بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره صفویه و قاجاریه

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 7، دوره 5، شماره 18، اسفند 1397، صفحه 105-124   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود مطلبی^{* 1}؛ عظیم ایزدی اودلو²

¹گروه علوم سیاسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،آزادشهر، ایران

²عضو هیات علمی، واحد سراب، دانشگاه آزاداسلامی، آذربایجان شرقی، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایه­های قدرت را تشکیل می‎‌دادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقام‌های ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهم‌ترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرت‌شان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئه‌چینی قزلباش‌ها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندک‌اندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهم‌ترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرت‌شان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقام‌های ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند.

کلیدواژه‌ها

صوفیان؛ سلطنت؛ صفویه؛ قاجاریه؛ تصوف

مراجع