روح انسانی از دیدگاه قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 9، شماره 36، اسفند 1397، صفحه 123-149   

نویسندگان

عابدین ترودی لاجیمی؛ محمدهادی یدالله پور؛ رضا کهساری

گروه علوم قرآنی و حدیث، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

چیستی حقیقت انسان مورد توجه مکاتب مختلف به‌ویژه اسلام بوده است. عده‌ای حقیقت انسان را جسم و بدن مادی و برخی روح را حقیقت او، و عده‌ای دیگر آن را مجرد از ماده انگاشته‌اند. مسأله مادیت و تجرد روح است که پیوند مستقیمی با مسأله بقاء روح پس از مرگ دارد. اما بیش‌تر قائلین به مادیت نفس اعتقادی به بقاء روح پس از مرگ ندارند و بر آن‌اند که وقتی بدن از بین رود روح نیز از بین می‌رود؛ اما قائلین به تجرد روح به فناء روح پس از بدن اعتقادی ندارند و حیات روح را پس از مرگ مستمر می‌دانند. در این پژوهش که به‌ شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، تلاش شده با مراجعه به قرآن، به ساحت مجرد روح توجه شود. مسأله اصالت روح، تجرد و بقای آن بخشی از معارف الهی از جمله رسالت انبیاء، وحی، حیات برزخی و ... نیز اصل معاد را تشکیل می‌دهد و انکار یا اثبات آن تأثیر مستقیم بر حیات فردی و اجتماعی دارد. مکاتب مادی روح را انسجام اجزای مادی بدن می‌دانند؛ اما در مکاتب الهی، روح با ماده در ارتباط است و با متلاشی‌شدن جسم از بین نمی‏رود. در این پژوهش با بررسی و جمع‌بندی شش آیه قرآن می‌توان به وجود روح و تجرد آن، به‌ عنوان حقیقتی غیر مادی و جاودان پس از مرگ دست یافت.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ روح؛ تجرد؛ معاد؛ حیات برزخی

مراجع

قرآن کریم.

ابن سینا، حسین بن عبد الله. 1364ش، النجاة، تهران: مرتضوی.

ابن سینا، حسین بن عبد الله. 1404ق، الشفاءالطبیعیات، تحقیق سعید زاید، قم: مکتبة آیه الله المرعشی.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. بی تا، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

آشتیانی، سید جلال‌ الدین. 1380ش، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

جوادی آملی، عبد الله. 1369ش، وحی و نبوت، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبد الله. 1379ش، تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: مرکز نشر اسراء.

جوادی آملی، عبد الله. 1385ش، صورتوسیرتانساندرقرآن، قم: نشر اسراء.

حسن زاده آملی، حسن. 1379ش، معرفت نفس، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

حسن زاده آملی، حسن. 1381ش، الحججالبالغةعلیتجردالنفسالناطقة، قم: بوستان کتاب.

حسینی تهرانی، سید محمد. بی تا، مهر تابان، بی جا: انتشارات باقر العلوم.

حسینی شاه عبد العظیمی، حسین بن احمد. 1363ش،تفسیر اثنا عشری، تهران: انتشارات میقات.

حسینی همدانی، سید محمد. 1404ق، انوار درخشان‏، تهران: نشر کتابفروشی لطفی.‏

حسینی، سید ابو القاسم. 1364ش، بررسی مقدماتی اصول روان‌شناسی اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

رازی، محمد بن فخر الدین. 1406ق، النفسوالروحوشرحقواهما، تهران: بی نا.

سبحانی، جعفر. 1373ش، معاد انسان و جهان، چاپ دوم، قم: دفتر مجله مکتب اسلام.

سبزواری، هادی بن مهدی. 1383ش، أسرار الحکم، قم: مطبوعات دینی.

شاکریان، حمیدرضا. 1389ش، معاد، تهران: کانون اندیشه جوان.

صاحب بن عباد. بی تا، المحیط فی اللغة، بیروت‏: عالم الکتب.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1366ش، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.

صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1368ش، الحکمة المتعالیة، قم: مکتبة مصطفوی.

طباطبایی، محمد حسین. 1363ش، المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، محمد حسین. 1369ش، انسان از آغاز تا سرانجام، ترجمه صادق لاریجانی، تهران: الزهرا.

طباطبایی، محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی. 1416ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. بی تا، القاموس المحیط، بیروت‏: دار الکتب العلمیة.

قرشی بنایی، علی اکبر. 1377ش، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

قرشی بنایی، علی اکبر. 1412ق، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

قندهاری، هادی. 1386ش، سرای سرمدی، تهران: مهام.

کاشانی، ملا فتح الله. 1336ش، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران:کتابفروشی محمد حسن علمی. ‏

گیلانی، نظر علی. 1357ش، رسالة التحفة، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

مجلسی، محمد باقر. 1394ش، بحار الأنوار، قم: دار الکتب الاسلامیة.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1383ش، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

مصطفوی، حسن. 1430ق، التحقیقفیکلماتالقرآنالکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مطهری، مرتضی. 1390ش، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق، تفسیر الکاشف‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

موسوی خمینی، روح الله. 1392ش، معاد از دیدگاه امام خمینی، چاپ هفتم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره).

میرداماد، محمد باقر. بی تا، القبسات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

نجاتی، محمد عثمان. 1393ش، علم النفس روان‌شناسی از دیدگاه دانشمندان مسلمان، ترجمه سعید بهشتی، تهران: انتشارات رشد.

نیشابوری، نظام ‌الدین حسن بن محمد. 1416ق، تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة.

نیکزاد، عباس. 1382ش، معرفت نفس از دیدگاه حکیمان، قم: نشر آیت عشق.

 

مقالات

افروغ، محمدرضا و همکاران. 1397ش، «معناشناسی واژه نفس یا روح در قرآن کریم و آتمن در اوپنیشادهای کهن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال نهم، شماره 35.