تحلیل اثرات هدفمندسازی یارانه‌ها بر پایداری روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان زابل)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 4، دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 28، آبان 1394، صفحه 61-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

صادق اصغری لفمجانی^{* 1}؛ مرتضی توکلی²؛ ‌غریب فاضل نیا²؛ فرشته سرگلزایی³

¹استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه زابل

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه زابل

³دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه زابل

چکیده

چکیده
 در تعامل یا تقابل مجموعه­ای از عوامل اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- فضایی، پایداری یا عدم پایداری روستاها تحقق می‌یابد. در این رویکرد، تبیین وضع موجود جوامع روستایی، ساختار، مشکلات، روند توسعه و به ویژه سطح رفاه ساکنین نواحی روستایی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بدین ترتیب درک و شناسایی وضع موجود و شرایط حاکم بر نظام­های محلی، منطقه­ای و ملی و آگاهی از وضعیت پایداری جـوامع روسـتایی، اعتبار ویژه­ای را در تصمیم­گیری­ها داراست. از این رو، این موضوع که چه عواملی در پایـداری روستاها تاثیر­گذار می‌باشند، همواره مطرح بوده است. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثرات هدفمندسازی یارانه‌هابر پایداری روسـتاهایبخش مرکـزی شهرستان زابل صورت گرفته است. روش به کار رفته در این تحقیق، ترکیبـی از روش‌های میــدانی و توصیـفی ‌–تحلیلی می­باشد. روستاهای نمونه‌، شامل 52 روستای بخش مرکزی شهرستان زابل می­باشد که با توجه به تعداد خانوارهای ساکن در این روستاها و استفاده از فرمول کوکران، تعداد 254 نفر از سرپرستان خانواری ساکن در این روستاها برای تکمیل پرسشنامه‌ها تعیین گردید. سهم هر روستا برای تکمیل پرسشنامه‌ها، براساس فراوانی افرادی که در آن روستا مبلغ یارانه مستقیماً به حساب‌شان واریزمی‌شود، در نظر گرفته شده است. در پرسشنامه­های خانوار، 33 شاخص مربوط به چهار بعد توسعه پایدار روستایی موردتوجه بوده است. در این پژوهش، با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) در نرم افزارهای Expert Choice و ArcGIS و استفاده از تحلیل‌های آماری (در نرم افزارSPSS)، اثرات هدفمندسازی یارانه‌ها بر پایداری روستاهای مورد مطالعه بررسی گردیده است. نتایج این بررسی مؤید آن است که با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه­ها، میزان پایداری 50 روستا (معادل 96 درصد از روستاهای مورد مطالعه) تضعیف شده است و مشارکت­های مردمی نیز در سطح روستاهای مورد مطالعه با اجرای این طرح کاهش یافته است. از این‌رو، با توجه به اثرات منفی طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بر وضعیت زندگی خانوارهای روستایی و با عنایت به اینکه خانوارهای ساکن در سطح روستاها، عمدتاً جزء دهک‌های درآمدی پایین جامعه می­باشند، لذا افزایش سهم آنها در پرداخت‌های نقدی طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بایستی مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه ها: هدفمندسازی یارانه‌ها؛ پایداری؛ روستا؛ شهرستان زابل

مراجع

1-    منابع

بانویی، علی‌اصغر و پروین، سهیلا. (1387). تحلیل‌های سیاستی آثار حذف یارانه‌ی کالاهای اساسی بر شاخص هزینه‌ی زندگی خانوارهای شهری و روستایی در چارچوب تحلیل مسیر ساختاری، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سایق)، دوره 5، شماره 4، صص 33-1.

بریمانی، فرامرز و اصغری‌لفمجانی، صادق. (1389). تعیین شدت ناپایداری زیست محیطی سکونتگاه‌های روستایی سیستان با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاری، مجله جغرافیا و توسعه. شماره 19، صص 146-127.

بسحاق، محمدرضا، تقدیسی، احمد و طوسی، رمضان. (1391). ارزیابی تعیین کننده های پایداری در نظام کشاورزی (مطالعه موردی: مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان مینودشت)، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، شماره دوم، صص 130-113.

پورطاهری، مهدی، زال، ابوذر و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1390). ارزیابی و اولویت بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان خرم‌بید استان فارس، فصلنامه روستا و توسعه، سال 14، شمار 3، صص 49-19.

پیرایی، خسرو و اکبری مقدم، بیت الله. (1384). اثر کاهش یارانه بخش کشاورزی (زراعت) و تغییر در نرخ مالیات بر کار، بر تولید بخشی و رفاه خانوارهای شهری و روستایی در ایران (بر اساس روش شبیه سازی تعادل عمومی محاسباتی و ماتریس حسابداری اجتماعی سال 1375)، پژوهش‌های اقتصادی ایران. شماره 22، صص 30- 1.

تیموی، ایرج، فرهـودی، رحمت الله، رهنمائی، محمد تقی و قرخلو، مهدی. (1391). ارزیابی پایـداری اجتماعی با استفاده از منطق فازی (مطالعه موردی: شهر تهران)، جغـرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جــدید، سال دهم، شماره 35، صص‌39-20.

دادگر، یدالله و نظری، روح الله. (1390). تحلیل رفاهی سیاست های یارانه ها در اقتصاد ایران، فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42، صص 370-337.

رمضان زاده، مهدی و حسام مهدی. (1391). آشنایی دهیاران با هدفمندسازی یارانه ها، مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور: بنیاد خواجه نصیر طوسی، تهران،180ص.

عامری سیاهوئی، حمیدرضا، گورانی، ابراهیم رستم و بیرانوندزاده، مریم. (1390). سنجش درجه پایداری و توسعه روستایی در بخش شهاب شهرستان قشم، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره چهارم، صص 177-160.

فرجی سبکبار، حسینعلی، بدری، سید علی و مطیعی لنگرودی، سید حسن. (1389). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی بر مبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا (مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، صص 156-135.

فیروزبخت، علی، پرهیزکار، اکبر و ربیعی فر، ولی الله. (1390). راهبردهای ساختار زیست محیطی شهر با رویکرد توسعه ی پایدار شهری، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره ی 80، صص 239-214.  

قدیری معصوم، مجتبی و عزمی، آئیژ. (1389). تحولات اشتغال روستایی و بررسی عوامل موثر بر آن، مجله چشم‌انداز جغرافیایی (علمی و پژوهشی)، سال چهارم، شماره 10، صص 119-102.

قدیری معصوم، مجتبی، ضیا نوشین، محمد مهدی و خراسانی، محمد امین. (1389). پایداری اقتصادی و رابطه آن با ویژگی‌های مکانی – فضایی: مطالعه موردی دهستان کوهین شهرستان کبود راهنگ، فصلنامه روستا و توسعه،  شماره 2، صص 29-1.

کمیته برنامه ریزی صنایع تبدیلی و تکمیلی و توسعه روستایی. (1382). گزارش محوری توسعه روستایی، تدوین برنامه چهارم، تهران: وزارت جهاد کشاورزی.

مصباحی‌مقدم، غلام‌رضا، اسمعیلی‌گیوی، حمیدرضا و رعایائی، مهدی. (1389). بررسی و آسیب‌شناسی هدفمندسازی پرداخت یارانه ها، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال نهم، شماره 35، صص 192-161.

موسوی، سید نعمت‌الله، خالویی، اردوان و فرج زاده، زکریا. (1388). بررسی اثرات رفاهی حذف یارانه‌ی کود شیمیایی بر تولیدکنندگان ذرت استان فارس، مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، جلد 1، شماره 4، صص60-45.

مهندسان مشاور برنامه‌ریزان پیشتاز. (1388). گزارش طرح توسعه و عمران بنجار. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.

یاری حصار، ارسطو، بدری، علی، پورطاهری، مهدی و فرجی سبکبار، حسنعلی. (1390). سنجش و ارزیابی حوزه روستایی کلان شهر تهران، پژوهش های روستایی، سال دوم، شماره چهارم، صص 122-89.

یاری حصار، ارسطو، بوچانی، محمدحسین و افتخاری، الهام. (1391). ارزیابی نقش عوامل طبیعی و اقتصادی در پایداری روستاهای حوزه کلانشهر تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شماره دوم، صص 56-42.

 

Chemingui, M. A. & Thabet, C., 2001, Internal and external reforms in agricultural policy in Tunisia and poverty in rural area, Paper Awarded First prize at the Second Global Development NetWork Awards competition, Rio de Janeiro, Brazil.

Hsien, W. & Wen-chin chou, T., 2009, Selecting management systems for sustainable development in smes, Anovel Hybrid model Based on dematel ANP, ZOGP, Expert systems with Applications, 36, pp.1444-1458.

Lofgren, H. & EI- said, M., 1999, A general equilibrium analysis of alternative scenarios for food subsidy reform in Egypt, TMD Discussion paper, NO.48, IFPRI, Washington.

Malczewski, J.,1999, GIS and multicriteria decision analysis, john wiley and sons INC, Newyork.

Zeller, M., 2006, Rural development theory and policy Germany, university of Hohenhiem.