رابطه تکبر و ذلت: تعریف، اقسام، پیامدها، و علاج از منظر آیات قرآنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 10، دوره 9، شماره 36، اسفند 1397، صفحه 223-236   

نویسندگان

مهدیه نوری¹؛ محبوبه نوری²؛ سمانه السادات حسینی زاده³؛ صدیقه السادات حسینی زاده⁴

¹دانشجوی دکتری آموزش زبان انگلیسی دانشکده زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

²کارشناسی ارشد مشاوره و راهنمایی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه علوم تربیتی، روان‌شناسی و مشاوره، یزد، ایران

³کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی دانشکده زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

⁴کارشناسی روان‌شناسی گروه روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور واحد تفت، یزد، ایران

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه تکبر و ذلت از منظر آیات قرآنی می‌باشد. کبر که به عنوان خودبزرگ‌بینی تعریف شده است، به صورت خصلت تکبر در رفتار آدمی بروز و ظهور می‌یابد. در این پژوهش که از نوع کتابخانه‌ای می‌باشد، به اقسام تکبر که شامل تکبر در برابر خداوند، تکبر در برابر پیامبر و امام، و تکبر در برابر مردم است، اشاره شده است و به ریشه‌شناسی خصلت تکبر که احساس حقارت و عقده درونی است، پرداخته شده است. در ادامه، پیامدهای تکبر که ذلت دنیا و آخرت، بی‌عقلی متکبر، خشم و غضب وی، کفر و ذلت متکبر، عدم استفاده وی از تجارب دیگران، خشم و غضب مردم از شخص متکبر، دوری وی از علم آموزی و حکمت، خلود در آتش جهنم و رابطه تمامی موارد ذکرشده با ذلت و دونی متکبر است، به صورت تفصیلی از منظر آیات قرآنی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در انتها با بهره گیری از منظر متون دینی به توصیه‌هایی برای علاج تکبر پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

انحطاط؛ قرآن؛ کبر؛ خداوند؛ مردم

مراجع

قرآن کریم.

آمدی، ابو الفتح. بی تا، غرر الحکم ودرر الکلم، قم: انتشارات دار الکتاب الاسلامی.

برخوردار فرید، شاکر. 1389ش، آفات‌ الطلاب، جلد دوم، تهران: انتشارات لاهوت.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1366ش، حافظ نامه: شرح دیوان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

دستغیب، سید عبدالحسین. 1383ش، گناهان کبیره، جلد دوم، قم: دار الکتاب اسلامی.

رسولی محلاتی، سید هاشم. 1373ش، چهل حدیث، جلد اول، تهران: فرهنگ اسلامی.

رفیعی محمدی، ناصر. 1388ش، گفتار رفیع، جلد دوم، قم: نشر معروف.

سعدی، مصلح الدین عبدالله. 1372ش، بوستان سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

فرید، مرتضی. 1366ش. الحدیث، روایات تربیتی از مکتب اهل بیت(ع)، جلد1و 2 و 3، تهران: فرهنگ اسلامی.

‏کلینی، محمد بن یعقوب. ‏1372ش، اصول کافی، ترجمه و شرح محمد باقر کمره‌ای، چاپ دوم، تهران: اسوه.

مارانی، حکیمه. 1388ش، تکبر، تهران: مؤسسه علمی سوره.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، محقق و مصحح: جمعی از محققان، جلد 15، بی‌جا: بی‌نا.

 

مقالات

حاجیان، طالب و کریمی، مهدی و قهرمانی فرد، علی. 1390ش، «تواضع و فروتنی مدیران از دیدگاه اسلام»، فصلنامه مطالعات اسلامی در تعلیم و تربیت، شماره 4، صص22-1.

خدایی، سیدمهدی و خرقانی، حسن. ۱۳۹۲ش، «شواهد قرآنی روایات باب کبر اصول کافی»، آموزه‌های قرانی، ش17، صص 27-48.

رضائیان، حسین و ساطوریان، سیدعباس و هراتیان، عباس علی و حسینی مطلق، سیدمهدی. 1395ش، «نقش میانجی صفت حرص در رابطه بین صفات تکبر و حسادت»، اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، شماره 4، صص 97-85.

قدوسی، سیدابوالفضل و میردریکوندی، رحیم. 1392ش، «بررسی مفهوم روان‌شناختی کبر در منابع اسلامی و مقایسه آن با خودشیفتگی»، ماهنامه معرفت، شماره 9، صص 93-83.

هراتیان، عباسعلی و آگاه هریس، مژگان و موسوی، الهام. 1392ش، «ساخت و اعتباریابی مقیاس اسلامی تکبر- تواضع»، روان‌شناسی و دین، ش6، صص 22-5.

هراتیان، عباس علی، ترکاشوند، جواد و جهانگیرزاده، محمدرضا. 1394ش، «رابطه روان بنه‌های ناسازگار اولیه و ویژگی‌های شخصیتی با صفت اخلاقی تکبر»، اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، شماره1، صص 80-63.