شعر حجم: یداله رویایی، شگردها و مولفه‌ها

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

مقاله 5، دوره 14، شماره 16، دی 1397، صفحه 94-110   

نویسندگان

برات محمدی¹؛ عباس باقی نژاد²

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه

²استادیار دانشگاه آزاد ارومیه

چکیده

«شعر حجم» یکی از گونه­های شعر امروز به شمار می­آید. این­نوع­شعر، زمانی به وجود آمد که شاعرانِ «موج نو»، رویکردِ زبانی متفاوتی را در شعر آغاز کرده بودند. یداله رویایی و چند تن از شاعران، پس از «موج نو»، جریان «شعر حجم» را شکل دادند. آنان به طور همزمان در دو عرصۀ شاعری و نظریه­پردازی فعالیت نمودند. رویایی به عنوان شاخص­ترین نظریه­پرداز و شاعرِ شناخته شدۀ «شعر حجم»، هم به تبیین و معرفی شاخصه­های این نوع شعر پرداخت؛ هم تلاش نمود اشعاری منطبق بر آرا و نظریات خود بسراید. ماحصل این­فرایند، ارایۀ تعریفی تازه از شعر و خلق اشعاری فُرم­گرا، ساختارشکنانه و مبتنی بر هنجارگریزی­ و تجربه­های نامتعارف زبانی است. این­­نوع­شعر، دارای گونه­ای از ابهام است و بنا به ادعای رویایی، بر مبنای سه اصلِ «فاصله»، «ایجاز» و «حرکت» نظام می­یابد. «شعر حجم» به جای عرضۀ معنایی معلوم یا ارایۀ تصویر و مضمونی خاص، به دنبال ایجادِ حجم یا فاصله­ای در ذهن مخاطب است.   خواننده مکلف است با تلاش ذهنیِ خود، میان واژگان و نش
   «شعر حجم» یکی از گونه­های شعر امروز به شمار می­آید. این­نوع­شعر، زمانی به وجود آمد که شاعرانِ «موج نو»، رویکردِ زبانی متفاوتی را در شعر آغاز کرده بودند. یدالله رویایی و چند تن از شاعران، پس از «موج نو»، جریان «شعر حجم» را شکل دادند. آنان به طور همزمان در دو عرصۀ شاعری و نظریه­پردازی فعالیّت نمودند. رویایی به عنوان شاخص­ترین نظریه­پرداز و شاعرِ شناخته شدۀ «شعر حجم»، هم به تبیین و معرفی شاخصه­های این نوع شعر پرداخت؛ هم تلاش نمود اشعاری منطبق بر آرا و نظریات خود بسراید. ماحصل این­فرایند، ارایۀ تعریفی تازه از شعر و خلق اشعاری فُرم­گرا، ساختارشکنانه و مبتنی بر هنجارگریزی­ و تجربه­های نامتعارف زبانی است. این­­نوع­شعر، دارای گونه­ای از ابهام است و بنا به ادعای رویایی، بر مبنای سه اصلِ «فاصله»، «ایجاز» و «حرکت» نظام می­یابد. «شعر حجم» به جای عرضۀ معنایی معلوم یا ارایۀ تصویر و مضمونی خاص، به دنبال ایجادِ حجم یا فاصله­ای در ذهن مخاطب است.خواننده مکلّف است با تلاش ذهنیِ خود، میان واژگان و نشانه­های ناهمگون شعر، ارتباط­ ایجاد کند و از این طریق به تداعی، معنا و یا تصور و تصویری غیر منتظره دست­ ­یابد. در این­مقاله، ضمن تبیینِ مختصات «شعر حجم» و تحلیل نمونه­هایی از اشعار رویایی، تلاش شده چگونگی برخورد او با زبان و عناصر شعری مورد بررسی قرار گیرد.
انه­های ناهمگون شعر، ارتباط­ ایجاد کند و از این طریق به تداعی، معنا و یا تصور و تصویری غیر منتظره دست­ ­یابد. در این­مقاله، ضمن تبیینِ مختصات «شعر حجم» و تحلیل نمونه­هایی از اشعار رویایی، تلاش شده چگونگی برخورد او با زبان و عناصر شعری مورد بررسی قرار گیرد.