بررسی شخصیّت ادبی عرفی شیرازی بر اساس کاربست کهن‌الگوها در دیوان او

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 113-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اعظم خادم¹؛ مریم محمودی^{* 2}

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان. دهاقان. ایران.

²دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان . دهاقان. ایران

چکیده

نقد کهن‌الگویی یونگ، از مهمترین رویکردهای نقد ادبی است که کهن‌الگو (آرکی‌تایپ) را بن‌مایه‌ها و تصاویر اساطیری ماندگار در ناخودآگاه جمعی بشر می‌داند. دسته‌بندی این کهن‌الگوها نامحدود هستند ولی برخی انواع معروف‌ترین آنها عبارتند از: قهرمان، مادر، کودک، خدا، مرگ، قدرت، پیر خردمند، آنیما، آنیموس، پرسونا (نقاب) و سایه. در این پژوهش که به روش اسنادی و توصیفی انجام می شود، کاربست کهن‌الگوها در دیوان عرفی شیرازی به شیوة تحلیل محتوا مورد بررسی قرار می­گیرد. نتیجة این پژوهش نشان می­دهد که عرفی دارای طبع روان، شورمند ولی عاری از کینه‌ورزی و توحّش، و نیز دانش ادبی سرشار است زیرا شخصیّت ادبی عرفی را بر اساس کهن‌الگوها می‌توان بیشتر متمایل به آنیما و یا پرسونای قهرمان ارزیابی نمود. پیشنهاد می‌شود نظریّة کهن‌الگو به منظور تشخیص صادقانه‌بودن یا حتّی اصالت آثار ادبی، در پژوهش‌های آینده، کارایی‌سنجی شود

کلیدواژه‌ها

عرفی شیرازی؛ کهن الگو؛ یونگ؛ روانشناسی ادبی

مراجع

 کتاب‌ها

1. اُردوبای، احمد، (1354)، مکتب روانشناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفتگو با وی، شیراز: دانشگاه شیراز.
2. بیلکسر، ریچارد (1388)، اندیشة یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: حامی.
3. ترابی، علی‌اکبر (1376)، جامعه‌شناسی در ادبیّات. تبریز: فروغ آزادی.
4. جعفریان، رسول (1370). دین و سیاست در دورة صفوی. تهران: انصاریان.
5. چدویک، چالز (1375)، سمبولیسم. (مهدی سحابی) تهران، مرکز نشر.
6. شمیسا، سیروس (1387). بیان. چاپ سوم، تهران: نشر میترا.
7. ---------    (1390). مکتب‌های ادبی. تهران: نشر قطره.
8. عرفی شیرازی، جمال‌الدین سیّد محمّد حسن (1369). دیوان. به کوشش وجدی جواهری، تهران، نشر سنایی
9. فرای، نورتراپ (1374). ادبیّات و اسطوره. (جلال ستّاری) تهران: سروش.
10. فروم، اریک (1348). رسالت زیگموند فروید. (فرید جواهر کلام)، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
11. فروید، زیگموند (بی‌تا). پیدایش روانکاوی. ترجمة هاشم رضی، تهران: مؤسّسة مطبوعاتی فراهانی.
12. فوردهام، فریدا.(1388) مقدمه­ای بر روان­شناسی یونگ، ترجمه مسعود میربها، تهران: جامی.
13. کریمی، یوسف (1384). روانشناسی شخصیّت. چاپ دهم، تهران: نشر ویرایش.
14. ماهونی، پاتریک جی (1373). زیگموند فروید. ترجمة خشایار دیهیمی، تهران: کهکشان.
15. نوردبی، ورنون و همکاران (1381). زندگی‌نامه و نظریّه‌های روانشناسان بزرگ. ترجمة احمد به‌پژوه و رمضان دولتی، تهران: نشر ویرایش.
16. یونگ، کارل گوستاو (1368). چهار صورت مثالی. ترجمة پرویز فرامرزی، ج 1، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
17. --------------- (1390). انسان و سمبول‌هایش. ترجمة حسین اکبریان طیری، تهران: انتشارات دایره.

ب) مقالات

1. حسن‌پورآلاشتی، حسین (1378). عرفی، مخترع طرز تازه. کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 27، صص 34 – 39.
2. فتوحی، محمود (1376). جامعة  ادبی عصر صفوی. زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 12 – 19، صص 49 – 76.