تبیین جنبه های پلورالیستی در رباعیات خیام براساس تحلیل گفتمان انتقادی

فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

مقاله 2، دوره 14، شماره 16، دی 1397، صفحه 33-50   

نویسندگان

کامین عالی پور¹؛ میرجلال الدین کزازی²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلام، اراک، ایران

²استاد تمام دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک

چکیده

       منظور از «تبیین» در تحلیل انتقادی گفتمان، بررسی­­­­ و ریشه یابی انگیزه های پنهان انتقادی در ورای متون است که از منظر زبان شناسی صورت گرا، امری معمولی و عادی پنداشته شده اند. در تبیین متون، همچنین به توضیح چرایی تولید متن، از میان امکانات مجاز موجود در زبان و ارتباط آن با عوامل جامعه شناسی، تاریخی، گفتمانی، ایدئولوژی و قدرت اشاره می شود.
       هدف از این پژوهش نیز بررسی و تحلیل مفهوم دم در رباعیات خیام و تبیین مفهوم آن از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان است که برای پرورش موضوع، به مقایسه این مفهوم در رباعیات او با مفهوم کلّی آن در اصطلاح عرفانی نیز اشاره می گردد. همچنن نگارنده برآن است که با گردآوری شاهد مثال های موجود در رباعیات خیام به آن نکته دست یابد که چرا و به چه منظوری خیام از این مفهوم برای بیان مقاصد خود بهره برده است؟ در این راستا، به شیوه کتابخانه ای و از طریق فیش برداری به تبیین مفهوم دم در رباعیات خیام اشاره
می شود و چون ساخت های ایدئولوژی، جنبه ی انتزاعی و ذهنی دارند و دارای معانی ای فراتر از صورت زبانی هستند، لذا برای عینی تر شدن امر، در این پژوهش به شیوه توصیفی، به نقد و تحلیل گفتمان های موجود و تبیین ماهیّت آها در ارتباط با موضوع پرداخته می شود.