تصویرسازی و عناصر صورخیال در غزل نئوکلاسیک (با تکیه و تأکید بر اشعار محمدعلی بهمنی)

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 4، دوره 8، شماره 29، بهمن 1397، صفحه 77-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

حمیدرضا قانونی^*

استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور نجف آباد (تخصص عرفان و ادبیات معاصر)

چکیده

بیان مسایل عادی زندگی یا مسائل جدید روز، به شیوة عاطفی و شاعرانه تأثیر بیشتری از بیان معمولی، بر خواننده می‌گذارد. برای ایجاد تأثیر عاطفی و تخیّل، عوامل و عناصری لازم است که به آن عوامل «صُوَر خیال» گویند. آن‌چه به کیفیت ویژة تجربة عاطفی شاعر و فضای ذهنی وی کمک می‌کند، صورت‌های گوناگون خیال است که به آن IMAGE یا تصویر می‌گویند. در واقع صورت‌های خیال شاعر را یاری می‌کند تا بتواند قدرت کلام را تا حد یک تجربة ویژة روحی افزایش دهد و امکان انتقال عواطف را به دیگران از طریق زبان فراهم آورد. تشخیص، تشبیه، حس‌آمیزی، استعاره، رمز، اغراق و... صورخیالی و عواملی هستند که در خیال‌انگیز کردن بیان و نگاه حسی و ساختن تصویر عاطفی بی‌تأثیر نیستند. مضامین اجتماعی- سیاسی، فرهنگی، دینی و رمانتیک با استفاده از صورخیال دلنشین‌تر بیان می‌شوند. محمدعلی بهمنی حاصل ادراکات و تأثرات شاعرانه خود را با نگاهی نو و زبان امروزی بیان می‌کند. ایجاد ترکیبات بدیع و نو از ویژگی‌های شاخص اشعار اوست. در اشعار او تصاویر زنده و تازه‌ای به چشم می‌خورد و ابداع معانی و تصاویر جدید به شعر او ویژگی خاصی بخشیده است. پژوهشگر در این مقاله ابتدا مختصری از زندگی‌نامة بهمنی ارائه داده، سپس به بیان صورخیال و تصاویر در شعر محمدعلی بهمنی و عناصر سازندۀ صور‌های خیال و مضامین مختلف، درشعر او پرداخته است. و پس ازآن تصویر‌ها و مضامین شعر بهمنی- موضوعاتی که کاربرد بیشتری دارند مانند تصاویری از روز، شب، طلوع و غروب و...- مورد بررسی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

ویژگی‌های شعر؛ مضمون‌آفرینی؛ تصویرسازی؛ صورخیال؛ عناصر تصویر؛ بهمنی

مراجع

1. اختریان، سید محمود، (1375)، اطلاعات عمومی پیام، تهران: محمد، چاپ سوم.
2. اولیایی، سید نبی الدین، (1363)، تاریخ انبیا (قصص قران)، تهران: گنجینه.
3. باباچاهی، علی، (1377)، گزاره های منفرد، تهران: نارنج.
4. بهمنی، محمدعلی، (1392)، مجموعه اشعار بهمنی، تهران: نگاه، چاپ دوم.
5. پورنامداریان، تقی، (1374)، سفر در مه، تهران: زمستان، چاپ اول.
6. پیرنیا، حسن (مشیرالدوله)، (1385)، تاریخ ایران باستان، تهران: نگاه.
7. ثروتیان ، بهروز، (1394)، لذت بهت‌زدگی در شعر محمد علی بهمنی، تهران: چاپ پنجم.
8. جوینی، عزیزالله، (1392)، شاهنامه دست نویس موزۀ فلورانس، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
9. چدویک، چارلز، (1375)، سمبولیسم، ترجمه مهدی سحابی، تهران: مرکز.
10. حسن لی، کاوس، (1386)، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث، چاپ دوم.
11. حسین‌پورچافی، علی، (1384)، جریان‌های شعر معاصر فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
12. حقوقی، محمد، (1377)، شعر نو ازآغاز تا امروز، تهران: ثالث با همکاری نشر یوشیج، چاپ دوم.
13. داد، سیما، (1371)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چاپ اول.
14. دلیری، حسن و مهری، فریبا، (1394)، «سطوح بلاغی خیال در تصاویر شعر معاصر»، فنون ادبی، سال هفتم، شمارۀ 1، صص73-86.
15. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: موسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
16. سپهری، سهراب، (1387)، هشت کتاب، تهران: طهوری.
17. سجادی، سید جعفر، (1377)، فرهنگ لغات واصطلاحات وتعبیرت عرفانی، تهران: چاپ علامه طباطبائی.
18. سرامی، قدمعلی و صادقی زاده، محمود، (1391)، قهقهة آفتاب آیینه و بی نقاب، تهران: ترفند.
19. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1388)،آیینه‌ای برای صداها،  تهران: سخن، چاپ ششم.
20. ---------------- ، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
21. شمیسا، سیروس، (1393)، بیان، تهران: میترا، چاپ سوم.
22. شوالیه، ژان، گربران، آلن، (1388)، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
23. صالحی، سید علی، (1368)، ققنوس در شب خاکستر، تهران: انتشارات تهران، چاپ اول.
24. صرفی، محمد رضا، (1386)، «نماد پرندگان»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18.
25. طاهباز سیروس، (1373)، مجموعۀ کامل اشعار نیما (علی اسفندیاری)، تهران: نگاه، چاپ سوم.
26. عطار، فریدالدین محمد، (1362)، دیوان، به اهتمام تقی تفضلی، تهران: علمی – فرهنگی،  چاپ سوم.
27. عین القضات، عبدالله بن محمد، (1379)، زبدة الحقایق، ترجمه مهدی تدین، تهران: نشر دانشگاهی، چاپ اول.
28. غلامحسینی، پروین، (1391)، «تحلیل نماد در شعر معاصر»، پایان نامه کارشناسی ارشد، ، دانشگاه پیام نور نجف آباد، استاد راهنما: حمیدرضا قانونی.
29. قانونی، حمیدرضا و غلامحسینی، پروین (1393)، «تجلی «آیینه» و مفاهیم نمادین آن در ادبیات عارفانه (با تکیه و تأکید بر مثنوی مولوی)»، همایش ملی عرفان در ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد گچساران.
30. --------------------------، (1393)، «تحلیل بازتاب فولکلور در ادبیات غنایی (با تکیه و تأکید بر غزل‌های شهریار»، در دری، سال چهارم، شماره11، صص59-77.
31. قزوه، علی رضا، (1383)، کسی هنوز عیار تو را نسنجیده است، شیراز: داستان‌سرا.
32. محمودی، سهیل، (1369)، فصلی از عاشقانه ها، بی‌جا: همراه.
33. محجوب، محمد جعفر، (1383)، ادبیات عامیانۀ ایران، تهران: چشمه.
34. مولوی، جلال‌الدین محمد بن‌محمد (1377)، مثنویمعنوی، از روی طبع نیکلسون، به کوشش مهدی آذریزدی، تهران: پژوهش.
35. نجم‌الدین رازی، (1352)، مرصاد العباد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.