بررسی تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر تحقق شهر سالم (مطالعه ی موردی: بندر ماهشهر)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 6، دوره 8، شماره 29، اسفند 1397، صفحه 138-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کرامت اله زیاری^{* 1}؛ محمود آروین²؛ شهرام بزرافکن³

¹استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

سرمایه­ی اجتماعی به‌عنوان یک جنبه از ساختار اجتماعی با ویژگی‌هایی مانند روابط بین فردی و اعتماد و کمک‌های متقابل، منافع مشترک زیادی در زمینه‌هایی مانند کاهش جرم، افزایش احساس امنیت، تاب‌آوری اجتماعی، مدیریت ریسک خطر، سلامت فردی و همچنین سلامت اجتماعی و محیطی دارد. موضوع سلامت محیط شهر در رویکرد شهر سالم دنبال می‌گردد. تحقق رویکرد شهر سالم بدون نقش فعال شهروندان (سرمایه­ی اجتماعی) امکان‌پذیر نیست. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر سرمایه­ی اجتماعی بر تحقق شهر سالم در بندر ماهشهر است. تحقیق ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش، توصیفی–تحلیلی است. به‌منظور گردآوری داده­های موردنیاز پژوهش از دو شیوه­ی تحلیل اسنادی و نیز پیمایش بهره گرفته‌شده است. جامعه­ی آماری پژوهش ساکنان منطقه­ی بندر ماهشهر شامل 153778 نفر است که با فرمول کوکران، حجم نمونه 384 به‌دست‌آمده است. بر اساس نتایج مطالعات اسنادی، شاخص‌های پژوهش در بخش سرمایه­ی اجتماعی شامل مشارکت، اعتماد، همبستگی و انسجام اجتماعی، احساس اثرگذاری و کارایی و حمایت اجتماعی و در بخش شهر سالم از 13 شاخص (حفظ فضای سبز، تفکیک زباله، جلوگیری از تخلیه‌های نخاله ساختمانی در معابر، مشارکت در برنامه‌های بهداشت (طرح جانوران موذی)، گزارش آلودگی‌های محیطی به سازمان‌های مربوط، جلوگیری از تأسیس مکان‌های غیربهداشتی، جمع‌آوری زباله در ساعت مناسب، خالی کردن زباله‌ها در داخل‌ها نهرها (معکوس)، پرتاب زباله از خودروها به خیابان (معکوس)، کاشت درختان، شرکت در کارگاه‌های سلامت و بهداشت محله، شرکت در زیباسازی و پاک‌سازی محیط، گزارش حضور معتادان در محله به مسئولان مربوط) بهره گرفته شد. داده­های گردآوری‌شده با استفاده از آزمون‏های تی تک نمونه‌ای رگرسیون چند متغیره تحلیل گردیده است. نتایج حاکی از این است که شاخص‌های سرمایه­ی اجتماعی و شهر سالم در بندر ماهشهر وضعیت مناسبی ندارند. همچنین نتایج رگرسیون نشان داد متغیر اعتماد با بتای 0.608 و بعدازآن همبستگی و انسجام اجتماعی (0.473)، مشارکت (0.472)، احساس اثرگذاری و کارایی (0.390) و حمایت با بتای 0.189 بر متغیر شهر سالم در بندر ماهشهر تأثیر معناداری دارند.

کلیدواژه‌ها

شهر سالم؛ سلامت؛ سرمایه ی اجتماعی؛ اصل مشارکت؛ بندر ماهشهر

مراجع

1. احمدی، حسن.(1385). ریشه‌های پیدایش ایده­ی شهر سالم، فصلنامه­ی بین‌المللی فنی- مهندسی ساخت شهر، شماره­ی 3، صص 3-8.
2. ارجمدنیا، اصغر.(1379). شهر سالم و روستای سالم، سومین همایش ملی بهداشت محیط، کرمان.
3. باوان پوری، علیرضا.(1387). توسعه محله­ای پایدار با مفهوم سرمایه­ی اجتماعی؛ نمونه­ی موردی کوی سجادیه، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد رشته جغرافیا برنامه­ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، استادراهنما: دکتر برات­علی خاکپور.
4. پیراهری، نیر؛ و تاجیک، منصوره.(1395). بررسی مشارکت شهروندان تهرانی در امور شهری با تأکید بر شهر سالم( نمونه­ی موردی: منطقه 1و20 شهر تهران) فصلنامه­ی علمی- پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال هشتم، شماره­ی4، صص 95-110.
5. جابریان، نفیسه.(1385).  رابطه بین دینداری و سرمایه­ی اجتماعی، پایان­نامه­ی کارشناسی راشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز
6. جمشیدی، پروانه .(1390). ارزیابی نقش سرمایه­ی اجتماعی در ایجاد شهر سالم (مطالعه موردی: شهر بوکان)، پایان‌نامه­ی کارشناسی ارشد در رشته­ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زابل، دانشکده ادبیات علوم انسانی، استاد راهنما: خدارحم بزی
7. حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد و عیوض لو، داوود .(1393). واکاوی ظرفیت سرمایه­ی اجتماعی محلات شهری در ساماندهی بافت‌های فرسوده (مطالعه­ی موردی: منطقه 9 شهرداری تهران) مـجله­ی آمایش جغرافیایی فضا، سال چهارم، شماره­ی 13، دانشگاه گلستان.
8. حاجی بصری، سماء .(1392). بررسی معیارهای شهر سالم در محله‌های جدید (نمونه موردی: محله حجاب در شهر مشهد)، اولین همایش ملی جغرافیا و توسعه­ی پایدار تهران، ص 16-1.
9. حقیقتیان، منصور؛ قلی پور، کیانوش؛ هاشمیان فر، علی.(1395). بررسی تأثیر ابعاد سرمایه­ی اجتماعی بر بازیافت زباله­های شهری در کلانشهر شیراز، فصلنامه­ی برنامه­ریزی منطقه­ای، سال6 شماره­ی 22، صص83-96.
10. حیدرآبادی، ابوالقاسم .(1389). اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر آن (مطالعه­ی موردی: جوانان 20 تا 29 ساله­ی استان مازندران) مجله­ی مطالعات جامعه‌شناختی، پیش‌شماره­ی 1.
11. حیدری، اصغر؛ الله قلی پور، سارا؛ ابدالی، یعقوب .(1395). بررسی و تحلیل شاخص‌های شهر سالم در شهر کرمان، دومین کنگره­ی بین‌المللی زمین، فضا و انرژی پاک، تهران.
12. دلبری، مهدی .(1389). شهر سالم و لزوم نگرش فرهنگی به مدیریت شهری و شهرنشینی، دومین همایش ملی شهر سالم- دانشگاه تربیت‌معلم سبزوار.
13. رشادت جو، حمیده؛ رضایی، علی‌اکبر؛ حق جو، میرنوید .(1390). نقش سرمایه­ی اجتماعی در مدیریت بحران‌های اجتماعی کلان‌شهرهای ایران؛ مطالعه موردی: شهر رشت، فصلنامه­ی مدیریت شهری، سال سوم، شماره­ی ششم، صص 23-1.
14. ریاحی، محمد اسماعیل؛ علی وردی نیا، اکبر؛ زیبب پور، حسین (1389) بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی و سلامت روان، فصلنامه­ی علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره­ی 39، صص 121-85.
15. زارع، سارا، نمیرانیان؛  منوچهر، شعبانعلی؛  قمی  و جواد قاسمی.(1389). نقش سرمایه­ی اجتماعی در مشارکت شهروندان در امور پارک­های جنگلی، مجله­ی جنگل ایران، سال دوم، شماره­ی 4، صص785-273.
16. سلطانی بهرام؛ سعید. اصغری؛ مهدی. سرکار آباد؛ واحد و قاسم زاده، داود.(1389). نقش سرمایه­ی اجتماعی در توسعه­ی مدیریت سلامت شهری، اولین همایش شهروندی و مدیریت محله­ای حقوق و تکالیف، تهران.
17. شربتیان، محمدحسن؛ ایمنی، نفیسه.(1396). تحلیل جامعه­شناختی رابطه­ی سرمایه­ی اجتماعی با سلامت اجتماعی زنان(موردمطالعه: زنان منطقه­ی چهار شهری تهران)، فصلنامه­ی برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، سال هشتم، شماره­ی 20، صص140-105. 
18. شیخی، ایوب؛ سهی، زهرا؛ رنجبر، مریم؛ اولادی، مریم.(1395). تبیین رابطه بین سرمایه­ی اجتماعی و مدیریت شهری با نقش میانجی مشارکت شهروندان(مطالعه­ی موردی: شهرداری کرمان)، فصلنامه مدیریت شهری، شماره­ی 43، صص423-411.
19. طبیبیان. منوچهر .(1376). ارزیابی پروژه شهر سالم در ایران (مطالعه­ی موردی: کوی سیزده آبان)، مجله­ی محیط‌شناسی، بهمن‌ماه، شماره­ی 20 صص 61-74.
20. عابدینی, احمد؛ حنوک علی.(۱۳۹۵). شاخص‌های سنجش سرمایه­ی اجتماعی؛ بررسی تجارب ایران و جهان، سومین کنفرانس بین­المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی، باتومی - کشور گرجستان، مؤسسه­ی سرآمد همایش کارین.
21. عباس زاده، محمد؛ میرزائی، حسین؛ علیاری لورا.(1394). تأثیر سرمایه­ی فرهنگی و اجتماعی بر مشارکت شهروندان در تفکیک و جمع­آوری زباله­های خانگی(نمونه­ی موردی: شهروندان شهر ارومیه) مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال پنجم شماره­ی 14، صص75-102.
22. عبدالله زاده فرد، علیرضا.(1397). بررسی نقش سرمایه­ی اجتماعی در ارتقاء رفتار شهروندی ساکنان محله­های شهری(مطالعه­ی موردی: محله­ی ابیوردی و کوی دانشگاه، شیراز) مطالعات محیطی هفت حصار، شماره23­ی، سال ششم، صص5-18.
23. علی‌اکبری، اسماعیل؛ بزرگر، صادق .(1389). شاخص‌های شهر سالم در الگوی توسعه­ی پایدار شهری، سومین همایش ملی جغرافیا و رویکرد علمی به توسعه­ی پایدار، پیرانشهر
24. غفاری، غلامرضا .(1390). سرمایه اجتماعی و امنیت انتظامی، تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
25. فرهادی، رودابه .(1389). ارزیابی مشارکت مردم در پروژه­ی شهر سالم کوی سیزده آبان، جغرافیا، سال هشتم، شماره­ی 27، ص 157-137.
26. فولادی، سحر .(1391). تحلیل رابطه میزان مشارکت مردمی و تحقق شهر سالم (نمونه­ی موردی: کوی 13 آبان شهر ری) پایان­نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه هنر و معماری، گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
27. کسانی، عزیز؛ گوهری، محمودرضا؛ موسوی، میرطاهر؛ اسدی لاری، محسن؛ روحانی روصاف، مرضیه؛ شجاع، محسن .(1391). بررسی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی ساکنان شهر تهران با استفاده از تحلیل مسیری: طرح سنجش عدالت شهری، مجله­ی تخصصی ایپدمیولوژی ایران، دوره 8، شماره 2، ص 12-1.
28. آرا کیوان؛ حقیقتیان، منصور؛ علی بابایی شهری، معصومه.(1393). بررسی رابطه­ی سرمایه­ی اجتماعی و سلامت رونان در بین شهروندان شهرکرد، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 22، شماره 7، صص55-47.
29. محسنی تبریزی، علیرضا؛ آقا محسنی، مریم .(1389). بررسی نقش سرمایه­ی اجتماعی در توسعه­ی شهری (موردپژوهی: شهر محلات)، دو فصلنامه­ی مدیریت شهری، شماره­ی 26، صص 147-162.
30. محمودی نژاد، ها دی؛ پورجعفر، محمدرضا؛ آذری، امید؛ علیزاده، امین؛ بمانیان، محمدرضا؛ انصاری، مجتبی.(1388). تعامل دستور کار 21 و فرایند تحقق‌پذیری شهر سالم: با ارائه­ی راهکارها و پیشنهادهایی در شرایط معاصر ایران، فصلنامه­ی علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. سال دهم،356- شماره­ی چهارم، صص 341-356.
31. نوغانی، محسن؛ اصغرپور ماسوله، احمدرضا.(1387). بررسی تطبیقی رویکردها و شاخص‌های مورد استفاده در سنجش سرمایه­ی اجتماعی، فرایند مدیریت و توسعه، شماره­ی 69، صص55-31.
32. نیک پور، عامر؛ رمضان زاده لسبویی، مهدی؛ واحدی، حیدر .(1394). ارزیابی سرمایه­ی اجتماعی و تأثیر آن در ارتقاء کیفیت محیط‌های شهری (مطالعه­ی موردی: شهر بابلسر)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شماره­ی 19.
    1. Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital', in JG Richardson (ed.) Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. New York: Greenwood Press.
    2. Boyce, W. F., Davies, D., Gallupe, O., & Shelley, D. (2008). Adolescent risk taking, neighborhood social capital, and health. Journal of Adolescent Health, 43(3), 246-252.
    3. Bryant, P. C. A., & Norris, D. (2002). Measurement of social capital: The Canadian experience.
    4. Carpiano, R. M. (2007). Neighborhood social capital and adult health: an empirical test of a Bourdieu-based model. Health & place, 13(3), 639-655.
    5. Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American journal of sociology, 94, S95-S120.
    6. Dooris, Mark & Zoe Heritage (2009), community participation and empowerment in healthy cities, journal of health promotion international.
    7. Fanga, P.; Donga, S.; Xiaoc, J.; Liud, C.; Fengc, X. and Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: Evidence from China, Health Policy, No. 94, pp. 14–25.
    8. Fiorillo, D., & Sabatini, F. (2015). Structural social capital and health in Italy. Economics & Human Biology, 17, 129-142.
    9. Forrest, R., & Kearns, A. (2001). Social cohesion, social capital and the neighbourhood. Urban studies, 38(12), 2125-2143.
    10. Gorriz-Mifsud, E., Secco, L., Da Re, R., Pisani, E., & Bonet, J. A. (2017). Structural social capital and local-level forest governance: Do they inter-relate? A mushroom permit case in Catalonia. Journal of Environmental Management, 188, 364-378.
    11. Grootaert, C., Narayan, D., Jones, V. N., & Woolcock, M. (2004). Measuring social capital: An integrated questionnaire. The World Bank.
    12. Harper, R. (2002). The measurement of social capital in the United Kingdom, Office for National Statistics Paris, Organisation for Economic Co-operation and Development. Accessed November 25, 2013.
    13. Kawachi, I. (2001). Social capital for health and human development. Development, 44(1), 31-35.
    14. Kegler, M. C., Painter, J. E., Twiss, J. M., Aronson, R., & Norton, B. L. (2009). Evaluation findings on community participation in the California Healthy Cities and Communities program. Health Promotion International, 24(4), 300-310.
    15. Khanh, H. L. P. (2011) The Role of Social Capital to Access Rural Credit: A case study at Dinh Cu and Van Quat Dong village in coastal of Thua Thien Hue province. Vietnam, Department of Urban and Rural Development, Swedish University of Agricultural sciences, Master Thesis No 56.
    16. Lee, S. (2017). Social capital and health at the country level. The Social Science Journal.
    17. Miyamoto, K., Iwakuma, M., & Nakayama, T. (2015). Social capital and health: implication for health promotion by lay citizens in Japan. Global health promotion, 22(4), 5-19.
    18. Mohnen, S. M., Groenewegen, P. P., Völker, B., & Flap, H. (2011). Neighborhood social capital and individual health. Social science & medicine, 72(5), 660-667.
    19. Musalia, J. (2016). Social capital and health in Kenya: A multilevel analysis. Social Science & Medicine, 167, 11-19.
    20. Narayan, D., & Cassidy, M. F. (2001). A dimensional approach to measuring social capital: development and validation of a social capital inventory. Current sociology, 49(2), 59-102.
    21. Northridge, Mary, Elliot D.Sclar & Padmini Biswas (2003), sorting out the connections between the built environment and health: a conceptual framework for vavigating pathway and planning healthy cities, journal of urban health.
    22. Ocasiones, L. G., de Lange, M., & van Naerssen, T. (2009). Social capital and environmental health in two low-income neighborhoods in Cebu City. Philippine Quarterly of Culture and Society, 37(2/3), 107-135.
    23. Sabatini, F. 2005. Social Capital as Social Networks: a Net Framework for Measurement, Working Paper No. 83. Department of Public Economics, University of Rome La Sapienza.
    24. Smith, L. K. (1991). Community participation in health: a case study of world health organization's healthy cities project in Barcelona and Sheffield. Community Development Journal, 26(2), 112-117.
    25. Stern, R., & Green, J. (2008). A seat at the table? A study of community participation in two Healthy Cities Projects. Critical Public Health, 18(3), 391-403.
    26. Wakefield, S. E., Elliott, S. J., & Cole, D. C. (2007). Social capital, environmental health and collective action: a Hamilton, Ontario case study. The Canadian Geographer/Le Géographe Canadien, 51(4), 428-443.
    27. WHO (1997), Jakarta declaration on leading health promotion into the 21st century, World Health Organization, Jakarta.
    28. WHO (2007),Training manual for Healthy City programme, World Health Organization, Regional office for the Eastern Mediterranean, Cairo.
    29. Wu, D., Wei, S., Zhang, Y., Liu, X., Stein, G., Liu, C., & Fu, H. (2017). Community participation in healthy cities in China: an analysis of text data collected through a national crowdsourcing contest. The Lancet, 390, S21.
    30. Zukewich, N., & Norris, D. (2005, February). National experiences and international harmonization in social capital measurement: A beginning. In Siena Group meeting, Helsinki2005.