احیای قدرت منطقه‌ای ایران(2017-2005)

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 1، دوره 11، شماره 38، اردیبهشت 1398، صفحه 1-20   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2019.664712

نویسندگان

ابوالفضل شکوری^{* 1}؛ امیرحسین وزیریان²

¹دانشگاه تربیت مدرس

²رشته علوم سیاسی-مسائل ایران-داشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

افزایش کنش‌گری جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه از سال 2005 در قالب ایجاد ائتلاف موسوم به محور مقاومت همراه با نمایش قدرت در عراق، سوریه، لبنان و یمن موجب مطرح شدن ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای شده است. این نمایش قدرت مرهون موقعیت و ویژگی‌های منحصربه فرد داخلی در کنار تاثیر‌پذیری از رخدادهای منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. این نوشتار با بهره‌گیری از روش تحلیلی-توصیفی مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی در پی پاسخ به این پرسش است که نقش مولفه‌های قدرت ملی در افزایش قدرت و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران چه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چهار متغیر موقعیت جغرافیایی(ژئوپلیتیکی-ژئواکونومیکی)، مولفه‌های اقتصادی(نرخ رشد اقتصادی، درآمدهای نفتی، تولید ناخالص داخلی، سرانه تولید ناخالص داخلی، صادرات و واردات)، مولفه قدرت نظامی(استراتژی، هزینه‌ها، تجهیزات نظامی و نقش سپاه پاسداران در سیاست‌های منطقه‌ای) و اتخاذ هویت اسلام شیعی تاثیر مهمی در افزایش ضریب نفوذ و قدرت منطقه‌ای ایران داشته است.

کلیدواژه‌ها

قدرت منطقه‌ای؛ قدرت ملی؛ راهبرد منطقه‌ای؛ قدرت نظامی؛ قدرت اقتصادی؛ هویت شیعی

مراجع

اعظمی، هادی (1385)، «وزن ژئوپلیتیکی و نظام منطقه‌ای: مطالعه موردی غرب آسیا»، فصلنامة ژئوپلیتیک، شمارة 5 و 6.

بازرگان، مهدی (1363)، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران: انتشارات نهضت آزادی ایران.

بختیارپور، علی و عزت الله عزتی (1389)، «بسط ژئوپلیتیک ایران در خاورمیانه عربی با ترسیم مدل بسط در مدیترانه شرقی»، فصلنامة جغرافیایی سرزمین، سال هفتم، شماره 27.

برزگر، کیهان (1394)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه.

برزگر، کیهان (1385)، سیاست خارجی ایران در عراق جدید، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک. برزگر، کیهان (1388)، «سیاست خارجی ایران از منظر رئالیسم تهاجمی و تدافعی»، فصلنامة روابط خارجی، سال اول، شمارة 1.

برزگر، کیهان و مسعود رضایی (1395)، «راهبرد دفاعی از منظر آیت الله خامنه ای»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، شمارة 4.

بیل، جیمز (1381)، «سیاست استیلاجویی، ایالات متحده و ایران»، ترجمه عباس ایمان پور، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شمارة 176-175.

ثقفی عامری، ناصر (1385)، «عراق جدید، تفییرات ژئوپلیتیک»، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: فصلنامة راهبرد، شماره 39.

حافظ نیا، محمدرضا (1384)، اصول و مقاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: نشر پاپلی. حافظ نیا، محمدرضا (1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: نشر سمت

حافظ نیا، محمدرضا، هادی زرقانی، زهرا احمدی پور و عبدالرضا رکن الدین افتخاری (1385)، «طراحی مدل سنجش قدرت ملی کشورها»، فصلنامة ژئوپلیتیک، دوره دوم، شماره 2.

حمید، طارق (1390)، «نفوذ ایران در منطقه بسیار بالا است»، سایت دیپلماسی ایرانی، قابل دسترس در: irdiplomacy.ir/fa/page/17779

خامنه ای، علی (1391)، «بیانات رهبر انقلاب در دیدار با فرماندهان و کارکنان نیروی هوابی»،19 بهمن ماه: قابل رویت در: http://farsi.khamenei.ir/speech?nt=2&year=1391

خرمشاد، محمدباقر و حمید مرادخانی (1394)، «ارزیابی جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران بر اساس الگوی سوات»، فصلنامة رهیافت انقلاب اسلامی، سال نهم، شمارة 33.

خمینی، روح الله (1378)، صحیفة نور، جلد 2 و 4، تهران: موسسة نشر آثار امام خمینی. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت.

روحی دهبنه، مجید (1396)، «تحلیل ژئوپلیتیکی رقابت‌های ایران و ترکیه متاثر از تحولات خارمیانه از سال 2011 میلادی»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهاردهم، شمارة اول، بهار 97.

زرقانی، هادی (1388)، مقایسة تطبیقی مولفه‌های قدرت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آسیای جنوب غربی، تهران: موسسة ابرار معاصر.

روشندل، جلیل (1374)، امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران: سمت.

سجادپور، محمدکاظم (1389)، «برنامه‌ریزی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بررسی رابطه قدرت منطقه‌ای، اقتصاد و سیاست خارجی بر اساس سند چشم انداز»، مجلة راهبرد، شماره 56.

سرزعیم، علی (1396)، پوپولیسم ایرانی، تهران: گرگدن

سلیمی، حسین، دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و نجمیه پور اسماعیلی (1396)، «مدل و تحلیل نظری رابطة نظام منطقه‌ای و سیاست خارجی، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال 13، شماره 3، پاییز 96.

سیمبر، رضا و روح الله قاسمیان (1393)، «مولفه‌های اساسی محیط ایران و سوریه»، فصلنامه پژوهش راهبردی سیاست، سال سوم، شمارة 9.

سهرابی، محمد (1392)، «سیاست روسیه قبل و بعد از تحولات اسلامی در منطقة خاورمیانه»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و سوم، شمارة 71. سند چشم انداز 1404، قابل رویت در:www.doelat.comrh

شریعتی، شهروز و بهنام وکیلی (1396)، «واکاوی تاثیر تروریسم بر هژمونی و قدرت منطقه‌ای ایران، فصلنامة پژوهش‌های راهبردی سیاست»، سال ششم، شمارة 22، پاییز.

شیخ عطار، علیرضا (1385)، دیپلماسی انرژی و امنیت ملی، تهران: انتشارات وزارت خارجه. صادقی، شمس الدین (1396)، ائتلاف‌سازی در نظام بین‌الملل، تهران: فرزان روز.

غفاری، غلامرضا (1395)، «پویایی‌شناسی برنامه‌های توسعه در ایران بعد از انقلاب»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 5، شمارة 1.

قنبرلو، عبدالله (1388)، «مفهوم و ماهیت قدرت منطقه‌ای»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال دوازدهم، شمارة 4.

کریمی، سحر (1394)، «جایگاه منطقه‌ای ایران پس از جنگ سرد»، مجلة علمی تخصصی پژوهش ملل، دورة اول، شمارة 2.

کوهن، سائول برنارد (1387)، ژئوپلیتیک نظام جهانی، ترجمة عباس کاردان، تهران: ابرار معاصر. گریفیتس، مارتین (1388)، دانشنامة روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر نی.

مجتهدزاده، پیروز (1379)، «از خلیج فارس تا دریای خزر، ایده‌های ژئوپلتیک تا واقعیت های ایرانی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 109 و 110.

مرادی کلارده، سجاد و مهدی هدایتی (1396)، «راهبرد امنیت منطقه‌ای ایران در بحران امنیتی خاورمیانه: ویژگی و اهداف»، فصلنامة روابط خارجی، سال نهم، شمارة3.

نیاکویی، امیر و سجاد مرادی کلارده (1394)، «رقابت قدرت‌های منطقه‌ای در عراق»، فصلنامه روابط خارجی، سال هفتم، شمارة 1.

نخعی، هادی (1376)، توافق و تزاحم منافع ملی و منافع اسلامی: بررسی تطبیقی سیاست خارجی دولت‌های ملی و اسلامی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی. روزنامه‌ها: اعتماد:

3/4/1386 سایت‌ها: اطلاعات سری زمانی داده های اقتصادی بانک مرکزی https://www.cbi.ir/simplelist/3484.aspx

بانک جهانی: https://data.worldbank.org/country/iran-islamic-rep

صندوق بین المللی پول:www.imf.org //:https

گلوبال فایر پاور https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country/iran

مجلة آماری اوپک:https:// www.opec.org/opec web/en/publications/202.htm

موسسة بین‌المللی مطالعات استراتژیک www.iiss.org/publications/the-military-balance

موسسة تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم: https://www.sipri.org/databases/milex

Chase, R. S., Hill, E. B., & Kennedy, P. (1996). Pivotal states and US strategy. Foreign Affairs, 33-51.

Flemes, D. (2007). Conceptualising regional power in international relations: Lessons from the South African case. Gunzinger, M. (2012). Outside-In: Defeating Iran’s Anti-Access and Area-Denial Threat. Backgrounder, Center for Strategic and Budgetary Assessments.

Haas, M. L. (2014). Ideological polarity and balancing in great power politics. Security Studies, 23(4), 715-753.

Hinnebusch, R. (2015). Structure over agency: The Arab uprising and the regional struggle for power. The Eastern Mediterranean in transition: Multipolarity, politics and power.

Katzman, K. (2017). Iran's Foreign and Defense Policies. Congressional Research Service Washington United States.

Litvak, M., Landau, E., & Kam, E. (2018),"Iran A Changing Strategic Environment", Institute for National Security Studies: Memorandum No.173, March2018

Maloney, S. (2017),"The Roots and Evolution Of Iran Regional Strategy", Atlantic Council:September2017,see to: https://www.atlanticcouncil.org/publications/issue-briefs/the-roots-drivers-and-evolution-of-iran-s-regional-strategy.

Mansbach, R. W., & Taylor, K. L. (2013). Introduction to global politics. Routledge. Mudallali, A. (2014). The Iranian Sphere of Influence Expands Into Yemen. Foreign Policy, 8.

Nasr, V. (2007). Iran: The New Claimant to Regional Power. Fletcher F. World Aff., 31, 9.

Osterud, O. (1992). Regional great powers. In Regional great powers in international politics (pp. 1-15). Palgrave Macmillan, London.

Pollack, Kenneth (2003),"Security The Gulf", Foreign Affairs, July/August 2003,Vo182, Namber4

Robinson, L., Helmus, T. C., Cohen, R. S., Nader, A., Radin, A., Magnuson, M., & Migacheva, K. (2018). Modern political warfare: Current practices and possible responses. RAND Corporation Santa Monica United States.

Rubin, B. (2006). Iran: the rise of a regional power. Middle East Review of International Affairs, 10(3), 142-151.

Schirm, S. A. (2007, May). Emerging power leadership in global governance: Assessing the leader-follower nexus for Brazil and Germany. In ECPR Joint Sessions of Workshops. Helsinki, May (pp. 7-12).

Smyth, P. (2017). Revolution Unveiled: A Closer Look at Iran's Presence and Influence in the Middle East. Atlantic Council.

Wehrey, F. M., Green, J. D., Hansell, L., Nichiporuk, B., & Nader, A. (2009). The rise of the Pasdaran: Assessing the domestic roles of Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps (Vol. 821). Rand Corporation. www.New Yorker.com/reporting/2013/09/130930fa-fact-filkihs.