معرفی و بررسی رسالۀ‌ انسان‌نامۀ سید محمد نوربخش

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 5، دوره 2، شماره 6، اسفند 1396، صفحه 105-128   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نرگس افروز¹؛ علی اصغر حلبی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری،گروه زبان و ادبیات فارسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسؤول)

چکیده

انسان‌نامه اثر سید محمد نوربخش، از صوفیان دورۀ تیموری است. به گفتۀ خود نویسنده، وی این رساله را به اشارت الهی برای پادشاه نوشته است. از این رساله، بیست نسخه در کتابخانه‌های ایران موجود است. رساله شامل یک مقدمه و دو باب است. نویسنده در مقدمه با استناد به آیات و احادیث، ضمن بیان فضیلت بنی‌آدم بر سایر موجودات، به لزوم شناخت انسان و انسان کامل اشاره می‌کند و اهمیت پیروی از انبیا و اولیا را متذکر می‌شود و اهم مهمات را شناخت نفس می‌داند، سپس سه راه برای شناخت اولیا معرفی می‌کند. وی در باب اول، به اهمیت علم فراست و کارایی آن در شناخت اولیای الهی، نیز اهمیت آن برای سلاطین به‌منظور انتخاب اشخاص شایسته برای امر حکومتی تأکید می‌کند و سلطنت صوری و معنوی را برای سلاطین لازم می‌داند؛ در باب دوم به سیرت انسان و احوال و مقامات اولیای الهی و منازل و کیفیت هر مرتبه از مراتب دل می‌پردازد و در نهایت اکمل مردان را مظهر جامع و وارث مصطفی^(ص) می‌داند و چنین مظهری را سید علی همدانی و در سلسلۀ ایشان ذکر می‌کند. نویسنده در این پژوهش، ضمن معرفی نسخۀ‌ خطی انسان‌نامه با موضوع علم «فراست»، ویژگی‌های رسم‌الخطی، فکری، زبانی و بیانی آن را بررسی و مختصری به زندگی سید محمد نوربخش اشاره می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها

سید محمد نوربخش؛ انسان‌نامه؛ فراست؛ انسان کامل؛ نسخۀ خطی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. بهار، محمدتقی (1349)، سبک‌شناسی، چ۳، تهران: کتاب‌های پرستو.

3. حاجیان‌پور، حمید و حکیمی‌پور، اکبر (1391)، «کارکردهای اجتماعی طریقت نوربخشیه از آغاز تا عصر صفوی»، پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، شمارۀ ۱، 25ـ۴۶.

4. جلالی شیجانی، جمشید (1393)، «خاتم الاولیا از دیدگاه ابن‌عربی و سید محمد نوربخش»، دو فصلنامۀ علمی‌پژوهشی پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 16، 1ـ۲۴.

5. ـــــــــــ (1390)، «تأثیر آراء ابن عربی بر تفکر عرفانی سید محمد نوربخش»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س7، ش23، 40ـ۵۶.

6. حلبی، علی‌اصغر (1377)، مبانی عرفان و احوال عارفان، چ۲، تهران: اساطیر.

7. ــــــ (1386)، تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، چ۲، تهران: اساطیر.

8. درایتی، مصطفی (1393)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا) (ج5،  9، 24، 30 و 36)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

9. دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

10. زرین‌کوب، عبدالحسین (1362)، دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، چ۱، تهران: انتشارات امیرکبیر.

11. شیبی، کامل مصطفی (1359)، تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری، چ۷، تهران: امیرکبیر.

۱2. شوشتری، نورالله (1392)، مجالس ‌المؤمنین، تصحیح ابراهیم عرب‌پور [و دیگران]، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

13. شمیسا، سیروس (1379)، سبک‌شناسی نثر، چ۴، تهران: میترا.

14. صدقیانلو، جعفر (1351)، تحقیق در احوال و آثار سید محمد نوربخشی اویسی، بی‌جا: بی‌نا.

1۳. صفا، ذبیح‌الله (1383)، تاریخ ادبیات در ایران، چ۱۱، تهران: فردوس.

۱5. عالم‌زاده، هادی و معینی‌نیا، مریم (1384)، «علم فراست در منابع اسلامی»، مجلۀ تاریخ علم، شمارۀ ۴، 125ـ۱۳۷.

۱۶. کریمی، بهزاد (1396)، «از صورت به سیرت: بحثی در رویکردهای جنسی و جنسیتی فراست‌نگارهای عصر صفوی»، ایران‌نامگ، سال دوم، شمارۀ ۱، 2ـ۲۷.

۱۷. گشتاسب، فرزانه (1395)، «صفت پادشاهان ایران و انیران در آیینه علم فراست»، زبان‌شناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارۀ ۲، 79ـ۹۳.

18. مولوی، محمدشفیع (1372)، «نوربخشیان»، ترجمۀ سید محمد مهدی، معارف، دورۀ نهم، شمارۀ ۳، 77ـ۱۰۸.

19. مولوی، محمدعلی (1369)، «افلیمون»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ص60۶ـ60۸.

20. همدانی، سید علی (1362)، مشارب الاذواق، به‌کوشش محمد خواجوی، چ۱، تهران: مولی.

۲1. نوربخش، سید محمد، انسان‌نامه، نسخۀ خطی به شمارۀ 2/4764، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

۲2. ـــــــ ، ـــــــ ، نسخۀ خطی به شمارۀ 1193، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

23. ـــــــ ، ـــــــ ، نسخۀ خطی به شمارۀ 9/3939، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.