جماعت خدمت و فهم گولنیستی از اسلام در ترکیه نوین؛ ماهیت، روندها و چشم انداز

فصلنامه تخصصی علوم سیاسی

مقاله 4، دوره 14، شماره 45، دی 1397، صفحه 73-98   

نویسنده

مسعود مطلبی^*

نویسنده

چکیده

از دهه 1960 به بعد، جنبشی اسلامگرا در ترکیه تحت عناوینی هم‌چون جماعت خدمت، جریان نورچی و جماعت گولن رشد کرده که از جهات گوناگون به ارائه الگویی نوین از اسلام اجتماعی مبتنی بر منظومه فکری و اندیشه ای فتح‌الله گولن معترض مذهبی مقیم آمریکا پرداخته است. این جنبش نه تنها در ترکیه، بلکه در سطح منطقه نیز جریانی تاثیرگذار محسوب می شود و طی سالهای گذشته، رشدی فزاینده در مناطقی همچون آسیای مرکزی و قفقاز، بالکان، آفریقا و حتی آمریکا داشته است. یافته های نوشتار توصیفی – تحلیلی حاضر که با بهره گیری از رهیافت جامعه شناسی تاریخی به رشته تحریر درآمده است نشان می دهد که جماعت خدمت ازیک‌سو محصول شرایط تاریخی ترکیه و واکنشی به سیاستهای سکولاریستی دولتها و ازسوی‌دیگر، تلاشی مستمر به‌منظور سازگاری اسلام با مدرنیته بوده‌است. این جماعت با بهره گیری از اخلاق اسلامی مبتنی بر آموزه های تصوف، تقدیس کار جمعی، مبارزه با فقر و تلاش برای آشتی سنت و مدرنیته با وام گیری از سنت لیبرالیسم و اخلاق پروتستانی، نوعی از اسلام را عرضه نموده که از الگوی اسلام اجتماعی در برابر اسلام سیاسی دفاع‌می کند. اگرچه فعالیتها و اقدام‌های این جنبش تحت‌الشعاع حوادث پس از کودتای نافرجام جولای 2016 قرارگرفته و دولت اردوغان مبارزه‌ای گسترده را برای حذف این جنیش آغاز نموده، اما به‌نظر‌نمی رسد جنبشی که ریشه ای عمیقی در سنت اسلامی و فرهنگ بومی دارد و توانایی خود را در تطبیق با شرایط موجود و روزآمدکردن اندیشه های اسلامی نشان‌‌داده‌، به این زودی محو و یا به حاشیه رانده شود.

کلیدواژه‌ها

"جنبش‌های اسلامی"؛ "جماعت خدمت"؛ "الگوی اسلام اجتماعی"؛ "حزب اعتدال و توسعه"؛ "سکولاریسم"؛ "مدرنیته"

مراجع