بررسی و تحلیل آیین نیایش در متون حماسی به روایت شاهنامه فردوسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 83-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی رضایی¹؛ نصرالله دشتی^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه سلمان فارسی ،کازرون،ایران

²دانشجوی دکتری دانشگاه سلمان فارسی،کازرون،ایران

چکیده

حماسه های ملی جایگاه تجلی باورها، فرهنگ و رسوم کهن یک قوم می باشند که براساس اسطوره ها و آیین ها خلق شده­اند. آیین ها برای آن که کارکرد اجتماعی خود را از دست ندهند و در گذر زمان فراموش نشوند با باورهای اساطیری مقدس پیوند می یابند. آثار برجستة حماسی نظیر شاهنامه، مهابهاراتا، ایلیاد و ... از مهم­ترین سرچشمة آگاهی ما از آداب و سنت های گذشتة اقوام ایران، هند و یونان است. این اقوام که خاستگاه یکسانی داشته اند پس از مهاجرت و سُکنی گزیدن در مناطق جدید، بسیاری از باورها و آیین های مشترک خود را حفظ کرده­اند. آیین نیایش که میراث مشترک مذهبی بسیاری از اقوام است و پیشینه ای همزاد آفرینش آدمی دارد، بخش مهمی از آثار حماسی را تشکیل می دهد. بسامد بالای این آیین در مراسم عبادی هر قوم نشان دهندۀ ارزش و اهمیت این آیین نزد آن قوم می باشد. در ساختار نیایش های اقوام باورمند هند و اروپایی اشتراکات بسیاری وجود دارد که از مهمترین آن می توان به قربانی کردن، سر و تن شستن، دست به سوی آسمان بلند کردن و ...اشاره کرد. منشأ و سرچشمۀ این آداب مشترک، کهن الگوها و همچنین باورهای اساطیری مشترک این اقوام و پایبندی آن­ها به سنت های گذشته می باشد. با این حال گذشتِ زمان، شرایط محیطی و تحولات مذهبی سبب به وجود آمدن تعدادی از آداب خاص در ساختار نیایش­های هر کدام از آن ها گردیده است. در این جستار با مقایسۀ ساختار نیایش ها، آداب و الگوهای مشترک و پیوند این آداب را با باورهای اساطیری  اقوام هند و اروپایی نشان می دهیم. 

کلیدواژه‌ها

تحلیل؛ اسطوره؛ آیین؛ نیایش؛ حماسه

مراجع

1. اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1393). اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش
2. الیاده، میرچا. (1394). اساطیر، مناسک، نمادها. نازنین مدنی و منصور مدنی. تهران: نوید شیراز
3. --------. (1378).اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. تهران: قطره
4. --------.(1389).رساله در تاریخ ادیان.ترجمه جلال ستاری . تهران: سروش
5. امینی فرد، تقی. (1383). «بررسی تطبیقی نیایش در آیین های ایرانی با نیایش در اسلام». فصلنامه ادبیات دانشگاه آزاد مشهد. شماره2و1. صص175-151
6. انوشیروانی، علیرضا. (1389). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران». ادبیات تطبیقی، ش 1 (بهار) صص38-6
7. ایونس، ورونیکا.( 1381). اساطیر هند. ترجمه محمد حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر
8. باستید، روژه.( 1370).دانش اساطیر. ترجمه جلال ستاری. تهران :توس
9. باقری، مهری.( 1393). دین های ایران باستان. تهران: قطره
10. برن، لوسیلا.( 1392). اسطوره های یونانی . ترجمه عباس مخبرن. تهران: مرکز
11. بویس، مری.( 1375). تاریخ کیش زردتشتی.ترجمه همایون صنعتی زاده .تهران: توس
12. بهار، مهرداد.( 1387). پژوهشی در اساطیر ایران.تهران: نشرآگه
13. --------.(1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز
14. پرنیان، موسی.( 1391). «بررسی نیایش های شاهنامه فردوسی» متن پژوهی ادبی. شماره  53.صص 176-157
15. پورامن، علی.( 1389).«نیایش در شاهنامه». رشد آموزش و ادب فارسی.شماره 93 صص18-14 
16. پورداود، ابراهیم.(1380الف). خرده اوستا. تهران: اساطیر
17. ----------. (1380ب). یسنا. تهران: اساطیر
18. ----------. (1377). یشت ها، ج1و2. تهران: اساطیر
19. جان، ناس. (1354).تاریخ جامع ادیان.  علی اصغر حکمت.تهران: پیروز  
20. خالقی مطلق، جلال. (1362). «گردشی در گرشاسب نامه».ایران نامه. شماره4.صص559-513
21. خدادایان،اردشیر.( 1372). «سیری در ادبیات مذهبی و اسطوره های خدایان یونان». دانشکده ادبیات و علوم  انسانی تهران . شماره 3و2.صص 160-145
22. دوبوکور، مونیک.( 1373). رمزهای زنده جان،  تهران: نشر مرکز
23. دوستخواه، جلیل. (1392). گزارشی از اوستا.ج1و2. تهران: مروارید
24. دومزیل،.......... (1392). سرنوشت یک جنگجو. ترجمه مهدی باقری و شیرین مختاریان. تهران : نشر قصه
25. ذکرگو، امیر حسین.( 1377). اسرار اساطیر هند، تهران: انتشارات فکر روز
26. رضی، هاشم.( 1360). ادیان بزرگ جهان. تهران: انتشارات فروهر
27. --------.(1392). تاریخ جامع ادیان. تهران: نشر علمی و فرهنگی
28. -------- .( 1382). دین و فرهنگ ایرانی پیش از زردشت. تهران: سخن
29. روزنبرگ، دونا.( 1379).اساطیر جهان: داستان ها و حماسه ها.ترجمه عبدالحسین شریفیان.تهران: اساطیر
30. ستاری، جلال.( 1388).اسطوره ایرانی. تهران: نشر مرکز
31. ---------.(1378). جهان اسطوره شناس.تهران: مرکز
32. -------.(1377). رمز و مثل در روان کاوی.تهران: توس   
33. شایگان، داریوش.( 1343). «آیین هندو». دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران. ش 44و 43. صص384-345
34. شوالیه،ژان و گربران، آلن.( 1378). فرهنگ نمادها ، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی ، تهران : جیحون
35. عبادی،محمود.( 1387). فردوسی سنت و نوآوری در حماسه سرایی.تهران: مروارید
36. عباسلو، احسان.( 1391). «نقد کهن الگو گرایانه».کتاب ماه ادبیات. ش68. صص90-58
37. عفیفی، رحیم.( 1383).اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس
38. فردوسی.( 1386).شاهنامه. 8جلد. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی   
39. قائمی، فرزاد.( 1391). «اسطورة نبرد مهر و گاو نخستین». ادب پژوهی. پاییز 91 صص 110-89 
40. ----------.(1392). «بررسی ارتباط میان کنش آیینی و تکرار الگوی اساطیری»، مجموعه مقالات همایش شاهنامه و پژوهش های آیینی ، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی،صص216-195
41. کریستن سن. (1385).ایران در زمان ساسانیان.ترجمه رشید یاسیمی،تهران: صدای معاصر
42. کمبل، جوزف.( 1386).قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسرو پناه.مشهد: گل آفتاب
43. کی گوردن،والتر.( 1388). « درآمدی بر نقد کهن الگویی» ترجمه جلال سخنور، ادبستان، ش 16صص31-28
44. گرین،ویلفرد و همکاران.( 1376). مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری.تهران: نشر نیلوفر
45. گزیده ریگ ودا. (1385). ترجمه و تحقیق محمد رضا جلالی نایینی. تهران: فرهنگ و ارشاد
46. گیرشمن،ررومن. (1368). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. تهران: نشر علمی و فرهنگی  
47. مادیورو، رونالدو و ویلرایت، جوزف(1382). «کهن الگو و انگاره کهن الگویی». ترجمه بهزاد برکت، ارغنون. ش 22صص 287-281
48. مرادی، افشین.( 1392). نیایش و ستایش در شاهنامه. تهران: انتخاب
49. معینی سام، بهزاد.(1391). «آیین احترام در زمان هخامنشیان و ساسانیان». پژوهش های تاریخی،ش 14 صص 118-99
50. ناشناس. (1380). مهابهارات. ترجمه میر غیاث الدین قزوینی. به کوشش جلالی نایینی. تهران: طهوری
51. والمیکی و داس تلسی.( 1379). رامایانا. ترجمه امر سنکهه و امر پرکاش.  تهران:الست فردا  
52. هومر.( 1389). ادیسه.ترجمه سعید نفیسی.تهران: انتشارات علمی وفرهنگی
53. ..........( 1386). ایلیاد.ترجمه سعید نفیسی.تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
54. هینلز، جان.( 1385). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی.تهران: نشر چشمه
55. یاحقی، محمد جعفر.( 1394). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر
56. یونگ، کارل گوستاو و دیگران.( 1359). انسان و سمبولهایش. ترجمه ابوطالب صارمی، تهران:امیر کبیر
57. -------------.(1381). روان شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه احمد امیری.تهران :علمی و فرهنگی

1. Givens.D.B.(2002), Nonverbai dictionary of gestures,signs and body language cues, Washigton.
2. Singer.I.(2003), Hittite Prayer, society of biblical literature Atlanta,Georgia.
3. Spawforth.A.J.S.(2007), The court and court society in ancient monarchies, Cambridge University Press.