تحلیل تطبیقی ویژگی های انسان کامل در نگاه مولانا و عطار از منظر تناقض نمایی و اشارات عرفانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 13-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زرین تاج واردی¹؛ عبدالله مقامیان زاده^{* 2}

¹دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز،شیراز،ایران

²مربی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز،شیراز،ایران.

چکیده

در برخی از آثار ادبی به گزینشی خاص از لغات، اصطلاحات فنی ، عبارات و شیوه­های بیان بر می­خوریم که از قراردادهای زبانی و سنن ادبی متمایزند، این گزینش خاص از دید و دریافتی نو نسبت به هستی و حیات ناشی می­شود، شاعر یا نویسنده­ای که به چنین دریافتی نو دست یافته باشد و بتواند این دریافت را در قالب گزینشی نو از زبان و شیوه های ادبی ارائه دهد در حقیقت به سبکی شخصی دست یافته است. تنها معدودی از شاعران در تاریخ شعر فارسی این توفیق را یافته­اند که به این سبک شخصی دست بیابند که بی­گمان مولانا و عطّار از ممتازترین و سرآمدترین آن­ها هستند. این سبک شخصی را می­توان از سه نظرگاه و ساحت مورد بررسی قرار داد.ساحت فکری،ساحت زبانی و ساحت ادبی. متناقض­نمایی یا تصاویر متناقض­نما شیوه­ای بیانی است از ساحت ادبی که با برجسته کردن معنی در قالب الفاظ کم معانی فراوان و غالباً توصیفات غیر قابل بیان را که ناشی از تجربیات شهودی عارف شاعر است بیان می­کند.مولانا و عطار به عنوان دو تن از سرآمدان عرصه عرفان اسلامی از این شیوه بیانی و ادبی برای بیان تجربیات شهودی و عرفانی خود در جهت بیان ویژیگی­های انسان کامل بهره برده­اند. در این مقاله برآنیم تا بعدازآوردن تعریفی اجمالی از متناقض نماو علل به کارگیری آن به مصادیق عینی به کارگیری این شیوه بیانی در معرفی انسان کامل درکلام مولانا و عطار پرداخته شودونشان داده شود که این شیوه بیانی چرا و چگونه وبا چه هدفی برای بیان ویژگیهای انسان کامل به کار می­رود .

کلیدواژه‌ها

مولانا؛ عطار؛ متناقض نمایی؛ انسان کامل؛ ویژگی سبکی

مراجع

1. قرآن کریم
2. ابن عربی، محی الدین (1386) انسان کامل، ترجمه دکتر گل بابا سعیدی، نشر جامی.تهران.
3.  استیس، و.ت (1367) عرفان و فلسفه، ترجمه ی بهاءالدّین خرّمشاهی، انتشارات سروش،تهران.
4. اکبرآبادی، ولی محمّد( 1387) شرح مثنوی معنوی، نشر قطره،تهران.
5.  بقلی ،روزبهان (1360) شرح شطحیات، به اهتمام هنری کربن، انستیتو ایران و فرانسه،تهران.
6.  پورنامداریان، تقی ( 1380) در سایه ی آفتاب، انتشارات سخن،تهران.  
7.  ــــــــــــــــــــــ(1383) رمز و داستان های رمزی، انتشارات علمی و فرهنگی،تهران.
8.  جعفری، محمّد تقی( 1377) عوامل جذّابیت سخنان مولوی، مؤسسه ی تدوین و نشر آثار، تهران.
9.  جیلی، عبدالکریم (1392) انسان کامل، انتشارات آیت اشراق. قم.
10.  چناری، امیر( 1377) متناقض نمایی در ادب فارسی، انتشارات فرزان روز،تهران.
11.  حافظ، خواجه شمس الدّین محمّد( 1374) به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، انتشارات گنجینه،تهران.
12.  حجازی، بهجت السادات (1390) انسان کامل از نگاه عطار، انتشارات آوای نور. تهران.
13.  زرّین کوب، عبدالحسین(1368) سرّ نی، انتشارات علمی، تهران.
14.  ــــــــــــــــــــــــــــــ( 1377) پلّه پلّه تا ملاقات خدا، انتشارات علمی. تهران.
15.  ــــــــــــــــــــــــــــــ( 1383) نردبان شکسته، انتشارات سخن. تهران.
16.  ــــــــــــــــــــــــــــــ ( 1384) بحر در کوزه، انتشارات علمی. تهران.
17.  زمانی، کریم( 1372) شرح جامع مثنوی، انتشارات اطلاعات. تهران.
18.  ــــــــــــــــ(1382) میناگر عشق، نشر نی. تهران.
19.  سبزواری، ملا هادی( 1285) شرح اسرار، چاپ سنگی. تهران.
20.  سجّادی، سید جعفر( 1370) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، انتشارات طهوری. تهران.
21.  شفیعی کدکنی، محمدرضا( 1366) شاعر آینه­ها، انتشارات آگاه. تهران.
22.  عطّار، فرید الدّین( 1389) دیوان، به اهتمام سعید نفیسی، انتشارات کتاب آبان. تهران.
23.  ـــــــــــــــــــــ( 1386) اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن. تهران.
24.  ـــــــــــــــــــــ( 1346) تذکرة الاولیاء، تصحیح دکتر محمد استعلامی، انتشارات زوار. تهران.
25.  ـــــــــــــــــــــ( 1386) مصیبت­نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن. تهران.
26.  ـــــــــــــــــــــ( 1386)مختارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن. تهران.
27.  ـــــــــــــــــــــ( 1387) الهی نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن. تهران.
28.  ـــــــــــــــــــــ( 1383) منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن. تهران.
29.  فروزان فر، بدیع الزّمان(1361) شرح مثنوی شریف، انتشارات زوّار. تهران.
30.  ـــــــــــــــــــــــــــ(1380) احادیث مثنوی، مترجم دکتر احمد خاتمی، انتشارات پایا. تهران.
31.  مولوی، جلال الدّین محمّد( 1378) فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزّمان فروزان فر، نشر نامک. تهران.
32.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــ( 1374)کلیات شمس تبریزی، به اهتمام دکتر جواد سلماسی زاده، انتشارات اقبال. تهران.
33. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ( 1378) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، انتشارات ققنوس. تهران.
34.  میرصادقی، میمنت( 1385) واژه نامه ی هنر شاعری، انتشارات کتاب مهناز. تهران.
35.  ـــــــــــــــــــــــ(1385) مکتوبات و مجالس سبعه، به اهتمام دکتر جواد سلماسی زاده، انتشارات اقبال. تهران.
36.  نسفی، عزیزالدین (1388) الانسان الکامل ، ترجمه دکتر سید ضیاء الدین دهشیری، انتشارات طهوری. تهران.
37.  همائی، جلال الدّین( 1356)مولوی نامه، نشر هما. تهران.
38.  همدانی، عین القضات( 1386)تمهیدات، تصحیح عفیف غسیران، انتشارات منوچهری. تهران.