بررسی ساختار جمله انشایی امر و اغراض آن در سوره مائده

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 9، شماره 36، اسفند 1397، صفحه 37-60   

نویسندگان

ابراهیم نامداری¹؛ عسگر بابازاده اقدم²

¹استادیار دانشگاه پیام نور

²استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

اساساً قرآن کریم دربردارنده عالی‌ترین معارف و آموزه‌هایی است که از طریق وحی بر انسان نازل شده است و برای درک مفاهیم آن به علوم گوناگون نیاز است؛ از جمله این علوم، بلاغت است که خود شامل معانی، بیان و بدیع است؛ رعایت هر کدام از این موارد سبب زیبایی کلام و تأثیر بیش‌تر بر مخاطب می‌شود. جمله در علم معانی به خبر و انشاء تقسیم می‌شود که کشف معانی ثانویه بر عهده علم معانی است. این پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی به بررسی جمله انشایی طلبی امر در سوره مائده می‌پردازد و اغراض ثانویه آن را در ضمن آیات بیان می‌کند ضمن آنکه به دنبال پاسخگویی به این سؤال است: فعل امر به عنوان انشای طلبی در چه معانی دیگری غیر از امر به کار رفته است و نهایتاً این اغراض چه تأثیری بر مخاطب خود می‌گذارد؟ با بررسی آیات به این نتیجه می‌رسیم که اسلوب امر، بیش‌تر مواقع از معنای اصلی خود خارج گردیده است و در معانی همچون تهدید، دعا، تخییر، وجوب، سرزنش، تحقیر و ... به کار رفته است تا مخاطب بعد از کشف مقصود و رسیدن به مراد خود، از لذت بیش‌تری برخوردار گردد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ انشاء طلبی؛ فعل امر؛ اغراض امر؛ سوره مائده

مراجع

قرآن کریم.

ابن عاشور، محمد طاهر. بی تا، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت- لبنان: مؤسسة التأریخ العربی.

ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن قالب. 1422ق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ابن منظور، محمد بن مکرم. بی تا، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

اندلسی، ابو حیان محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط، بیروت: دار الفکر.

بیضاوی، ناصر الدین. 1418ق، تفسیر البیضاوی(انوار التنزیل و أسرار التأویل)، به تحقیق محمد مرعشی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

تفتازانی هروی، سعد الدین. 1409ق، مطول شرح تلخیص المفتاح، قم: مکتب الداوری.

ثعالبی، عبد الرحمان. بی تا، الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، به تحقیق علی معوض، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

جرجانی، ابو المحاسن حسین بن حسن. 1337ش، تفسیر جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.

حسنی واعظ، ابو المکارم محمود بن محمّد. بی تا، دقائق التأویل و حقائق التنزیل، بی جا: بی نا.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی تا، روح البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الفکر.

رازی، فخر الدین. بی تا، تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.

رضانژاد، غلام حسین. 1367ش، اصول علم بلاغت در فارسی، بی‌جا: انتشارات الزهراء.

زمخشری، محمود بن عمر. 1400ق، تفسیر کشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار المعرفه.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1417ق، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1395ش، مجمع ‏البیان، تهران: مکتبة الاسلامیه.

طیب، عبد الحسین. 1366ش، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.

قطب، سید. بی تا، تفسیر فی ظلال القرآن، الطبعة الخامسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

کاشانی، ملا فتح الله. 1344ش، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

کاشانی، ملا فتح الله. 1423ش، زبدة التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامی.

کزازی، میر جلال الدین. 1391ش، معانی(زیبایی‌شناسی سخن پارسی)، تهران: کتاب ماد.

مشهدی قمی، میرزا محمد. 1366ش، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1373ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

هاشمی، احمد. 1390ش، ترجمه و شرح جواهر البلاغه، ترجمه حسن عرفان، ج1، قم: نشر بلاغت.

 

مقالات

سالارزایی، حمزه و زهرا بیگ زاده. 1395ش، «بررسی ظرافت‌های بلاغی تربیتی آیه 32 سوره مائده در بیشگیری از وقوع جرم»، مجله مطالعات قرآنی دانشگاه آزاد جیرفت، شماره 26، تابستان 95، صص 55- 74.

ممتحن، مهدی و اختر سلطانی. «بررسی روش قرائت البزی و قنبل در دو سوره نساء و مائده»، فصلنامه مطالعات قرآنی دانشگاه آزاد جیرفت، زمستان 1392، صص 123-139.