بررسی ضرب المثل های ادبیات محلی شهرستان جیرفت

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 22، اسفند 1397، صفحه 129-149   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

مسلم مظفری^{* 1}؛ علی اصغر رستمی ابوسعیدی²

¹مدرس مدعوّ دانشگاه جیرفت.

²استاد گروه زبان‌های خارجی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

چکیده

فرهنگ شفاهی ایران‌زمین از فرهنگ‌های اقوام و گروه‌های اجتماعی آن تشکیل شده است. این فرهنگ غنی، برای انسان از زادن تا مردن حرف دارد. در این بین، فرهنگ و ادبیات مردم جیرفت که در این گسترۀ جغرافیایی دارای ویژگی‌ها و مختصات خاص خود است؛ مورد توجه این نوشتار است. در پژوهش حاضر، به ضرب‌المثل‌ها  که جزئی از این ادبیات شفاهی هستند به صورت کتابخانه‌ای و میدانی پرداخته شده است.
در این تحقیق، ادبیات شفاهی ضرب‌المثل به دو نوع تقسیم می‌شود: در واژگان نوع اول؛ قلب، ابدال، حذف و اضافه صورت می‌گیرد و برای فارسی‌زبانان تاحدی قابل فهم است و می‌شود گفت که این نوع  ضرب‌المثل‌ها وارداتی هستند و از افکار و اشعار شاعران، به‌ویژه حافظ وسعدی  متأثر شده‌اند که به دلیل  همین وارداتی بودن به چند نوع مختصر از آن‌ها اکتفا شده است؛ اما در نوع دوم ضرب‌المثل‌ها به خاطر به کارگیری واژگان واصطلاحات غلیظ محلی و اسباب و  وسایل معیشتی ولوازم کشاورزی، می‌توان ادعا کردکه مختص این منطقه بوده، برای دیگر گویش‌ها غیرقابل فهم‌اند. به دلیل همین مختص‌بودن، قسمت اعظم این تحقیق بر روی نوع دوم است. در این گونه از ضرب‌المثل‌ها،  مضامینی مثل روی‌گردانی از معشوق، تهدید، پند و نصیحت؛ طنز و تمسخر  مشاهده می‌شود که بیانگر فرهنگ و نوع زندگی و آداب و رسوم آنان است. در این جستار به آوانویسی، ترجمه، تقسیم بندی و زمینۀ کاربرد ضرب‌المثل‌ها نیز پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

جیرفت؛ ضرب‌المثل؛ گویش محلّی

مراجع

کتاب‌ها

- امام اهوازی،سیدمحمدعلی،(1379)،چیستان نامۀ دزفولی،تهران:پژوهش‌های فرهنگی

-  بیهقی ،حسینعلی،(1367)،پژوهش وبررسی فرهنگ عامه ایران،ج2،مشهد:آستان قدس رضوی

-  پاک نژاد،مسعود،(1385)،فرهنگ عامیانه وادبیات شفاهی شهرستان رودان، جیرفت: دانشگاه آزاد اسلامی. 

- حافظ ، خواجه شمس الدین محمد ، ( 1385 ) ، دیوان غزلیات حافظ ، به کوشش خلیل خطیب رهبر ، تهران : صفی علیشاه

- دهخدا، علی اکبر، ( 1352 ) ،امثال و حکم ، ج 2  ،چ 3 ، تهران : امیر کبیر

- رفعتی، حسین ، (1379) ، هزار و یک مثل  ، کرمان: انتشارات مرکز کرمان شناسی

- زابلی، محمدعلی،(1391)،آداب ورسوم کنارصندل،جیرفت:دانشگاه آزاد

 - سعدی، شیخ مصلح الدین، ( 1320 ) ،کلیات سعدی ، به اهتمام محمد علی فروغی ، تهران : امیر کبیر

- سعدی، شیخ مصلح الدین، ( 1373 ) ، دامنی از گل ( گزیده ای از گلستان سعدی) ، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران : انتشارات علمی

- سعیدی، سهراب،(1385)، آداب و رسوم ادبیات شفاهی و معرفی شاعران میناب، جیرفت: دانشگاه آزاد.

- شکورزاده، ابراهیم،(1372) ، ده هزار مثل فارسی و پنج هزار معادل آنها ، مشهد : آستان قدس رضوی.

-  شمیسا،سیروس،(1370)،انواع ادبی، تهران:باغ آینه

-  صفا، عزیزالله، (1373) ، تاریخ جیرفت و کهنوج ،کرمان : مرکز کرمان شناسی

-  کرمانی، احمد بن حامد افضل الدین، ( 1356 )، عقد العلی للموقف الاعلی ، تهران : انتشارات روز جهان

-  گلاب زاده ، سید محمد علی ، (1381) ، کرمان در گذر تاریخ ، کرمان : مرکز کرمان شناسی.

-  مارکوپولو ،( 1363 ) ،سفرنامه مارکوپولو معروف به ایل میلیونه ، ترجمه منصور سجادی ، تهران : نشر گویش

-  معین،محمد(1364)، فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیرکبیر

-  نظامی، یوسف بن الیاس ، ( 1383 )، خسرو و شیرین ، تصحیح وحید دستگردی ، تهران : نشر قطره.

-  وزیری کرمانی،احمدعلی، (1375) ، جغرافیای کرمان ، تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی ف(ج1) ، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-  همایونی،صادق،(1371)،فرهنگ مردم سروستان،مشهد:آستان قدس رضوی

- همایی،جلال الدین،(1377)، فنون بلاغت وصناعات ادبی،تهران: انتشارات هما

مقالات

- جمشیدیان،ماندانا،(1390)،«برزی گری، ترانه‌های کار درو در جامعۀ بختیاری»،فصلنامۀ ادبیات وزبان‌های محلی ایران، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی، ش 1، صص 57- 94.