﺒﻲ را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺎﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ
ﻛﻪ ﻳﻚ داﻣﭙﺰﺷﻚ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد. اﺻﻄﻼﺣﺎت Convulsion ،Seizure، و Fit ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺘﺮادﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺠﺎی ﻫﻢ و
ﺑﺮای ﺑﻴﺎن ﺗﺸﻨﺞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. اﺻﻄﻼح ﺻﺮع (Epilepsy) ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮای ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﺗﻜﺮاری اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ دو
ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از دو ﺗﺸﻨﺞ دارد ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آن، دارای ﺻﺮع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﻋﻠﺖ آن ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ، ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻃﻼق
ﻣﻲﺷﻮد. ﻛﺎﻧﻮن اوﻟﻴﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﻧﻮرونﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﺑﺨﻮدی ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ را درﮔﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ.
ﺳﭙﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻮرون ﻫﺎی اﻃﺮاف ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺴﺘﺮش وﺳﻴﻊ و ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺮدد (1, 2).
اﺻﻄﻼﺣﺎت (Terminology): ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻨﺞ ictus ﻳﺎ attack ﻳﺎ ictal phase ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﺣﻴﻮان در ﻣﺪت ﺣﻤﻼت
ﺗﺸﻨﺞ درد ﻧﺪارد وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﻋﻀﻼت ﺗﻨﻔﺴﻲ و ﺣﻨﺠﺮه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻﺪای ﻧﺎﻟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ دام
ﮔﻮﺷﺰد ﺷﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﮕﺮاﻧﻲ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.
1- دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ (دوره ﺑﻬﺒﻮدی) (Postictal period): ﻣﺮﺣﻠﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺸﻨﺞ، در اﻃﺮاف ﺳﺮﮔﺮدان
ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻮری و ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﺑﭽﺮﺧﺪ، ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﻳﺪ، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاب آﻟﻮد ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از
ﺣﺪ ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ، ﻳﺎ ﭘﺮﺧﻮری ﻧﺸﺎن دﻫﺪ. اﻳﻦ دوره ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻮرونﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ زﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻦ ﺷﺪت و ﻃﻮل ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺎ ﺷﺪت، ﻣﺪت و ﺣﺎﻟﺖ دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ
دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ و ﭘﻴﭽﺪهﺗﺮ از ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ. ﻣﻌﻤﻮﻻ دوره ﭘﺲ ار ﺗﺸﻨﺞ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ
وﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل دورهﻫﺎی ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﻳﻚ اﻟﻲ 2 روز ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد (1).
2- دوره ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ (Interictal period): ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دوره ﺑﻴﻦ "ﺑﻌﺪ از ﺑﻬﺒﻮدی ﺣﻴﻮان از دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ ﺗﺎ ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ
ﺑﻌﺪی". ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻧﻮروﻟﻮژﻳﻚ ﺣﻴﻮان ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ دوره اﻧﺠﺎم ﺷﻮد.
3- ﺗﺸﻨﺞ ﺗﻜﻲ (Isolated seizure)، ﺗﺸﻨﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در 24 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚﺑﺎر اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ.
4- ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای (Cluster seizures) وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ 2 ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از 2 ﺗﺸﻨﺞ در 24 ﺳﺎﻋﺖ رخ دﻫﺪ و ﺑﺎ ﻳﻚ دوره ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ از
ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ.
٨
5- ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار (Status epilepticus) وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻴﺶ از 5 دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادی ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺪون
ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻮﺷﻴﺎری در ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ در 30 دﻗﻴﻘﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ. در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺪون دوره ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ-
اﻓﺘﺪ.
ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای و ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی اورژاﻧﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻳﻌﺎً درﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ (1).
The International League Against Epilepsy (ILAE) ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﺗﺸﻨﺞ:اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺮع
ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﭘﺎﺗﻮژﻧﺰ ﺻﺮع در اﻧﺴﺎن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﺸﻨﺞ را در اﻧﺴﺎن ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮﻣﻲ، ﻣﻮﺿﻌﻲ و
ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﻛﺮده اﺳﺖ. در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ
وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان دﻗﻴﻘﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﻌﻤﻴﻢ داد. آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻨﺠﻲ را ﻣﻮﺿﻌﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ
ﻛﻪ از ﻧﻮروﻧﻬﺎی ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﻤﻜﺮهﻫﺎی ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺸﺎء ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. در داﻣﭙﺰﺷﻜﻲ، ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻋﻼﺋﻢ در ﺑﻴﻤﺎر ﻳﺎ
ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﻴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم روﺷﻬﺎی ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻜﺮه ﻣﻐﺰ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ
درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻋﻀﻼت ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺪن را درﮔﻴﺮ ﻛﺮد ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ در داﻣﭙﺰﺷﻜﻲ ﻧﺎدر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ
ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﻏﻴﺮﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺣﻴﻮان را ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﻃﺮﻓﻲ درﮔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺣﻴﻮان ﻫﻨﻮز ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ
ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ وﻟﻲ در واﻗﻊ ﺗﺸﻨﺞ، ﻳﻚ "ﺗﺸﻨﺞ ﻏﻴﺮﻋﻤﻮﻣﻲ" ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از
ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻲ ﺗﺸﻨﺞ در داﻣﻬﺎ ﺑﻪ 2 ﻧﻮع ﻋﻤﻮﻣﻲ (Generalized seizure) و ﻣﻮﺿﻌﻲ (Focal seizure) (ﻳﺎ ﺟﺰﺋﻲ =
Partialseizure) ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد. ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع، ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ (1).
ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ: ﻣﺘﺪاوﻟﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﺸﻨﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت رخ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻐﺰ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده درﮔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﺗﺸﻨﺞ،
ﺻﺮع ﺑﺰرگ (Grandmal seizure) ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺻﺮع ﻛﻮﭼﻚ (Petitmal seizure) ﻛﻪ در اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ از
دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺑﺎ اﻟﮕﻮی ﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻮار ﻣﻐﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. در ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ،
ﻛﺎﻧﻮن اوﻟﻴﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﻤﻜﺮهﻫﺎی ﻣﻐﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﺑﻪ ﺗﺎﻻﻣﻮس ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻞ ﻣﻐﺰ
را از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻮرونﻫﺎی ﻧﻔﻮذی ﺧﻮدش در ﻣﻐﺰ ﻓﻌﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻨﺞ از اﺑﺘﺪا از ﺗﺎﻻﻣﻮس ﺷﺮوع ﺷﻮد. ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ
از: از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺣﻴﻮان، اﻧﻘﺒﺎض ﺗﻮﻧﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻀﻼت ﺿﺪ ﻧﻴﺮوی ﺛﻘﻞ، زﻣﻴﻨﮕﻴﺮ ﺷﺪن (Recumbency) ﺣﻴﻮان ﺑﺎ دوره-
ﻫﺎﻳﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﻮﻧﻴﻚ و ﻛﻠﻮﻧﻴﻚ ﻋﻀﻼت ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﻛﺎت ﺷﺒﻴﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن، ﻣﻲﺷﻮد. ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺤﻜﻢ ﻳﺎ ﺟﻮﺷﻲ ﻓﻚ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻳﺰش ﺑﺰاق، اﺗﺴﺎع ﻣﺮدﻣﻚﻫﺎ، ﺳﻴﺦ ﺷﺪن ﻣﻮﻫﺎ و ﮔﺎﻫﻲ دﻓﻊ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع اﻳﺠﺎد ﺷﻮد. در زﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ ﺧﺮوج ادرار در ﺳﮓ ﻫﺎی
ﻧﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮﺷﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ در ﺳﻨﻜﻮب ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻞ ﺷﺪن اﺳﻔﻨﮕﺘﺮ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻴﺰراه، ادرار ﺑﺪون ﻓﺸﺎر
ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻇﺎﻫﺮی ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ و ﺳﻨﻜﻮب، اﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در
ﻣﺪت ﻓﺎز ﺗﻮﻧﻴﻚ، آﭘﻨﻪ (ﻗﻄﻊ ﺗﻨﻔﺲ) رخ دﻫﺪ. اﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﻦ 30 ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ 3 دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺎ ﻳﻚ دوره ﻣﺘﻐﻴﺮ از
ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻲ ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻬﺒﻮدی ﻛﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد (1).
ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻲ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ 4 ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺠﺰا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد(3):
٩
1- ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﻄﺎری (Prodrome): اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻣﺎن ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ
و ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ. در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺜﻞ ﺑﻲﻗﺮاری و اﻇﻄﺮاب ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺮﺣﻠﻪ
اﺧﻄﺎری در ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد؛ و در ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ
ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ را از روی آن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ.
2- ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺎﻟﻪ (Aura): ﺑﺮوز اوﻟﻴﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻴﻮان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺣﺴﻲ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻠﻴﺸﻪای ﻣﺜﻞ
راه رﻓﺘﻦ، ﻟﻴﺲ زدن و ﺑﻠﻊ ، ﻋﻼﺋﻢ اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﺜﻞ رﻳﺰش ﺑﺰاق، اﺳﺘﻔﺮاغ و ادرار ﻛﺮدن ﻳﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪن،
ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮدن، ﻧﺎﻟﻪ ﻛﺮدن و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺷﺪن را ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ، ﻧﺸﺎن دﻫﺪ (3).
3- ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﺮﻋﻲ(Ictal period): در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﻮﺷﻴﺎری اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﺗﻮﻧﻴﻚ ﻋﻀﻼت
ﺑﺎزﻛﻨﻨﺪه اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻋﻀﻼت ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻨﻘﺒﺾ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (ﺗﻮﻧﻮس= Tonus) و دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ و ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﻲاﻓﺘﺪ،
(Tonic- ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﺗﻮﻧﻴﻚ- ﻛﻠﻮﻧﻴﻚ .(Clonus =ﺳﭙﺲ اﻧﻘﺒﺎض ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و دﺳﺖ و ﭘﺎﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (ﻛﻠﻨﻮس
(clonic ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن ﺳﺮﻳﻊ ﺣﻴﻮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮارادی دﻓﻊ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم
ﺷﻮد. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺼﺮف اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻀﻼت، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺎت ﺳﻴﺎﻧﻮزه ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺎﻧﻮزه ﺷﺪن ﻣﺨﺎﻃﺎت، اﻧﻘﺒﺎض
ﻋﻀﻼت ﺗﻨﻔﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﺸﻴﺪن را ﺑﺮای ﺣﻴﻮان ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺣﻴﻮان زﺑﺎﻧﺶ را ﮔﺎز ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﺑﺎ ﺗﻜﺎن ﺧﻮردن زﺑﺎن در داﺧﻞ
دﻫﺎن، رﻳﺰش ﺑﺰاق ﻛﻒآﻟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ زﺑﺎن ﺑﺰاق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮنآﻟﻮد ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ
ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ (1, 3).
4- ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ﺗﺸﻨﺠﻲ (Postictal period): ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ
ﺳﺎﻋﺖ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ. در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻴﺠﻲ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات رﻓﺘﺎری، ﻋﺪم ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ،
ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺸﻨﮕﻲ و اﺷﺘﻬﺎ، ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل، ﻛﻮری و ﻣﻨﮕﻲ (Dementia) و ﻧﻘﺎﻳﺺ ﺣﺴﻲ و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻓﺎز ﭘﺲ از
ﺗﺸﻨﺞ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ وﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل دورهﻫﺎی ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ 2-1 روز ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد. ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺮﺣﻠﻪ "ﭘﺲ از
ﺗﺸﻨﺞ" ﻗﻮﻳﺎً ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ واﻗﻌﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ (1, 3).
ﮔﺎﻫﻲ ﺣﻤﻼت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮﺻﺮﻋﻲ در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺣﻴﻮان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات رﻓﺘﺎری، ﻛﻮﻻﭘﺲ، ﺣﺮﻛﺎت
ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ، ﻋﻼﺋﻢ زودﮔﺬر ﻋﺼﺒﻲ ﻳﺎ ﻓﻠﺠﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ. ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت از ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺮای ﺗﺸﺨﻴﺺ و درﻣﺎن ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺳﻨﻜﻮپ ﻧﺎﺷﻲ
از آرﻳﺘﻤﻲﻫﺎی ﻗﻠﺒﻲ؛ ﺿﻌﻒ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻨﺪ ﺧﻮن، ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻮرﺗﻴﺰول ﺧﻮن و ﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼﻻت اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ؛ ﺣﻤﻼت ﺣﺎد دﺳﺘﮕﺎه
دﻫﻠﻴﺰی؛ وﻗﺎﻳﻊ ﻧﺎرﻛﻮﻟﭙﺘﻴﻚ و ﻛﺎﺗﺎﭘﻠﻜﺴﻲ؛ و ﺿﻌﻒ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻴﺎﺳﺘﻨﻴﺎ ﮔﺮاوﻳﺲ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺣﻤﻼت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻗﺎﻳﻊ و
ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و رﻓﺘﺎر ﺣﻴﻮان در ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ، در ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺣﻤﻼت از ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد (ﺟﺪول 1). ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ
ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﻘﻂ ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ (3).
١٠
ﺟﺪول 1: اﺧﺘﻼﻻت ﺣﻤﻠﻪ ای ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺸﻨﺞ ﺻﺮﻋﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮﻧﺪ (3).
ﺳﻨﻜﻮپ (ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن ﻣﻐﺰی)
- آرﻳﺘﻤﻲﻫﺎی ﻗﻠﺒﻲ
- اﻓﺖ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن
ﺿﻌﻒ اﭘﻴﺰودﻳﻚ
- ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻲ
- ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻮرﺗﻴﺰول ﺧﻮن
- اﺧﺘﻼﻻت اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ
ﻣﻴﺎﺳﺘﻨﻴﺎ ﮔﺮاوﻳﺲ
ﺣﻤﻼت ﺣﺎد دﻫﻠﻴﺰی
اﺧﺘﻼﻻت ﺣﺮﻛﺘﻲ
- اﻓﺘﺎدن اﭘﻴﺰودﻳﻚ
- ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﻋﻀﻼﻧﻲ در اﺳﻜﻮﺗﻴﺶ ﺗﺮﻳﺮ
Head bobbing -
- دﻳﺴﻜﻴﻨﺰی
اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻮاب
- ﻧﺎﻛﻮﻟﭙﺴﻲ
- ﻛﺎﺗﺎﭘﻠﻜﺴﻲ
اﺧﺘﻼﻻت وﺳﻮاﺳﻲ
ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ: ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻏﻴﺮﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﻃﺮﻓﻪ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺣﻴﻮان
ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺣﻴﻮان از ﺑﻴﻦ
ﻧﻤﻲرود. ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎری (Structural) در ﭘﺮوزنﺳﻔﺎل دارﻧﺪ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل، ﺗﺸﻨﺞ
ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد. ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ (ﺟﺰﺋﻲ) ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﮔﺮوه
ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد:
اﻟﻒ- ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ (ﺟﺰﺋﻲ) ﺳﺎده: ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻧﻮروﻧﻲ در اﻋﺼﺎب ﺣﺮﻛﺘﻲ، ﺑﺪون اﺧﺘﻼل در اﻋﺼﺎب ﺣﺴﻲ
ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻟﺮزش دورهای (Episodic tremor)، ﭼﺮﺧﺶ ﺳﺮ (Head turning)، ﺟﻤﻊ ﺷﺪن اﻧﺪامﻫﺎی ﺣﺮﻛﺘﻲ، اﻧﻘﺒﺎض ﻋﻀﻼت ﺻﻮرت
(Head and neck ﻣﻴﻮﻛﻠﻮﻧﻮس ﺗﻜﻲ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ،(chewing movements) ﺣﺮﻛﺎت ﺟﻮﺷﻲ ،(Facial muscle twitches)
(sporadic myoclonus ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دورهﻫﺎی ﺗﻜﺮاری ﻋﻼﺋﻢ اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان
ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﺪ. اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺒﺎﺗﻨﺪ از: رﻳﺰش ﺑﺰاق (Sialosis)، ﮔﺸﺎد ﺷﺪن ﻣﺮدﻣﻚﻫﺎ (ﻣﻴﺪرﻳﺎز)، ﺗﺮس، دﻓﻊ
ادرار و ﻣﺪﻓﻮع، اﺳﺘﻔﺮاغ و اﺳﻬﺎل، درد ﺷﻜﻤﻲ، ﺑﻠﻊﻫﺎی ﻣﻜﺮر، ﻟﻴﺴﻴﺪن ﻣﻜﺮر ﻓﺮش و ﻛﻒ، و ﺧﻮردن ﻋﻠﻒ و ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ. اﻳﻦ
ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺠﺎی ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻛﻪ در ﺗﺸﻨﺞ ﺻﺮﻋﻲ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﻨﺪ. ﺳﮓﻫﺎ در ﺑﻴﻦ دورهﻫﺎ
ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎی ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻲ ﻋﻠﺘﻲ ﺑﺮای ﻋﻼﺋﻢ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮد. از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎری از ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ
ﻋﻼﺋﻢ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎ داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻛﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ
ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ از اﺧﺘﻼﻻت ﺣﺮﻛﺘﻲ (movement disorders) ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ (1, 3).
در اﻧﺴﺎن ﻳﻚ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ ﺟﺰﺋﻲ ﺳﺎده وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺗﻮﻧﻴﻚ اوﻟﻴﻪ دﺳﺖ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﻛﻠﻮﻧﻴﻜﻲ ﻳﻚ دﺳﺖ اداﻣﻪ
ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ دﺳﺖ، ﺻﻮرت ﻫﻤﺎن ﻃﺮف و ﭘﺎی ﻫﻤﺎن ﻃﺮف ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ در اﻧﺴﺎن ﺗﺸﻨﺞ ﺟﻜﺴﻮﻧﻲ
(Jacksonian seizure) ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺸﻨﺞ در ﻗﺸﺮ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد دارد. ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻛﻪ
ﺑﺎﻋﺚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺪه ﻋﻀﻼت ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺪن ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن در ﻧﻴﻤﻜﺮه ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪن ﻗﺮار دارد در
ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﺎدر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (1).
١١
ب- ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ (ﺟﺰﺋﻲ) ﭘﻴﭽﻴﺪه: ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﺴﺮی اﺧﺘﻼل در ﺑﺨﺶ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺣﺴﻲ (Senosorium) ﺑﻴﻤﺎر
(Maniacal وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻐﻴﻴﺮات رﻓﺘﺎری ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد (4). ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز: ﺧﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن، دوﻳﺪن دﻳﻮاﻧﻪ وار
(running، ﺗﻌﻘﻴﺐ دم، ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ (Flank attacking)، ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﮕﺲ ﻳﺎ ﻧﻮر (Fly or light biting)، ﺧﺸﻢ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ
(Abnormal aggression)، ﻋﺪم ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﺎﺣﺐ ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﻤﺎر و دورهﻫﺎی ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻮﺗﺎه از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻫﻮﺷﻴﺎری. اﻳﻦ ﺗﺸﻨﺠﺎت
ﻣﻮﺿﻌﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻏﻠﺐ ﺗﺸﻨﺠﺎت رواﻧﻲ (Psychomotor) ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات رﻓﺘﺎری). وﺟﻮد رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺗﺸﻨﺞ
ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﻴﺴﺘﻤﻠﻴﻤﺒﻴﻚ ﻗﺮار دارد. ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﺑﺪ. ﮔﺎﻫﻲ
ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ از رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻛﻠﻴﺸﻪای وﺳﻮاﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (1).
ﭘﺎﺗﻮژﻧﺰ:از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻮﭘﺎﺗﻮﻟﻮژی، ﻳﻚ ﻛﺎﻧﻮن اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺎ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ (ﻛﻪ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد) ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﻛﺰ ﻋﺼﺒﻲ وﻟﺘﺎژ
آن در ﻧﻮار ﻣﻐﺰ (EEG) ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﻮن ﺻﺮع وﺟﻮد دارد. آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﻧﻮرونﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و
وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﻧﻮرونﻫﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﻮد، آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه، ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺷﻮد (1) (دﻳﺎﮔﺮام 1).
ﺑﺎﻻ ﻃﺒﻴﻌﻲ. ﺗﺸﻨﺞ ﻓﻘﻂ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ داروﻫﺎ ﻣﺜﻞ
ﻣﺘﺮازول (Metrazole) ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻮک
اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ
آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺸﻨﺞ
ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺎ ﺗﺐ، اﺳﺘﺮس و ﻓﺤﻠﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ
ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮدﺑﺨﻮدی: ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ
دﻳﺎﮔﺮام 1: آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ
اﺗﻴﻮﻟﻮژی:از ﻧﻈﺮ اﺗﻴﻮﻟﻮژی ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد. 1- ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ (Primary or idiopathic epilepsy) ﻛﻪ
ارﺛﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. 2- ﺻﺮع اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ (Acquired epilepsy). ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در 25 ﺗﺎ 30
درﺻﺪ از ﺳﮓﻫﺎی دارای ﺗﺸﻨﺞ، رخ ﻣﻲدﻫﺪ وﻟﻲ در ﮔﺮﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﺮع ﺑﺎ دورهﻫﺎی ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻋﻠﺘﻲ ﺑﺮای آن
ﭘﻴﺪا ﺷﻮد، ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد (5). اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﺮع در ﻧﮋادﻫﺎی ژرﻣﻦ ﺷﭙﺮد، ﺗﺮورﻧﺲ ﺑﻠﮋﻳﻜﻲ (Belgian tervurens)، ﻛﻴﺸﺎﻧﺪ، ﺑﻴﮕﻞ و
داﺷﻬﻮﻧﺪ، ﻻﺑﺮادور رﺗﺮﻳﻮر، رﺗﺮﻳﻮر ﻃﻼﻳﻲ، ﺑﻮردر ﻛﻮﻟﻲ، ﺳﮓ ﮔﻠﻪ ﺷﺘﻠﻨﺪ، آﻳﺮﻳﺶ وﻟﻒﻫﺎﻧﺪ، وﻳﮋﻻ (Vizslas)، ﺳﮓ ﻛﻮهﻫﺎی ﺑﺮﻧﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺶ
اﺳﭙﺮﻳﻨﮕﺮ اﺳﭙﺎﻧﻴﻞ ﺑﻪ ارث ﻣﻲرﺳﺪ. در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﮋادﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎل درﮔﻴﺮی ژﻧﺘﻴﻜﻲ وﺟﻮد دارد. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﻦ 6 ﻣﺎﻫﮕﻲ و 3
ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﮓﻫﺎ ﺗﺎ 5 ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﻮد. در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮋادﻫﺎ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ
ﺳﻦ ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻨﺘﺮل آن ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﻛﻮﻛﺮ اﺳﭙﺎﻧﻴﻞ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺻﺮع ﻛﻪ ﺑﻪ درﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدﻫﺪ در 8 ﺗﺎ 12
ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﺮع، ﺻﺮع ﺗﻮﻟﻪﻫﺎ (Juvenile epilepsy) ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد.
ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ در ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻋﻤﻮﻣﻲ، ﺗﻮﻧﻴﻚ ﻛﻠﻮﻧﻴﻚ، و ﻫﻤﺮا ﺑﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺑﻮده و 2-1 دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ؛ ﺑﺎ
اﻳﻦ ﺣﺎل، ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﮓﻫﺎی دارای ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در
ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﮓﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻧﮋادﻫﺎی ﻻﺑﺮادور و ﭘﻮدل ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮر، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻔﻴﻒ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺣﻴﻮاﻧﺎت
١٢
ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻀﻄﺮب ﺑﻮده، اﻧﺪامﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ، ﻟﺮزش ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻨﺘﺮل داﺷﺘﻪ،
ﻋﻀﻼت آﻧﻬﺎ ﺳﻔﺖ ﺑﻮده و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل دارﻧﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﺳﮓﻫﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻌﺪاً در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺗﺸﻨﺞ
ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت ﺗﻮﻧﻴﻚ ﻛﻠﻮﻧﻴﻚ را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﺑﻪ درﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻳﻦ وﺟﻮد
ﺗﺸﻨﺞ در آﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ (3).
ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺳﺎده ﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد ﻧﻴﺰ در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪﻫﺎی دارای ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ
ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد (5). ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻨﻈﻢ (ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎهﻫﺎ) ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦِ ﺣﻴﻮان، دﻓﻌﺎت و ﺷﺪت
ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻧﮋادﻫﺎی ﺑﺰرگ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ. در ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﮓﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻧﮋادﻫﺎی ﺑﺰرگ، ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ
ﺻﻮرت ﺧﻮﺷﻪای (Cluster) رخ دﻫﺪ (ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ در ﻫﺮ 24 ﺳﺎﻋﺖ). ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی اول ﺳﮓ، در ﺻﺮع
ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺠﺰ در ﻧﮋادﻫﺎی ﺑﻮردر ﻛﻮﻟﻲ، داﻟﻤﺎﺳﻴﻦ و ژرﻣﻦ ﺷﭙﺮد، ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاب، ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻦ ﻳﺎ
ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪن رخ ﻣﻲدﻫﺪ. در ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻴﻤﺎران ﺗﺸﻨﺞ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﺮکﻫﺎی ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪای ﻣﺸﺨﺺ،
ﻫﻴﺠﺎن، ﺗﻨﻔﺲ ﺗﻨﺪ و ﻋﻤﻴﻖ و ورزش ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه و اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از 2 ﺗﺸﻨﺞ در ﻫﻔﺘﻪ اول ﺑﻴﻤﺎری رخ دﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﻠﺖ
داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﻳﺎ ﺧﺎرج ﻣﻐﺰی ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه ﻣﺸﻜﻮک ﺷﺪ. در ﻳﻚ ﺣﻴﻮان ﺑﺎﻟﻎ ﺟﻮان (ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ) ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻋﺼﺒﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ
و دارای ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺘﻨﺎوب ﻏﻴﺮﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه ﺑﻮده و ﺗﻨﺎوب ﺗﺸﻨﺞ آن ﻃﻮﻻﻧﻲ (ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ 4 ﻫﻔﺘﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر) ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ
ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (3, 5).
در ﺻﺮع اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻳﻚ ﻋﻠﺖ آﻣﺎﺳﻲ، ﺿﺮﺑﻪای، ﺗﻮﻛﺴﻴﻚ، ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ و ﻋﺮوﻗﻲ ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ از ﻧﻮرونﻫﺎ را درﮔﻴﺮ ﻛﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ
ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدﺑﺨﻮد دﭼﺎر ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮﻧﺪ. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﺮع در ﻫﺮ ﺳﻦ، ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ. ﻋﻠﻞ ﺻﺮع اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ (ﺻﺮع ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ) ﺧﻮد در ﺳﻪ ﮔﺮوه زﻳﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ(3, 7-5):
اﻟﻒ- ﻋﻠﻞ داﺧﻞ ﻣﻐﺰی
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻐﺰ ﺟﻠﻮﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﻣﺎدرزادی و آﻣﺎﺳﻲ ﻋﻔﻮﻧﻲ، ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت
ﺟﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻی 6 ﺳﺎل ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ (ﺟﺪول 2). ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻋﺼﺒﻲ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﺎ
ﭼﻨﺪﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻋﺼﺒﻲ در ﺑﻴﻦ دورهﻫﺎی ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﺳﻴﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﻐﺰ ﺟﻠﻮﻳﻲ را ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ؛ ﺑﺎ
اﻳﻦ ﺣﺎل، ﻫﻤﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎری داﺧﻞ ﻣﻐﺰی دارﻧﺪ، در ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻋﺼﺒﻲ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﺮای ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻠﺖ ﺗﺸﻨﺞ،
ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻋﺼﺒﻲ و اﻓﺘﺎﻟﻤﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ دﻗﻴﻘﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد؛ وﺟﻮد ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎ و ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎی ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ در ﺣﻴﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و
آزﻣﺎﻳﺸﺎت داﺧﻞ ﻣﻐﺰی از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻐﺰی- ﻧﺨﺎﻋﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮﺑﺮداری ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ (CT Scan و MRI) اﻧﺠﺎم ﺷﻮد (3, 5).
(Scar tissue–related acquired epilepsy) ب- ﺻﺮع اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎﻓﺖ اﺳﻜﺎر
ﺑﺎﻓﺖ اﺳﻜﺎر اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﻣﻐﺰ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎری آﻣﺎﺳﻲ، ﺿﺮﺑﻪای، ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ، ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﻳﺎ ﻋﺮوﻗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮد. در
ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻴﻮان، وﻗﻮع ﺿﺮﺑﻪ ﻳﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ 6 ﻣﺎه ﺗﺎ 3 ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده
ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻋﺼﺒﻲ، ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﺎل ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژی و آﻧﺎﻟﻴﺰ CSF ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ MRI ﻧﻴﺰ
ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﺣﺘﻲ در ﻛﺎﻟﺒﺪ ﮔﺸﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدی ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد.
١٣
درﻣﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (اﺳﺘﻔﺎده از داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ) وﻟﻲ ﭘﻴﺶآﮔﻬﻲ ﺑﺮای ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺑﻌﻀﻲ از
ﺳﮓﻫﺎی ﻧﮋادﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻬﺘﺮ از ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (3, 5).
ﺟﺪول 2: ﻋﻠﻞ ﻣﺘﺪاول ﺗﺸﻨﺞ (3).
ﻋﻠﻞ ﺧﺎرج ﻣﻐﺰی
ﺳﻤﻮم
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ
ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻲ
ﺑﻴﻤﺎری ﻛﺒﺪی
ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺴﻤﻲ
ﻫﻴﭙﺮﻟﻴﭙﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻤﻲ
ﻫﻴﭙﺮوﻳﺴﻜﻮزﻳﺘﻲ
اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن
اﺧﺘﻼﻻت اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ
ﻫﻴﭙﺮاﺳﻤﻮﻻﻟﻴﺘﻲ
اورﻣﻲ ﺷﺪﻳﺪ
ﻫﻴﭙﺮﺗﻴﺮوﺋﻴﺪﻳﺴﻢ (در ﮔﺮﺑﻪ)
ﻫﻴﭙﻮﺗﻴﺮوﺋﻴﺪﻳﺴﻢ (در ﺳﮓ): ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻪ
آﻧﻔﺎرﻛﺘﻮس داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﻣﻲ ﻛﻨﺪ
ﺿﺎﻳﻌﺎت داﺧﻞ ﻣﻐﺰی
ﻧﺎﻫﻨﺠﺎری ﻫﺎی ﻣﺎدرزادی
ﻫﻴﺪروﺳﻔﺎﻟﻮس
ﻟﻴﺴﻨﺴﻔﺎﻟﻲ
ﻧﺌﻮﭘﻼزی
ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎی ﻣﻐﺰی اوﻟﻴﻪ
ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎی ﻣﺘﺎﺳﺘﺎﺗﻴﻚ
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی آﻣﺎﺳﻲ
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی آﻣﺎﺳﻲ ﻋﻔﻮﻧﻲ
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی آﻣﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﺖ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ
ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮﻣﺎﺗﻮزی
ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﻧﻜﺮوزه
ﻟﻜﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﻧﻜﺮوزه
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻋﺮوﻗﻲ
ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی
ﺳﻜﺘﻪ
ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ذﺧﻴﺮه ﻟﻴﺰوزوﻣﻲ
ﺷﺮاﻳﻂ دژﻧﺮاﺗﻴﻮ
ﺻﺮع اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎﻓﺖ اﺳﻜﺎر
ﺻﺮع آﻳﺪﻳﻮﭘﺎﺗﻴﻚ (ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ)
ج- ﻋﻠﻞ ﺧﺎرج ﻣﻐﺰی: در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ، ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻲ، آﻧﺴﻔﺎﻟﻮﭘﺎﺗﻲ ﻛﺒﺪی، ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺴﻤﻲ و ﻫﻴﭙﺮﻟﻴﭙﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻤﻲ اوﻟﻴﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ
ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮﻧﺪ. دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﻨﺪرمﻫﺎی ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺧﻮن (ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ ﻣﻴﻠﻮﻣﺎ، ﭘﻠﻲﺳﻴﺘﻤﻲ)، اﺧﺘﻼﻻت ﺷﺪﻳﺪ اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺖ
(ﻣﺜﻞ ﻫﻴﭙﺮﻧﺎﺗﺮﻣﻲ)، ﻫﻴﭙﺮاﺳﻤﻮﻻﻟﻴﺘﻲ (دﻳﺎﺑﺖ ﻗﻨﺪی درﻣﺎن ﻧﺸﺪه)، ﮔﺮﻣﺎزدﮔﻲ، اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و اورﻣﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ
ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮﻧﺪ (ﺟﺪول 2). ﻫﻴﭙﻮﺗﻴﺮوﺋﻴﺪﻳﺴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﮓ ﻧﻤﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ آﺗﺮواﺳﻜﻠﺮوز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ
ﺣﻴﻮان را ﻣﺴﺘﻌﺪ آﻧﻔﺎرﻛﺘﻮس ﻣﻐﺰی ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻫﻴﭙﺮﺗﻴﺮوﺋﻴﺪﻳﺴﻢ ﮔﺎﻫﻲ در ﮔﺮﺑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت، ﻋﻼﺋﻢ
ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻲ ﻏﻴﺮﻋﺼﺒﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻨﺎوب و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﻋﻠﻞ ﺧﺎرج ﻣﻐﺰی را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد. ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺴﻔﺎﻟﻮﭘﺎﺗﻲﻫﺎی
ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﻳﺎ داﺋﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﻮﺷﻴﺎری ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮدرﮔﻤﻲ، ﺟﻨﻮن و اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ. آزﻣﺎﻳﺶ
ﺧﻮن، ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮم و آزﻣﺎﻳﺶ ادرار ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻋﻠﻞ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. آﻧﺴﻔﺎﻟﻮﭘﺎﺗﻲ ﻛﺒﺪی ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﺎﻧﺖﻫﺎی ﭘﻮرﺗﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ،
ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺪون ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻳﺎ اﺧﺘﻼﻻت ﻛﻠﻴﻨﻴﻜﻮﭘﺎﺗﻮﻟﻮژی ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﮔﺮﺑﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﺒﺪ ﺟﺰء ﻣﻬﻤﻲ
در ارزﻳﺎﺑﻲ اوﻟﻴﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (3, 5). ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ ﻓﻘﺮ آﻫﻦ در ﻳﻚ ﺑﭽﻪ ﮔﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ (8).
ﻣﻴﺰان ﺑﺮوزﺗﺸﻨﺞ: ﮔﺰارشﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻴﺰان ﺑﺮوز ﺗﺸﻨﺞ را در ﻫﻤﻪ ﺳﮓﻫﺎ ﺗﺎ 5% ﻋﻨﻮان ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ، ﺣﺪاﻗﻞ 5% از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ. در 30% از ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻚ اﺧﺘﻼل
١٤
ﻧﻮروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ وﺟﻮد دارد و 70% ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻴﻦ 2 ﺗﺎ 5% ﺑﭽﻪﻫﺎی دارای ﺗﺐ ﺗﺸﻨﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ
.(1)
ﺗﺸﺨﻴﺺ: ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻛﺎﻣﻞ و دﻗﻴﻘﻲ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ دارد، ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد. ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺻﺎﺣﺐ دام دﻗﻴﻘﺎً
ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ روﻳﺪاد ﺣﻤﻠﻪای در ﺣﻴﻮان واﻗﻌﺎً ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻮده و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ از ﻛﺪام ﻧﻮع ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻋﻤﻮﻣﻲ،
ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻳﺎ رﻓﺘﺎری. ارﺗﺒﺎط ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ روزاﻧﻪ (ورزش، ﺧﻮاب، ﺧﻮردن و ﻫﻴﺠﺎن)، ﻣﺪت ﺗﺸﻨﺞ و ﻋﻼﺋﻢ ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ
ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد. ﺑﺎﻳﺪ از ﺻﺎﺣﺐ دام ﺳﻮال ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در رﻓﺘﺎر، راه رﻓﺘﻦ، ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺧﻮاب ﺣﻴﻮان ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎهﻫﺎ
ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ. اﻳﻦ ﻣﻮارد وﺟﻮد ﻳﻚ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﻐﺰ ﺟﻠﻮﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ. ﻋﻼﺋﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ
اﺧﻴﺮ ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻓﻪ، اﺳﺘﻔﺮاغ، اﺳﻬﺎل، ﭘﻠﻲاوری، ﭘﻠﻲدﻳﭙﺴﻲ، ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ وزن ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد. وﺿﻌﻴﺖ واﻛﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن، ﺟﻴﺮه، ﻣﻮاﺟﺔ
اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻞ ﻋﻔﻮﻧﻲ آﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ، دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ داروﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻤﻮم و ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻐﺰی ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد. اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﺻﻮرت
ﻣﺘﻨﺎوب در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ (ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎهﻫﺎ) رخ داده، اﻟﮕﻮی ﺗﺸﻨﺞ و دﻓﻌﺎت وﻗﻮع آن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد و از ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان
ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ دﻓﻌﺎت و ﺷﺪت ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی آﻳﻨﺪه را در ﻳﻚ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻳﺎدادﺷﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻴﻨﻲ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ
درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎری اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ وﺟﻮد دارد، ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻴﻮان ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﮓ
(Breeder) ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻢﺗﻮﻟﮕﻲﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﺳﮓ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﮓﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺗﺸﻨﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ (3).
در ﻫﺮ ﺣﻴﻮان ﺗﺸﻨﺠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﭼﺸﻤﻲ و ﻋﺼﺒﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. در دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ، ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺘﻘﺎرن و ﮔﺬرا ﻣﺜﻞ
ﻛﻮری، ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻫﻮﺷﻴﺎری و ﻛﺎﻫﺶ واﻛﻨﺶﻫﺎی وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻼﺋﻢ ﺿﺎﻳﻌﻪ ﻣﻐﺰی ﺗﻔﺴﻴﺮ
ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن "دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ" وﺟﻮد دارﻧﺪ دارای اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮای وﺟﻮد ﺿﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎری داﺧﻞ
ﻣﻐﺰی ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﻴﮕﻴﺮی ﺷﻮﻧﺪ. ﻏﺪد ﻟﻨﻔﺎوی و ﺷﻜﻢ ﺣﻴﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻼﻣﺴﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻏﺪد ﭘﺴﺘﺎﻧﻲ و ﭘﺮوﺳﺘﺎت ﺑﺮای وﺟﻮد ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎی اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ
ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺘﺎﺳﺘﺎز داده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ (3).
در ﻫﻤﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻣﺘﺪاول ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی (CBC، آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮم و آﻧﺎﻟﻴﺰ ادرار) اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. ﮔﻠﻮﻛﺰ
ﺧﻮن در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻳﺎ در ﺣﺎﻟﺖ 12 ﺳﺎﻋﺖ ﻧﺎﺷﺘﺎ و 15 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا ﺧﻮردن اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﺷﻮد. در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻮان
ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل در ﺻﻮرت ﻣﺸﻜﻮک ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺖﻫﺎی ﭘﻮرﺗﻮﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ و در ﺻﻮرت ﻣﺸﻜﻮک ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎری ﻛﺒﺪی در ﻫﻤﻪ
ﺣﻴﻮاﻧﺎت، ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﺒﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. در ﺳﮓﻫﺎی ﺑﺎﻟﻎ در ﺻﻮرت ﺑﺮوز ﺗﺸﻨﺞ ﺣﺎد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻫﻴﭙﻮﺗﻴﺮوﺋﻴﺪﻳﺴﻢ و
آﻧﻔﺎرﻛﺘﻮس ﻣﻐﺰی، ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﻴﺮوﺋﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد (3).
ﻫﻮﻳﺖ (ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻤﻨﺖ= ﺳﻦ، ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد) ﺣﻴﻮان، ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﻧﺤﻮه ﺷﺮوع و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺗﻔﺮﻳﻘﻲ ﻋﻠﻞ ﺗﺸﻨﺞ
ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﺎدرزادی ﻣﺜﻞ ﻫﻴﺪروﺳﻔﺎﻟﻮس و ﻟﻴﺴﻦﺳﻔﺎﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﺟﻮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. در
ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ آﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﻗﺒﻞ از اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ، ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. اﺣﺘﻤﺎل اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ در اﺛﺮ
ﺗﻮﻣﻮر، ﺿﺎﻳﻌﺎت ﻋﺮوﻗﻲ و اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺴﻦ، ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ. ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ آﻧﻬﺎ در ﺳﻦ ﺑﻴﻦ 1 ﺗﺎ 3
ﺳﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ، و دارای ﻳﻚ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻳﺎ در ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎهﻫﺎ ﺑﺪون وﺟﻮد
ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻐﺰی وﺟﻮد دارد، اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺸﻨﺞ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ (اوﻟﻴﻪ) دارﻧﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻧﺪارﻧﺪ. در اﻳﻦ ﺳﮓﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد و ﺷﺪت
ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم درﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺮوع ﺷﻮد. ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ در ﮔﺮﺑﻪ ﻧﺎﻣﺘﺪاول اﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ
١٥
ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻏﺮﺑﺎلﮔﺮی ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮای وﻳﺮوس ﻟﻮﺳﻤﻲ و FIV ﺗﺴﺖ ﺷﻮﻧﺪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺿﺎﻳﻌﺎت داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﺑﺎﻳﺪ
ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﻮد (3).
ارزﻳﺎﺑﻲ ﺿﺎﻳﻌﺎت داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﻋﺼﺒﻲ در ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ در آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ، در ﺳﮓ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ
ﺗﺸﻨﺞ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از 5 ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ، و در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺸﻨﺞ در ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. اﮔﺮ
ﻋﻼﺋﻢ ﻋﺼﺒﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎی آﻧﺪﻣﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻏﻴﺮﺗﻬﺎﺟﻤﻲ و ﻧﺴﺒﺘﺎً ارزان ﺳﺮوﻟﻮژی ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. رادﻳﻮﮔﺮافﻫﺎی ﺳﻴﻨﻪ و ﺷﻜﻢ و ﺳﻮﻧﻮﮔﺮاﻓﻲ از ﺷﻜﻢ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻨﺞ
ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺌﻮﭘﻼزیﻫﺎی اوﻟﻴﻪ و ﻣﺘﺎﺳﺘﺎﺗﻴﻚ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺷﻮد. اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺴﺖﻫﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻧﺠﺎم MRI ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در
ﺻﻮرت ﺷﻚ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی آﻣﺎﺳﻲ اﺧﺬ و آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻐﺰی ﻧﺨﺎﻋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد (3).
درﻣﺎن :ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻤﺎری اوﻟﻴﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺸﻨﺞ (در ﺻﻮرت ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎن ﺑﻮدن) درﻣﺎن ﺷﻮد. ﺑﺮداﺷﺖ ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺗﻮدهای
ﭘﺮوزنﺳﻔﺎل در داﻧﺸﻜﺪهﻫﺎی ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ، ﻳﻚ روش ﻣﺘﺪاول در دامﻫﺎی ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺗﺸﻨﺞ ﻧﻴﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ داروﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ
درﻣﺎن ﺷﻮد. اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺎﻟﻲ، ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﺻﺮف وﻗﺖ زﻳﺎدی ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺎﺣﺐ دام دارد. ﻫﻤﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺗﺸﻨﺠﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ داروﻫﺎی ﺿﺪ
ﺗﺸﻨﺞ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ﺷﻮاﻫﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهای وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ در آﻧﻬﺎ زودﺗﺮ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد، ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ در
ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت در آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ (3, 9). درﻣﺎن ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ در
ﻣﻮارد زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد (3):
1- ﺗﺸﻨﺞ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺿﺎﻳﻌﻪ داﺧﻞ ﻣﻐﺰی ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ.
2- ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار (اﺳﺘﺎﺗﻮس اﭘﻴﻠﭙﺘﻴﻜﻮس) وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
3- دو ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از دو ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای در ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل رخ داده ﺑﺎﺷﺪ.
4- در ﻫﺮ دوره 6 ﻣﺎﻫﻪ دو ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از دو ﺗﺸﻨﺞ ﺗﻜﻲ رخ دﻫﺪ.
5- ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﺗﺸﻨﺞ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ.
6- اوﻟﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞ در ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﺿﺮﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ.
7- دوره ﭘﺲ از ﺗﺸﻨﺞ، ﻃﻮﻻﻧﻲ، ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺗﺸﻨﺞ ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﻮد؛ وﻟﻲ ﻳﻚ ﻫﺪف واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ،
ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت و ﺷﺪت ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در 80-70 درﺻﺪ ﻣﻮارد اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد. ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺎﻳﺪ دﻓﻌﺎت و ﺷﺪت ﺗﺸﻨﺞ را در
ﻣﻮﻗﻊ درﻣﺎن ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ اﺛﺮ داروﻫﺎی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد (3, 9). ﻋﻮارض داروﻫﺎ، زﻣﺎنﻫﺎی اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻏﻠﻈﺖ
دارو در ﺧﻮن و ﻧﺤﻮه ﺗﻨﻈﻴﻢ دوز دارو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺐ دام ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد. ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ دوز
داروﻫﺎ را ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ داﻣﭙﺰﺷﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ دارو را ﺑﻪ ﺣﻴﻮان ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮد. ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی اورژاﻧﺴﻲ (ﻣﺜﻞ ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار) و ﻧﺤﻮه درﻣﺎن آن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد. ﺣﺪاﻗﻞ
اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ CBC، ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮم و ﺗﺠﺰﻳﻪ ادرار ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع درﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﺗﺴﺖﻫﺎی ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد
ﻛﺒﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ، درﻣﺎن در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ دارو ﺷﺮوع ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﻮارض ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﺎﻫﺶ
١٦
ﻳﺎﻓﺘﻪ، رﺿﺎﻳﺖ ﺻﺎﺣﺐ دام ﺟﻠﺐ ﺷﻮد و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی درﻣﺎن زﻳﺎد ﻧﺸﻮد. ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻴﻮان و ﻏﻠﻈﺖ دارو در ﺧﻮن در ﻫﺮ ﺣﻴﻮان ﺑﺎﻳﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ
ﺷﻮد ﺗﺎ دوز ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد. اﮔﺮ داروی اول ﻣﺆﺛﺮ ﻧﺒﻮد داوری دﻳﮕﺮی ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد (3) (ﺟﺪول 3).
ﺟﺪول 3: راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮای درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﮓ (3).
1- درﻣﺎن را ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺑﺎ دوز mg/kg 2/5 ﻫﺮ 12 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﺪ.
2- ﺣﺪاﻗﻞ 10 روز ﭘﺲ از ﺷﺮوع درﻣﺎن، ﻏﻠﻈﺖ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺳﺮم را اﻧﺪازهﮔﻴﺮی و اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ آن ﻛﻤﺘﺮ از
25 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻲﻟﻴﺘﺮ ﺑﻮد، دوز ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل را 25 درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ داده و 2 ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ، ﻏﻠﻈﺖ
ﺳﺮﻣﻲ آن را ﻣﺠﺪداً ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ. اﻳﻦ ﻛﺎر را آن ﻗﺪر ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺑﻪ 25 ﺗﺎ
35 ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻲﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮﺳﺪ (ﻏﻠﻀﺖ اﻳﺪهآل ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻳﻦ دو دﻋﺪد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ).
3- اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪ، دوز دارو را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو و آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻛﺒﺪی و
ﺗﺴﺖﻫﺎی ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﺒﺪ را ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎر در ﺳﺎل ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﺪ.
4- اﮔﺮ ﻫﻨﻮز ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﻲﺷﻮد، ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ را ﺑﻪ درﻣﺎن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ (15 ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم
ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم وزن ﺑﺪن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮراﻛﻲ ﻫﺮ 12 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻏﺬا).
5- در ﺻﻮرت ﻟﺰوم، دوز ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ را ﺗﺎ 20 ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﺪ.
6- ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ را 3 ﺗﺎ 4 ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع ﺗﺠﻮﻳﺰ، اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ. ﻏﻠﻈﺖ آن ﺑﺎﻳﺪ 1 ﺗﺎ 2
ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم در ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻲﻟﻴﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
داورﻫﺎی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ
ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل (Phenobarbital): داروی اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﺮای درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ، ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺳﺪﻳﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ داروی ﺳﺎﻟﻢ، ﻣﺆﺛﺮ و ﻧﺴﺒﺘﺎً
ارزان اﺳﺖ. ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺬب و زﻳﺴﺖ ﻓﺮاﻫﻤﻲ (Bioavailability) آن ﺑﺎﻻﺳﺖ و ﻏﻠﻈﺖ ﭘﻼﺳﻤﺎﻳﻲ آن در 4 ﺗﺎ 8 ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﺠﻮﻳﺰ
ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻲرﺳﺪ. اﻳﻦ دارو در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ دوز mg/kg 2/5 روزی 2 ﺑﺎر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻣﻘﺪار دارو در ﺳﺮم ﺑﺎﻳﺪ
دوز آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد. ﺑﻌﺪ از دو ﻫﻔﺘﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ آن در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮنِ ﻗﺒﻞ از ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻗﺮصِ ﺻﺒﺢ، ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺳﮓ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ
µg/ml 35- 25 و در ﮔﺮﺑﻪ ﺑﻴﻦ µg/ml 30-10 ﺑﺎﺷﺪ. اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ دوز دارو، 25 درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ داده ﺷﺪه و
ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ آن دو ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺠﺪداً اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ
ﺑﺮﺳﺪ. ﺳﭙﺲ ﺣﻴﻮان ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ دارو ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ. در ﺻﻮرت ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن دارو، ﻫﻤﺎن دوز ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ
ﻣﻲﺷﻮد. در ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻣﻴﻜﺮوزوﻣﻲ ﻛﺒﺪ، ﺣﺬف دارو اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻓﺰاﻳﺶ دوز دارو را ﺿﺮوری
ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ. ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ 6 ﻣﺎه ﻳﻚﺑﺎر، دو ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻐﻴﻴﺮ دوز و ﻳﺎ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ 2 ﻳﺎ 3 ﺑﺎر ﺗﺸﻨﺞ در ﻣﻮﻗﻊ درﻣﺎن
ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد، اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﺷﻮد. اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ آن ﭘﻠﻲاوری، ﭘﻠﻲدﻳﭙﺴﻲ و ﭘﻠﻲﻓﺎژی ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ داﻣﺪار اﻋﻼم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﻮان
ﻏﺬای اﺿﺎﻓﻲ ﻧﺪﻫﺪ. در 10-7 روز اول ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺴﺮدﮔﻲ، ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل، و آراﻣﺒﺨﺸﻲ در ﺣﻴﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ در ﻣﺪت
10 ﺗﺎ 21 روز رﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد. در 40 درﺻﺪ از ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻓﺰﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻚﭘﺬﻳﺮی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺬرا (7 روز) رخ دﻫﺪ. درﻣﺎن
ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺣﻴﻮان اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ. ﺑﺴﻴﺎری از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ دارو واﺑﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﻄﻊ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ دارو ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻟﺬا
ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع درﻣﺎن، دارو ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد. در ﺗﻌﺪادی از ﺳﮓﻫﺎ 6 ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻮﺗﺮوﭘﻨﻲ و ﺗﺮوﻣﺒﻮﺳﻴﺘﻮﭘﻨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ
١٧
(Superficial اﻳﻤﻨﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﻗﻄﻊ دارو اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﻣﺎﺗﻴﺖ ﻧﻜﺮوزه ﺳﻄﺤﻲ
(necrolytic dermatitis ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد. ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎرﺿﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮای ﺣﻴﻮان ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺮ ﻫﭙﺎﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲﺳﻴﺘﻲ
ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻣﻲﺷﺪ. اﻳﻦ دارو آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻛﺒﺪی را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻔﻴﻒ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ در ALP و ALT ﺳﺮم در ﻫﻤﻪ ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ
ﻛﻪ دارو درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺒﺪی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ، ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ
دارو در ﻣﺮز ﺣﺪاﻛﺜﺮ آن (ﺑﻴﺶ از µg/ml 35) ﻗﺮار دارد، اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ. ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺒﺪی ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ، رﺧﻮت، آﺳﻴﺖ و
ﮔﺎﻫﻲ ﻳﺮﻗﺎن. آزﻣﺎﻳﺶ ﺧﻮن ﺣﻴﻮان، اﻓﺰاﻳﺶ ALT، ﻛﺎﻫﺶ آﻟﺒﻮﻣﻴﻦ و ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن اﺳﻴﺪﻫﺎی ﺻﻔﺮاوی را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. در ﺻﻮرت
اﺛﺒﺎت ﻫﭙﺎﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲﺳﻴﺘﻲ، ﺣﻴﻮان ﺑﺎﻳﺪ درﻣﺎن ﻋﻼﻣﺘﻲ ﺷﺪه و داروی ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺷﻮد (3).
ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل اﺛﺮ داروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آن ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻛﺒﺪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ. ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ
ﻣﻴﺰان ﺣﺬف ﻫﻮرﻣﻮن ﺗﻴﺮوﺋﻴﺪ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻠﻲ T4 و T4 آزاد را در ﺳﺮم ﻛﺎﻫﺶ و ﻏﻠﻈﺖ TSH اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ
وﻟﻲ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻋﻼﺋﻢ ﻛﻢ ﻛﺎری ﻏﺪه ﺗﻴﺮوﺋﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. داروﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻛﻠﺮاﻣﻔﻨﻴﻜﻞ، ﺗﺘﺮاﺳﺎﻳﻜﻠﻴﻦ، ﺳﺎﻳﻤﺘﻴﺪﻳﻦ،
راﻧﻴﺘﻴﺪﻳﻦ و اﻧﻴﻞﻛﻮﻧﺎزول ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻣﻴﻜﺮوزوﻣﻲ ﻛﺒﺪ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻛﺒﺪی ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل را ﻛﺎﻫﺶ
داده، در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﻠﻈﺖ دارو در ﺳﺮم اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺷﻮد.
ﺗﺸﻨﺞ در 70 ﺗﺎ 80 درﺻﺪ از ﺳﮓﻫﺎ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو در ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ
ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﻮد، ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد. اﮔﺮ دﻓﻌﺎت ﻳﺎ ﺷﺪت ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﻮد، ﺑﺎﻳﺪ داروﻫﺎی دﻳﮕﺮی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد
.(3)
ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ (Potassium bromide): ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ درﻣﺎن، ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ درﻣﺎن ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل،
ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در 70 ﺗﺎ 80 درﺻﺪ ﻣﻮارد، ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﺗﺸﻨﺞ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از 50 درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ (3).
ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚداروﻳﻲ، در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺒﺪی دارد ﻳﺎ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل
ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدﻫﺪ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد. اﻳﻦ دارو ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚ داروﻳﻲ، در ﻣﻮارد ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ در ﻧﮋادﻫﺎی ﺑﺰرگ و در ﻣﻮاردی
ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﺗﺸﻨﺞ ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﻧﻴﺰ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ دارو ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﮔﺮﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺑﺮوﻧﺸﻴﺖ
ﺷﺪﻳﺪ ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺸﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻌﺪ از ﺗﺠﻮﻳﺰ، ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ دﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻟﺬا ﭼﻮن در ﻛﺒﺪ
ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻧﻤﻲﺷﻮد، ﻫﭙﺎﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲﺳﻴﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ، ﻳﻚ ﻧﻤﻚ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﻮده و در آب دوﺑﺎر ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ
mg/ml 250-200 درﺳﺖ ﺷﻮد. ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﻚ در ﻛﭙﺴﻮلﻫﺎی ژﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ، اﻧﺠﺎم ﺷﻮد وﻟﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺷﺪه دارو ﺑﻪ اﻳﻦ
ﺻﻮرت ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻌﺪه و اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻣﻴﺰان ﻛﻠﺮ ﺟﻴﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا
اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف ﻛﻠﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ دﻓﻊ ﻛﻠﻴﻮی ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ، ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺪﻳﻢ ﺟﻴﺮه
ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. دوز اوﻟﻴﻪ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ mg/kg 20 روزی 2 ﺑﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت درﻣﺎن
ﺗﻚداروﻳﻲ و mg/kg 15 روزی 2 ﺑﺎر در ﺻﻮرت اﻓﺰودن ﺑﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎﺑﻴﺘﺎل، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ
ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع درﻣﺎن، 12-8 ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺎﻳﺪار و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﺷﻮد. ﺑﺎﻳﺪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ
ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ mg/ml 3-2/5 در ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻚداروﻳﻲ و mg/ml 2-1 در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد، رﺳﺎﻧﺪه
ﺷﻮد (3).
١٨
وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎ دوز ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد، ﻣﺪت زﻣﺎن زﻳﺎدی ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ و
ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺮﺳﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﻳﻦ دارو در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎوب دارﻧﺪ و در آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺸﻨﺞ ﺿﺮوری اﺳﺖ، ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد.
اﮔﺮ در ﺳﮕﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه دارد و ﻗﺮار اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل
ﻗﺮار اﺳﺖ درﻣﺎن آن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮد، ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ دوز ﺑﺎﻻی اوﻟﻴﻪ (Loading dose)، ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ ﻣﻮرد
ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ. ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﺎ دوز mg/kg 50 روزی 4 ﺑﺎر (ﻫﺮ 6 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻜﺒﺎر) ﺑﻪ ﻣﺪت 2 ﺗﺎ 3 روز
ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻏﺬا ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دوز ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ اداﻣﻪ داده ﻣﻲﺷﻮد (3).
اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﭘﻠﻲاوری، ﭘﻠﻲدﻳﭙﺴﻲ و ﭘﺮﺧﻮری. وﻟﻲ اﻳﻦ ﻋﻮارض ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
آراﻣﺒﺨﺸﻲ، ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل، ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ و ﻳﺒﻮﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺬرا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع درﻣﺎن ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﻓﺰاﻳﺶ دوز
ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮام ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل، رخ دﻫﺪ. اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﻲ دارو اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺳﻔﺘﻲ اﻧﺪامﻫﺎ، ﻟﻨﮕﺶ و ﺿﻌﻒ ﻋﻀﻼﻧﻲ ﻧﻴﺰ
ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻴﭙﺮاﺳﻤﻮﻻﻟﻴﺘﻲ دارو و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻌﺪه، اﺳﺘﻔﺮاغ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺪاول ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ
ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوز روزاﻧﻪ (در 4 دوز ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ 6 ﺳﺎﻋﺖ) و دادن ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﻏﺬا ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارو، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﻮد. ﭘﺎﻧﻜﺮاﺗﻴﺖ ﺑﻪ
ﻧﺪرت رخ ﻣﻲدﻫﺪ. در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دارو ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد، آراﻣﺒﺨﺸﻲ ﺷﺪﻳﺪی اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻮﻗﺘﻲ
ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ 25 درﺻﺪ از دوز ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ورﻳﺪی ﻣﺤﻠﻮل ﺳﺎﻟﻴﻦ ﻧﺮﻣﺎل ﺟﻬﺖ دﻓﻊ ﻛﻠﻴﻮی ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻫﺶ
داده ﺷﻮد وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ داروﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺗﺸﻨﺞ در ﺣﻴﻮان ﺷﻮد. ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺑﺎ ﺑﺮم
(ﺑﺮوﻣﻴﺴﻢ) ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو در ﻣﺮز ﺣﺪاﻛﺜﺮ آن ﻗﺮار دارد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد. ﻋﻼﺋﻢ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﮔﻴﺠﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﺎ، ﻛﻮری،
ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل، ﺗﺘﺮاﭘﺎرزی و ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮدن رﻓﻠﻜﺲﻫﺎی ﻧﺨﺎﻋﻲ، اﺧﺘﻼل در ﺑﻠﻊ و ﻣﮕﺎازوﻓﺎﮔﻮس. اﮔﺮ ﺑﺮوﻣﻴﺴﻢ رخ دﻫﺪ، درﻣﺎن آن
ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدن ﻣﻮﻗﺘﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ دارو و اﻳﺠﺎد دﻳﻮرز ﺑﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ورﻳﺪی ﺳﺎﻟﻴﻦ و ﻓﻮروزﻣﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد وﻟﻲ اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﻲ دارﻣﻲ
ﺧﻴﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻨﺞ رخ دﻫﺪ. ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در اﺛﺮ درﻣﺎن ﺑﺎ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در ﺳﮓ ﻣﺘﺪاول ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﭼﻮن
ﺑﻌﻀﻲ از ازﻣﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﻦ ﻛﻠﺮ و ﺑﺮم ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎذب اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻠﺮ را ﮔﺰارش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ (3).
دﻳﺎزﭘﺎم (Diazepam): دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داروی ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ اوﻟﻴﻪ در ﺳﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺤﺪودی دارد زﻳﺮا ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮده،
واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﺑﻪ آن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺛﺮات ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ آن ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻣﻘﺎوت اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺮﺑﻪ،
دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮرﻛﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎوت داروﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد. اﮔﺮ
دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﺎ دوز ﺧﻮراﻛﻲ mg/kg 0/8-0/3 ﻫﺮ 8 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚﺑﺎر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد، ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﺧﻮن (ng/ml 500-200) ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ-
آﻳﺪ. اﻳﻦ دارو ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻛﺒﺪی ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻣﺘﺪاول آن آراﻣﺒﺨﺸﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﭙﺎﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲﺳﻴﺘﻲ
ﺷﺪﻳﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ، در ﺗﻌﺪادی از ﮔﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوز روزاﻧﻪ را ﺑﻪ ﻣﺪت 5 ﺗﺎ 11 روز درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ، ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ
واﻛﻨﺶ ﻛﺸﻨﺪه اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ دام از ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﻴﻮان را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و وﺿﻌﻴﺖ اﺷﺘﻬﺎ و ﻫﻮﺷﻴﺎری ﺣﻴﻮان را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﺪ و
از ﻫﺮ ﮔﺎﻫﻲ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻛﺒﺪی ﺣﻴﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺮای درﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺸﻨﺞ در ﮔﺮﺑﻪ، ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ داروﻫﺎ اﺳﺖ (3).
دﻳﺎزﭘﺎم ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر وﻳﮋهای ﺑﺮای درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی اورژاﻧﺴﻲ در ﺳﮓ در ﻣﻨﺰل ﻛﻪ دﭼﺎر ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﺧﻮﺷﻪای ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، اﺳﺘﻔﺎده
ﻣﻲﺷﻮد. اﮔﺮ در ﺳﮓ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺸﻨﺞ ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد، ﺻﺎﺣﺐ ﺳﮓ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﺗﺰرﻳﻘﻲ دﻳﺎزﭘﺎم (آﻣﭙﻮل
5mg/ml) را از ﻃﺮﻳﻖ رﻛﺘﻮم ﺑﺎ دوز 2mg/kg در ﻣﻨﺰل ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﻮده و از ﺷﺮوع ﺗﺸﻨﺞ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺑﻪ ﺟﺎی آن، اﻳﻦ دوز ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ
ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺗﺸﻨﺞ، در ﻫﺮ 24 ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ 3 دوز (ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮ دوز ﺣﺪاﻗﻞ 10 دﻗﻴﻘﻪ) ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد. ﺗﺠﻮﻳﺰ دﻳﺎزﭘﺎم در ﻣﻨﺰل از
١٩
ﻃﺮﻳﻖ رﻛﺘﻮم، وﻗﻮع ﺗﺸﻨﺞﻫﺎی ﺧﻮﺷﻪای را ﻛﺎﻫﺶ داده و از اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ ﭘﺎﻳﺪار ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺻﺎﺣﺐ دام را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ
ﻋﺪم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺟﻬﺖ درﻣﺎن اورژاﻧﺴﻲ، ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ. دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﺎﻳﺪ در ﻇﺮوف ﺷﻴﺸﻪای ﻧﮕﻬﺪاری ﺷﻮد. ﺿﺮوف ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ دارو را ﺑﻪ
ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ اﺛﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺠﻮﻳﺰ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺳﺮﻧﮓ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ
ﻳﺎ ﻳﻚ ﻛﺎﻧﻮﻻی ﭘﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮓ وارد رﻛﺘﻮم ﺷﻮد (3).
ﻛﻠﺮازﭘﺎت (Clorazepate):ﻛﻠﺮازﭘﺎت، ﻳﻚ ﺑﻨﺰودﻳﺎزﭘﻴﻦ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺛﺮﺗﺮ از دﻳﺎزﭘﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻛﻠﺮازﭘﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚداروﻳﻲ ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻪ
ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ داروﻫﺎ، در ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﺰﻣﻦ آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ اﺛﺮ ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺠﻲ آن ﺷﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻤﻪ داروﻫﺎی
ﺑﻨﺰودﻳﺎزﭘﻴﻨﻲ را ﺑﺮای درﻣﺎنﻫﺎی اورژاﻧﺴﻲ ﻏﻴﺮﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد. اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: آراﻣﺒﺨﺸﻲ، ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل و ﭘﺮﺧﻮری؛
ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻜﺮوز ﺣﺎد ﻛﺒﺪی در ﮔﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدن ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺖﻫﺎی آن ﺑﺎ دﻳﺎزﭘﺎم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ، اﻳﺠﺎد ﺷﻮد. در اﺛﺮ ﻗﻄﻊ دارو اﺣﺘﻤﺎل
اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺪﻳﺪ وﺟﻮد دارد. دوز اوﻟﻴﻪ دارو mg/kg 2-1 ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮراﻛﻲ ﻫﺮ 12 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚﺑﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ
ﺳﺮﻣﻲ 500ng/ml-300 اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ. اﮔﺮ ﻛﻠﺮازﭘﺎت ﺑﻪ ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺤﺖ درﻣﺎن ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد، ﻏﻠﻈﺖ
ﺳﺮﻣﻲ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ دوز ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻣﺠﺪداً ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد (3).
ﻓﻠﺒﺎﻣﺎت (Felbamate): ﻓﻠﺒﺎﻣﺎت ﻳﻚ داروی ﻣﺆﺛﺮ ﺿﺪ ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد؛ ﻳﺎ در
ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﺳﮓ ﺑﻪ داروﻫﺎی ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل و ﻳﺎ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ داروﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد. 70 درﺻﺪ از ﻓﻠﺒﺎﻣﺎت ﺗﺠﻮﻳﺰی
ﺧﻮراﻛﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ دﻓﻊ ﺷﺪه و ﺑﻘﻴﻪ آن ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻣﻴﻜﺮوزوﻣﻲ P450 ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮد. دوز ﺷﺮوع دارو، mg/kg 15 ﻫﺮ 8
15 mg/kg وﺳﻴﻌﻲ دارد ﺑﻪ ﻃﻮری ﻛﻪ دوز دارو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ (Margin of safety) ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ دارو ﺣﺎﺷﻴﻪ اﻳﻤﻨﻲ
اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد. اﻓﺰاﻳﺶ دوز دارو ﺗﺎ mg/kg 70 ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. اﮔﺮ
ﭼﻪ ﻏﻠﻈﺖ دﻗﻴﻖ ﺳﺮﻣﻲ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﻏﻠﻀﺖ ﺑﻴﻦ mg/L 100- 25 ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻠﺒﺎﻣﺎت ﻳﻚ ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ
ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آراﻣﺒﺨﺸﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪن و ﻛﺮاﺗﻮﻛﻮﻧﮋوﻧﻜﺘﻴﻮﻳﺖ ﺧﺸﻚ.
ﺗﺮوﻣﺒﻮﺳﻴﺘﻮﭘﻨﻲ و ﻟﻜﻮﭘﻨﻲ ﺧﻔﻴﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻛﻢﺧﻮﻧﻲ آﭘﻼﺳﺘﻴﻚ و ﻫﭙﺎوﺗﻮﭘﺎﺗﻲ ﻛﺸﻨﺪه در اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ دارو
ﮔﺰارش ﺷﺪه و اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﻣﺤﺪود ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺳﮓ ﻛﻢﺧﻮﻧﻲ ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﭼﻮن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 30% از ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ
وﺳﻴﻠﻪ ﻓﻠﺒﺎﻣﺎت و ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺗﻮاﻣﺎً درﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻫﭙﺎﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲﺳﻴﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ، ﺑﺮرﺳﻲ CBC، وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮم و ﺗﺴﺖ-
ﻫﺎی ﻋﻤﻜﺮد ﻛﺒﺪ ﻫﺮ 3 ﻣﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد (3).
ﮔﺎﺑﺎﭘﻨﺘﻴﻦ : (Gabapentin): ﮔﺎﺑﺎﭘﻨﺘﻴﻦ ﻳﻚ آﻧﺎﻟﻮگ ﺳﺎﺧﺘﺎری GABA ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ از ﺳﺪ ﻣﻐﺰی –ﺧﻮﻧﻲ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ
وﻟﻲ ﺑﺎ ﮔﻴﺮﻧﺪهﻫﺎی GABA ﺑﺎﻧﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻋﻤﻞ آن از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻬﺎر ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎی ﻛﻠﺴﻴﻤﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﻟﺘﺎژ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ دارو
ﺳﺮﻳﻌﺎً ﺟﺬب ﺷﺪه و ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ دﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻘﺪاری ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺒﺪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮد. ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﺬﻓﻲ آن در ﺳﮓ ﺑﺴﻴﺎر
ﻛﻮﺗﺎه (4-3 ﺳﺎﻋﺖ) اﺳﺖ و ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ 8-6 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد. ﮔﺎﺑﺎﭘﻨﺘﻴﻦ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻳﺎ ﺑﺮوﻣﻴﺪ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ
ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد در ﺑﻴﺶ از 50% از ﺳﮓﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ را ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ، اﻳﻦ دارو دارای ﺷﺎﺧﺺ درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و
ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﺑﺮای ﺗﺪاﺧﻞ داروﻳﻲ دارد. دوز اوﻟﻴﻪ آن 20mg/kg-10 ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ دوز دارو در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ
ﺗﺪرﻳﺞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ (ﺗﺎ 80 ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم وزن ﺑﺪن ﻫﺮ 6 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر) ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آراﻣﺒﺨﺸﻲ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ (ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ
٢٠
ﺟﺎﻧﺒﻲ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ) اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮد. ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﺳﺮﻣﻲ اﻳﻦ دارو، ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﺤﺪوده درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮای ﺳﮓ mg/L 16-4 ﻣﻲ-
ﺑﺎﺷﺪ (3).
زوﻧﻴﺴﺎﻣﻴﺪ (Zonisamide): زوﻧﻴﺴﺎﻣﻴﺪ ﻳﻚ داروی ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ ﺳﻮﻟﻔﺎﻧﺎﻣﻴﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎی ﺻﺮﻋﻲ را ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮده و از اﻧﺘﺸﺎر
ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎی ﺻﺮﻋﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ دارو ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺟﺬب ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺒﺪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮد و در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن
ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎی ﻛﺒﺪی آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﻮد، ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻﻳﻲ (15 ﺳﺎﻋﺖ) دارد. ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺎﻳﺪار دارو
در 4-3 روز اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ دارو ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت داروی اﻓﺰودﻧﻲ در 90%- 80% از ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ داروﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﺑﻪ
ﺧﻮﺑﻲ ﺟﻮاب ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺧﻔﻴﻒ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: آراﻣﺒﺨﺸﻲ، ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل، اﺳﺘﻔﺮاغ و ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ. دوز اوﻟﻴﻪ آن
mg/kg 5 در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و mg/kg 10 در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻫﺮ 12 ﺳﺎﻋﺖ
ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﻲ µg/ml 40 -10 ﺑﺮای ﺗﺎﺛﻴﺮ درﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ. اﻳﻦ دارو در ﮔﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و دوز ﺷﺮوع آن
mg/kg 10-5 روزی ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (3).
ﻟﻮِﺗﻴﺮاﺳﺘﺎم (Levetiracetam): ﻟﻮﺗﻴﺮاﺳﺘﺎم ﻳﻚ داروی ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ
دارو ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺟﺬب ﺷﺪه و ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﺬﻓﻲ آن در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ 4-3 ﺳﺎﻋﺖ و
در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ 1/7 ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ دارو ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ از ﻃﺮﻳﻖ ادرار دﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد و
ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه آن در ﺑﺴﻴﺎری از ﺑﺎﻓﺖﻫﺎ ﻫﻴﺪروﻟﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻛﺒﺪی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارد. اﻳﻦ دارو ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ 50 درﺻﺪی
دﻓﻌﺎت ﺗﺸﻨﺞ در ﺳﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داروی اﻓﺰودﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه، ﻣﻲﺷﻮد و در ﮔﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻘﺎوم دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﺛﺮ
ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﺗﻌﺪادی از ﺳﮓﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚداروﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺛﺮ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. دوز اوﻟﻴﻪ آن 20mg/kg ﻫﺮ 8 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر در ﺳﮓ
و ﮔﺮﺑﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ دوزﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون اﻳﺠﺎد ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و ﻳﺎ دوزﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ
ﻏﻠﻈﺖ درﻣﺎﻧﻲ در ﺧﻮن (µg/ml 45-5) زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد، ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ. ﻛﻨﺘﺮل درﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ
زﻳﺮا اﻳﻦ دارو ﺣﺸﻴﻪ اﻳﻤﻨﻲ وﺳﻴﻌﻲ دارد و ارﺗﺒﺎط ﻛﻤﻲ ﺑﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺮﻣﻲ دارو و ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ وﺟﻮد دارد. در ﺗﻌﺪادی از ﺳﮓﻫﺎ و ﮔﺮﺑﻪﻫﺎ
اﺛﺮات ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺧﻔﻴﻔﻲ ﻣﺜﻞ آراﻣﺒﺨﺸﻲ ﺧﻔﻴﻒ، رﻳﺰش ﺑﺰاق، اﺳﺘﻔﺮاغ و ﻛﺎﻫﺶ اﺷﺘﻬﺎ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﺗﺰرﻳﻘﻲ
ﻟﻮﺗﻴﺮاﺳﺘﺎم (mg/kg 60-30) ﺑﻪ ﺻﻮرت ورﻳﺪی آﻫﺴﺘﻪ در ﻣﺪت 5 دﻗﻴﻘﻪ در درﻣﺎن ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای و ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار در ﺳﮓ ﺑﺎ
ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ (3).
درﻣﺎنﻫﺎی ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ (Alternative therapies): ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 20 ﺗﺎ 25 درﺻﺪ از ﺳﮓﻫﺎی دارای ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ داروﻫﺎی
ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ. ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﮓﻫﺎ ﺑﺮای ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی داﺧﻞ ﻣﻐﺰی و ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و ﻋﻠﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﻤﺎری در آﻧﻬﺎ
درﻣﺎن ﺷﻮد. درﻣﺎنﻫﺎی ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺜﻞ دادن ﺟﻴﺮه ﻫﻴﭙﻮآﻟﺮژﻳﻚ، ﻃﺐ ﺳﻮزﻧﻲ، ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻮرﭘﻮس ﻛﺎﻟﻪ (Corpus callosum) ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ
ﺟﺮاﺣﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻋﺼﺐ واگ، ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد (3).
ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻋﺼﺐ واگ (Vagus stimulation): در اﻧﺴﺎن، ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﺑﻪ درﻣﺎن داروﻳﻲ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻘﺎوﻣﻨﺪ، ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻋﺼﺐ واگ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان
ﻳﻚ روش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﭘﻴﺶآﻫﻨﮓ (Pacemaker-like) ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮﺟﻠﺪی در ﺑﺪن ﻛﺎﺷﺘﻪ
(General visceral ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺼﺐ واگ را در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺮدن ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی رﺷﺘﻪﻫﺎی آوران ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺣﺸﺎﻳﻲ
٢١
(afferent در واگ و ﺳﻴﻨﺎﭘﺲﻫﺎی آﻧﻬﺎ در ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻨﺰوی (Solitary nucleus) اﺳﺎس ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﻳﺎدی ﺑﺎ ﻗﺸﺮ
ﻣﻐﺰ و زﻳﺮ ﻗﺸﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻨﺞ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ (10, 11). ﻳﻚ راه ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮای ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻋﺼﺐ واگ ﺟﻬﺖ
ﻗﻄﻊ ﺗﺸﻨﺞ، ﻓﺸﺎر دادن ﻛﺮه ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (11). در ﺑﻴﻤﺎری ﻛﻪ دﭼﺎر ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار ﺷﺪه و از وارد ﻛﺮدن ﺳﻮﻧﺪ داﺧﻞ رﮔﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی
ﻣﻲﻛﻨﺪ، اﻳﻦ روش ﻳﻚ ارزش ﻋﻤﻠﻲ دارد؛ اﮔﺮ ﻫﺮ دو ﻛﺮه ﭼﺸﻢ از روی ﭘﻠﻚﻫﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻜﻢ ﻓﺸﺮده ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﻮﻧﺪ داﺧﻞ ورﻳﺪی ﺑﺮای ﺗﺰرﻳﻖ دﻳﺎزﭘﺎم ﻗﺮار داده ﺷﻮد. در اﻳﻦ روش، ﭘﻴﺎم از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﺼﺎب آوران ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﻜﺮی
(General somatic afferent) در ﺷﺎﺧﻪ اﻓﺘﺎﻟﻤﻴﻚ ﻋﺼﺐ ﺳﻪ ﻗﻠﻮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎی ﻧﺨﺎﻋﻲ
ﻋﺼﺐ ﺳﻪ ﻗﻠﻮ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪﻳﺎ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎی ﻣﻨﺰوی. ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ رخ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﻮرونﻫﺎی واﺑﺮان ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺣﺸﺎﻳﻲ
واگ (Vagal general visceral efferent) درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (1, 10, 11).
درﻣﺎن اورژاﻧﺴﻲ ﺳﮓﻫﺎی ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار (Status epilepticus): ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار (اﺳﺘﺎﺗﻮس اﭘﻴﻠﭙﺘﻴﻜﻮس) ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻳﻚ
ﺳﺮی از ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺪاوﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از 5 دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﺗﺸﻨﺞﻫﺎ ﺣﻴﻮان ﺑﻪ ﻫﻮﺷﻴﺎری
ﺑﺮﮔﺮدد. ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن، درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺪن، ﺗﻌﺪاد ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ، ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن ﻣﻐﺰی و ﻣﺼﺮف اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻐﺰی ﻣﻲ-
ﺷﻮد. اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ pH ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻻﻛﺘﻴﻚ اﺳﻴﺪوز و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺣﻴﻮان ﻣﻲﺷﻮد. وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﺞ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ
وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﺑﺪن ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪه، ﻓﺸﺎر ﻣﻐﺰی اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﺳﻴﺪوز، اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺪن و آرﻳﺘﻤﻲ ﻗﻠﺒﻲ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ
اﻳﺴﻜﻤﻲ ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه ﻣﻐﺰ و ﻣﺮگ ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﻋﺼﺒﻲ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ آﺳﻴﺐ داﺋﻤﻲ ﻣﻐﺰ و ﺣﺘﻲ ﻣﺮگ ﺷﻮد. ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ ﺗﺎ
25% در ﺳﮓﻫﺎی دارای ﺻﺮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ (3).
ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اورژاﻧﺴﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻠﻞ ﻣﺘﺪاوﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﻚ ﺻﺮع اوﻟﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ، ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار
ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﻛﻨﺘﺮل ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺸﻨﺞ ﺧﻮﺷﻪای در ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت و ﻗﻄﻊ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ داروﻫﺎی ﺿﺪﺗﺸﻨﺞ (ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن ﺗﺠﻮﻳﺰ).
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮارد ﻏﻴﺮ ﺻﺮﻋﻲ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ (ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻲ، ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺴﻤﻲ، آﻧﺴﻔﺎﻟﻮﭘﺎﺗﻲ ﻛﺒﺪی، ﻫﻴﭙﺮاﺳﻤﻮﻻﻟﻴﺘﻲ، ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ ﻛﻠﻴﻮی و
ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖﻫﺎ) و اﺧﺘﻼﻻت داﺧﻞ ﻣﻐﺰی (ﺗﻮﻣﻮر، ﺿﺮﺑﻪ، آﻧﻔﺎرﻛﺘﻮس، ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻧﺎﻗﺺ، ﮔﺮﻣﺎزدﮔﻲ، ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮﻣﺎﺗﻮزی و
ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ ﻋﻔﻮﻧﻲ) ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﭘﺎﻳﺪار اﻳﺠﺎد ﺷﻮد. ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار ﻛﻤﻚ ﻣﻲ-
ﻛﻨﻨﺪ. ﺗﺴﺖﻫﺎی ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺑﺮای ﻋﻠﻞ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮای ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻲ، ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺴﻤﻲ و اﺧﺘﻼﻻت اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم
ﺷﺪه و در ﺻﻮرت ﺗﺎﻳﻴﺪ، درﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد. در ﺻﻮرت ﻣﺸﻜﻮک ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ، ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﺬب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻢ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻛﺮده،
دﻓﻊ آن از ﺑﺪن اﻓﺰاﻳﺶ داده ﺷﻮد و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﺼﺒﻲ ﺗﺸﻨﺞ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد (3).
ﻫﺪف از درﻣﺎن ﺣﻴﻮان، ﭘﺎﻳﺪار ﻛﺮدن ﺣﻴﻮان، ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ، ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻐﺰ از آﺳﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ، و ﺑﻬﺒﻮداﺛﺮات ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﻧﺎﺷﻲ از
ﺗﺸﻨﺠﻄﻮﻻﻧﻴﻤﺪت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﺎﻳﻌﺎت، ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﺪه و درﻣﺎنﻫﺎی ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﺛﺮات ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ.
دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ورﻳﺪی ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ رﻛﺘﻮم ﺑﺮای ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﻨﺞ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﻋﻮد ﺗﺸﻨﺞ در آﻳﻨﺪه، ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل
ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﺠﺎی آن، در ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﮓﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺰرﻳﻖ ﺑﻮﻟﻮس ورﻳﺪی ﻟﻮﺗﻴﺮاﺳﺘﺎم ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ. اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ
٢٢
ﺑﻪ درﻣﺎن ﻗﻮیﺗﺮ (ﺗﺰرﻳﻖ ﭘﺮوﭘﻮﻓﻮل ﻳﺎ ﺗﺰرﻳﻖ ﭘﻨﺘﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل) ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای ﻛﺎﻫﺶ ادم ﻣﻐﺰی ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺸﻨﺞ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت، ﻣﺎﻧﻴﺘﻮل و
ﺳﺎﻟﻴﻦ ﻫﻴﭙﺮﺗﻮﻧﻴﻚ (ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻐﺰی) ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (3) (ﺟﺪول 4).
ﺟﺪول 4: درﻣﺎن ﺻﺮع ﭘﺎﻳﺪار در ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ (3).
1- در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن، در ورﻳﺪ ﺳﻮﻧﺪ ﻗﺮار داده ﺷﻮد.
2- در ﺻﻮرت ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ورﻳﺪ، دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﺎ دوز mg/kg 2 از ﻃﺮﻳﻖ رﻛﺘﻮم ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد. اﮔﺮ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ
ورﻳﺪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ، دﻳﺎزﭘﺎم ﺑﺎ دوز mg/kg 1 ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ورﻳﺪی ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد. اﮔﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد ﻳﺎ
اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ ﻋﻮد ﻧﻤﻮد در ﻫﺮ 2 دﻗﻴﻘﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر (ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭼﻬﺎر دوز در ﺻﻮرت ﻟﺰوم) ﺗﻜﺮار ﺷﻮد. اﮔﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ
درﻣﺎن ﭘﺎﺳﺦ داد وﻟﻲ ﺗﺸﻨﺞ دوﺑﺎره ﻋﻮد ﻧﻤﻮد، دﻳﺎزﭘﺎم را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ (CRI) (1 ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﻪ ازای ﻫﺮ
ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ﺳﺎﻋﺖ) در ﺳﺎﻟﻴﻦ ﻧﺮﻣﺎل 0/9 درﺻﺪ ﻳﺎ دﻛﺴﺘﺮوز 5% ﺑﻪ ﻣﺪت ﺣﺪاﻗﻞ 6 ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ.
اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ رخ ﻧﺪاد، دوز دارو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ 25٪ در ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ
3- ﻳﻚ دوز ﺑﺎﻻی اوﻟﻴﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ (6mg/kg ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ورﻳﺪی آﻫﺴﺘﻪ
ﻳﺎ ﻋﻀﻼﻧﻲ دو ﺑﺎر، ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ 10 دﻗﻴﻘﻪ از ﻫﻢ) ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ. اﻳﻦ دوزﻫﺎ ﺑﺮای ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺛﺮ ﺧﻮد 20 ﺗﺎ 30
دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ. دوز 6mg/kg را ﻫﺮ 6 ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻋﻀﻼﻧﻲ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوز
ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﺷﻮد.
4- اﮔﺮ ﺗﺸﻨﺞ ﺑﻪ دﻳﺎزﭘﺎم ﻳﺎ ﺑﻪ دوز اوﻟﻴﻪ ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎی زﻳﺮ از ﺗﺸﻨﺞ
ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﺷﻮد:
- ﭘﻨﺘﻮﺑﺎرﺑﻴﺘﺎل ﺳﺪﻳﻢ (mg/kg 15-3 ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ورﻳﺪی آﻫﺴﺘﻪ ﺗﺎ اﺛﺮ ﻛﻨﺪ). 25% از دوز را ﺑﻪ
ﺻﻮرت ﺑﻮﻟﻮس در ﻳﻚ زﻣﺎن ﺗﺰرﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و ﺣﻴﻮان ﺑﻴﻬﻮش ﺷﻮد. در ﺻﻮرت
ﻧﻴﺎز ﻫﺮ 8-4 ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ ﺣﻴﻮان اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺛﺎﺑﺖ (CRI) در
ﺳﺎﻟﻴﻦ ﺑﺎ دوز mg/kg 5-2 در ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ. ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ دوز، CRI را 6 ﺗﺎ
12 ﺳﺎﻋﺖ اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ.
ﻳﺎ
- ﭘﺮوﭘﻮﻓﻮل را ﺑﺎ دوز mg/kg 6- 4 ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ورﻳﺪی آﻫﺴﺘﻪ در ﻣﺪت 2 دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰﻛﻨﻴﺪ.
25% از دوز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه را ﻫﺮ 30 ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺗﺸﻨﺞ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و ﺣﻴﻮان ﺑﻴﻬﻮش ﺷﻮد.
ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت CRI ﺑﺎ دوز mg/kg 0/25-0/1 در دﻗﻴﻘﻪ (mg/kg 15-6 در ﺳﺎﻋﺖ) ﺗﺠﻮﻳﺰ
ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ. ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ را ﺑﻪ ﻣﺪت 6 ﺗﺎ 12 ﺳﺎﻋﺖ اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ، ﺳﭙﺲ CRI را ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻫﺴﺘﻪ 25٪ ﻫﺮ
2 ﺗﺎ 4 ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺣﻴﻮان ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺷﻮد.
5- ﻣﺠﺎری ﻫﻮاﻳﻲ ﺣﻴﻮان ﺑﺎز ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﻨﻔﺲ ﺣﻴﻮان ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد. در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﻟﻮﻟﻪﮔﺬاری ﻧﺎی اﻧﺠﺎم
ﺷﺪه و ﺣﻴﻮان ﺗﻬﻮﻳﻪ ﺷﻮد.
6- ﻣﺎﻳﻊ درﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺎ دوز ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﺪ.
7- درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺪن اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از C°41/4 ﺑﻮد ﺣﻴﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آب ﺧﻨﻚ ﺗﻨﻘﻴﻪ ﺷﻮد.
8- اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻴﭙﺮﺗﺮﻣﻴﻚ ﺣﻴﻮان ﻳﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺸﻨﺞ ﺣﻴﻮان ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪ (ﺑﻴﺶ از 15 دﻗﻴﻘﻪ)
داروﻫﺎی زﻳﺮ را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻛﻨﻴﺪ:
- ﻣﺎﻧﻴﺘﻮل: g/kg 1 ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺧﻞ ورﻳﺪی در ﻣﺪت ﺑﻴﺶ از 15 دﻗﻴﻘﻪ.
ﻳﺎ
- ﻣﺤﻠﻮل ﺳﺎﻟﻴﻦ ﻫﻴﭙﺮﺗﻮﻧﻴﻚ (ml/kg 4 از ﻣﺤﻠﻮل 7/2% در ﻣﺪت 5 دﻗﻴﻘﻪ).
