تدقیق در بعض اصطلاحات موسیقی در شعر خاقانی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 2، دوره 8، شماره 29، بهمن 1397، صفحه 45-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمود سیدهندی^*

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

در شمارۀ یازدهم فصلنامۀ درّ دری مقاله‌ای با نام «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی» از فیروز فاضلی (استادیار دانشگاه گیلان) و مجید ایران نژاد نجف آبادی (دانشجوی دکتری) منتشر گردید، در اینجا به نقد و بررسیِ آن مقاله پرداخته شده است. به عقیدۀ بنده ، خلافِ نظر مؤلفان مذکور ، اینکه خاقانی در شعرش به چگونگیِ دقیق و تعریفِ مصطلحاتِ موسیقی نپرداخته ، دلیل بر عدم شناخت او نیست ؛ بلکه او مصطلحاتِ موسیقی را مانند برخی اصطلاحاتِ دیگر علوم ، در خدمتِ شعرش گرفته و به طور کلّی رسالت او در سخن سرایی ، تعریف مصطحات علومِ دیگر نیست . لازم به ذکر است آنچه در این مقاله فراهم آمده، مشتی است نمونۀ خروار و بررسیِ کامل مقالۀ «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی» باعث اطالۀ کلام و نیز بررسی مفصلِ موسیقی شناسیِ خاقانی مجالی فراخ تر می طلبد.
به عقیدۀ بنده مؤلفان هیچ شناختی در موسیقی قدیم نداشته و جز کتابِ واژه نامۀ موسیقیِ ستایشگر کتابی در علم قدیم موسیقی حداقل برای این مقاله ندیده اند خواسته اند موسیقیِ امروز ـ که آن طور که پیداست در آن هم تبحری ندارند ـ را در شعر خاقانی بیابند و تعمیم دهند که البته امری ناشدنی است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات غنایی؛ خاقانی؛ موسیقی؛ نقد ادبی

مراجع

1. ارموی، صفی‌الدّین، (1383)، شرفیه، نسخۀ عکسی، تهران: فرهنگستان هنر.
2. امیرخان گرجی، نسخۀ خطی 8499 دانشگاه تهران.
3. بنایی، علی بن محمد المعمار، ( 1368)، رساله در موسیقی، چاپ عکسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4. جوینی، علاالدین عطاملک محمد بن محمد، (1387)، تاریخ جهانگشای جوینی، براساس نسخۀ علامه محمد قزوینی، به اهتمام احمد خاتمی، تهران: علم.
5. حافظ، خواجه شمس الدین، (1362)، دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
6. حسن دوست، حسن، (1393)، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
7. خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی، (2537). دیوان خاقانی شروانی، تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: کتابفروشی خیام.
8. -------------------------، (1388)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاء‌الدّین سجادی، تهران: زوار.
9. خواجه کلان خراسانی، نسخۀ خطی 7/2913 مدرسۀ سپهسالار.
10. دماوندی، مجتبی، (1372)، «تصویرسازی‌های خاقانی با آلات موسیقی»، ادبستان، شمارۀ 43، صص62-67.
11. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
12. ستایشگر، مهدی، (1381)، واژه نامۀ موسیقی ایران زمین، تهران: اطلاعات.
13. سعدی، مصلح بن عبدالله، (1389)، گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران : خوارزمی.
14. سیف فرغانی، (1364)، دیوان، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: فردوسی.
15. ضیاء الدین یوسف، (1390)، کلیات یوسفی، باز خوانی و ویرایش بابک خضرایی، تهران: فرهنگستان هنر.
16. عبدالقادر مراغی، (1370)، شرح ادوار، تصحیح تقی بینش، تهران: مرکز نشردانشگاهی.
17. ------------، (1388)، جامع الالحان، تصحیح بابک خضرائی، تهران: فرهنگستان هنر.
18. عبدالؤمن بن‌صفی الدّین، (1346). بهجت‌الروح. با مقابله مقدمه و تعلیقات هـ .ل رابینودی برگوماله، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
19. مختاری غزنوی، عثمان بن عمر، (1382)، دیوان، تصحیح جلال همایی، تهران: علمی فرهنگی.
20. عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر، (1390)، قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی فرهنگی.
21. فاضلی، فیروز و مجید ایران‌نژاد، (1393)، «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی»، فصلنامۀ تخصّصی درّ دری، سال چهارم، شمارۀ یازدهم، صفحات 48 ـ 59.
22. فخرالدینی، فرهاد، (1378)، سربداران، تهران: سرود.
23. ------------، (1394)، هارمونی موسیقی ایرانی، تهران: معین.
24. فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1390)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.
25. فنتن، شارل، (1385)، رساله در بیان موسیقی شرقی و مقایسۀ آن با موسیقی اروپایی، ترجمه ساسان فاطمی، تهران: فرهنگستان هنر.
26. کردمافی، سعید، (1392)، «بررسی برخی جنبه‌های علمی ایقاع در رسالات قدیم موسیقی حوزۀ اسلامی»، فصلنامۀ ماهور، شمارۀ 60، صص 167- 199.
27. کنزالتحف، (1371)، سه رسالۀ فارسی در موسیقی، تصحیح تقی بینش، تهران: نشردانشگاهی
28. کیانی، مجید و دیگران، (1394)، «وزندرشعروموسیقی»،ادبفارسی، سال پنجم، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 15، صص21-40.
29. مسعودی، علی بن حسین، (1390)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی فرهنگی.
30. معدن‌کن، معصومه، (1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، تهران: نشر دانشگاهی.
31. ------------، (1388). بزم دیرینه عروس، چاپ پنجم، تهران: نشر دانشگاهی.
32. ملاح، حسینعلی، (1363)، منوچهری دامغانی و موسیقی، تهران: هنر و فرهنگ.
33. مولانا، جلال الدین محمد بلخی، (1386). مثنوی معنوی، براساس نسخۀ قونیه، به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: علمی فرهنگی.
34. میثمی، سیدحسین، (1389)، موسیقی عصر صفوی، تهران: فرهنگستان هنر.
35. حسینی اصفهانی، میرزا بیگ بن سید علی، (1379)، زمزمۀ وحدت رساله‌ای در توافق موسیقی فارسی و هندی، به تصحیح عارف نوشاهی، معارف، دورۀ هفدهم، شمارۀ 49، صص 102-124.
36. میرصدرالدّین قزوینی، نسخۀ خطی 2242 مجلس.
37. وزیری، علینقی، (1395)، آرمنی موسیقی ایران، تصحیح محمود سیدهندی، تهران: ماهور