بررسی تطبیقی «ابدال» در گاتاها و گویش زرتشتیان یزد

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 5، دوره 2، شماره 3، خرداد 1397، صفحه 80-99   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

کوروش زرفتن^{* 1}؛ دکتر محمود صادق زاده²؛ سعید امیدروستا³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد،ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران.

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز تهران

چکیده

 
گاتاها، سروده­های اشو زرتشت، نوشته­ی کهن­ و گنجینه­ی ارجمندی است که از روزگاران پیشین برای ایرانیان به‌جامانده است. در این نوشتار، کلماتِ هفت­ فصل ِنخستین (هات 28-34) از هفده هاتِ یسنا (گاثاها)، در چارچوب فرآیند واجی (ابدال) و در پاره­ای از موارد جنبه­ی اتیمولوژی، دستوری و آوایی کلمات ازنظر «واجگاه» به شیوه­ی توصیفی، تحلیلی، اسنادی و تطبیقی بررسی می­شود. در این پژوهش با باریک­نگری روی همخوان­ها، نشان داده‌شده که شکل ناب و ثابت همخوان­های باستانی چگونه بوده و درگذر زمان چگونه به همخوان­های دیگری دگرگون‌شده‌اند. ضمناً نکات صرفی و ریخت راستین همخوان­های کهن و دگرگونی­های بعدی را در سیر تاریخی، در سه گامه­ی «باستان»، «میانه» و «جدید» بررسی و واکاوی شده است. در برخی موارد، به پایداری و دگرگونی همخوان­های باستانی در گویش ایرانیانِ مسلمان و زرتشتیان یزد اشاره‌شده و تطبیقی گذرا در این زمینه انجام‌گرفته است. درنتیجه، دگرگونی واک­های همخوان از دوره­ی باستان به میانه و جدید، به سمت قاعده و فرآیند «کم کوشیدن» است. در گویش ایرانیان مسلمان یزدی و گویش معیار، همخوان­ها از دگرگونی بیشتری نسبت به گویشوران زرتشتی یزدی برخوردار است. در متن گات­ها و دوره­ی باستان، تحول واجی «ت» به «د»، «پ» به «ف»، «و» به «ب» در نوشته­های کهن و در گامه­ی باستان به دوره­ی جدید و گویش معیار از بسامد بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

گاتاها؛ دگرگونی همخوان‌ها؛ فارسی باستان؛ گویش زرتشتیِ یزدی

مراجع