آموزه های سیاسی در مدایح سنایی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 10، شماره 38، دی 1397، صفحه 173-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مریم محمدزاده

گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

چکیده

پیشگامی سنایی در موضوعات مختلف شعری همانند وارد کردن مفاهیم عرفانی به شعر فارسی­، بنیانگذاری   پایه­های شعر انتقادی و اجتماعی و ابداع غزل قلندری امری مسلّم و شناخته شده ­است. آنچه کمتر بدان پرداخته شده، اشعار مدحی سنایی و مبدع بودن وی در مدایح تعلیمی و ارائة آموزه­های سیاسی است که از یک سو تأثیر ژرفی بر سعدی و مدیحه­های او گذاشته و از سوی دیگر ناشناخته ماندن آن سبب تردید در حقیقت بیداری شاعر شده است؛ از این­رو، نوشتار حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی انواع گوناگون اشعار مدحی سنایی، به معرفی این آموزه­های سیاسی پرداخته و نشان می­دهد که سنایی در قالب تمثیل و بیان حکایت­هایی از ازمنة گذشته، داروی نصیحت را در لوای مدح و ستایش به جان حاکمان ریخته و آنها را به اجرای عدالت، دقت در انتخاب دولتمردان، برخورد با کارگزاران جورپیشه و ... ترغیب می­کند و از ریختن خون بی­گناهان برحذر می­دارد.  

کلیدواژه‌ها

سنایی؛ آموزه های سیاسی؛ شعر مدحی؛ پند و اندرز؛ تحول روحی

مراجع

1. ابن­الاثیر، عزالدین ابی­الحسن علی،­1353، الکامل­فی­التاریخ، ترجمة ابوالقاسم­حالت، ج­17­و 19، تهران: علمی.
2. اقبال، عباس،­1338، وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، به کوشش محمّد­تقی دانش­پژوه و یحیی ذکاء، تهران: دانشگاه.
3. باسورت، ادموند کلیفورد، 1372، تاریخ غزنویان، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
4. برتلس، آی­، 1346، ناصر خسرو و اسماعیلیان، ترجمة آرین­پور، انتشارات بنیاد فرهنگ.
5. حدیدی، خلیل، حمید­ثنایی،­1392، تأمّلی بر تعالیم اخلاقی شعر­سنایی، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، پیاپی 16، صص 109- 97.
6. حمیدی، محسن، 1379، بیم و امید، رویکرد سیاسی در ادبیات، تهران: سفیر.
7. خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین، 1362، تاریخ حبیب­السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمّد دبیر سیاقی، تهران: خیام.
8. درگاهی، محمود،1373، طلایه‌دار طریقت، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشارات ستارگان.
9. زرین کوب، عبدالحسین،1379، با کاروان حله، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات علمی.
10.  سنایی، مجدودبن­آدم؛ 1366، دیوان اشعار­سنایی، تصحیح مدرس­رضوی، چاپ سوم، بی‌جا: کتابخانه سنایی
11. ــــــــــ،­1375، دیوان حکیم­سنایی، براساس معتبرترین نسخه‌ها؛ مقدمه به قلم استاد فروزانفر؛ تهران: نگاه.
12. ــــــــــ؛1377، حدیقه الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
13. شبانکاره­ای، محمّدبن علی، 1381، مجمع­الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
14. شفیعی کدکنی، محمّدرضا؛ 1376؛ تازیانه‌های سلوک؛ چاپ دوم، تهران: انتشارات آگاه .
15. شهیدی، سید جعفر؛ 1369؛ مدیحه­های سنایی(ذکر جمیل سعدی)؛ ج2، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
16. طغیانی، اسحاق، مریم حیدری،­1391، جنبه­های تعلیمی مثنوی حدیقه، پژوهشنامة ادبیات ­تعلیمی، سال چهارم، شمارة 15، صص 24- 1.
17.  فرشته، ملامحمّد قاسم هندوشاه، بی­تا، تاریخ فرشته، لکهنو(هندوستان)، بی­نا.
18. قاری،­محمّدرضا، محسن­عامری­شهرایی،­1393، تجلی مضامین تعلیمی- اخلاقی در قصاید سنایی، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، سال ششم، شمارة 22، صص 148- 127.
19.  مستوفی، حمدالله بن اب بکر، 1364، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: امیرکبیر.
20. مشتاق­مهر، رحمان، مریم­محمّدزاده، 1386، سنایی و نقد­سیاسی، پژوهشنامة ادبیات غنایی، سال پنجم، صص 122-97.
21. مدرسی، فاطمه،­1377، سیری در آثار و اندیشه­های حکیم سنایی؛ مجله دانشکدة ادبیات و علوم­انسانی دانشگاه تهران، تابستان و پاییز .
22. محمّدزاده، مریم، رحمان مشتاق­مهر، 1388، گونه­های بیان شعر سیاسی تا اوایل قرن هفتم، فصلنامة ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شمارة22،صص 42-20­.
23. منوچهری، عباس، یدالله هنری، 1393، دلالت­های سیاسی اندیشة سنایی، مطالعات تاریخ اسلام، سال ششم، شمارة 22، صص 153-­ 124­.
24. منهاج سراج، 1363، طبقات ناصری، به تصحیح و مقابله و تحشیة عبدالحی حبیبی، ج1، تهران: دنیای کتاب
25. هاشمیان، لیلا، کمال رضایی­شعبان، 1392، بررسی مباحث تعلیمی سنایی در مثنوی تحریمه­القلم، عرفانیات در ادب فارسی، دورة 5، شمارة 17، صص 118-103.