تامین آسایش حرارتی فضای معماری در اقلیم گرم و خشک ایران با بهره مندی از رفتار حرارتی زمین(مطالعه موردی: استفاده از زمین در خانه‌های سنتی مناطق گرم و خشک ایران)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 9، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 23، شهریور 1393، صفحه 162-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

محمد رضا نادی^{* 1}؛ دکترعباس ملک حسینی²؛ حسین صالحی³؛ احمد فتحی نجف آبادی⁴

¹کارشناس ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات مرکزی

²استادیار گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر

³کارشناس ارشد آمایش سرزمین دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد

⁴کارشناس ارشد مرمت و احیاء بافتها و بناهای تاریخی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

چکیده
روند نامطلوب ساخت و ساز و عدم همسازی با کیفیات آب و هوایی بومی، صدمات جبران ناپذیری را بر طبیعت، محیط زیست پیرامونی و اقلیم جهانی زده است. روند صعودی مصرف منابع محدود فسیلی، افزایش بیشینه دمای هوا، رشد بیابانزایی، و ازدیاد هزینه‌های ساختمانی، از اثرات معماری نا آشنا با اقلیم محلی است. در این میان، مناطق گرم و خشک، از این هجمه ی نامناسب ساختمانی- بویژه در کشور در حال توسعه ی ایران - در امان نیستند. با توجه به خطری چنین هولناک، تمامی جهان رو به انواع توسعه ی پایدار گذاشته که این مهم در مورد مناطق خشک و بیابانی با وجود محدودیتهای جغرافیایی نیز صادق است. این در حالی است که در ایران – با وجود منابع وافر انرژیهای طبیعی و تجارب گرانقدر معماری کهن اقلیمی-طی سالیان گذشتهبه دلیل عدم توجه به این داشته‌های فرهنگی و طبیعی، شاهد تولید انواع هزینه‌های ساختمانی و اقلیمی- در بخش خانگی بیش از 42% از کل سبد مصرفی انرژی کشور - بوده که نتیجه آن تخریب شرایط زیستی بوده است. از اینرو، این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی – تحلیلی و با مطالعات کتابخانه ای، پس از بررسی حجم مصرف انرژی و لزوم جایگزینی پایداری در معماری ملی و جهانی، در جهت هدف پژوهش به معرفی یکی از پایدارترین راهکارهای معماری در بومهای گرم و خشک، یعنی ارتباط با زمین و اصول آن پرداخته، و پس از شناخت ارتباط معنادار رفتار دما با عمق، جنس و تراکم خاک در مناطق گرم و خشک ایران – شاخص شهر یزد-سابقه ی این روش را در معماری سنتی کویری کشور کاویده، و سرانجام راهکارهایی را برای استفاده ی بهینه زمین در تامین شرایط آسایش دمایی - گرمایش و سرمایش ایستا - در معماری مسکونی گرم و خشک ایران پیشنهاد دهد.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: زمین؛ اقلیم گرم و خشک؛ معماری پایدار؛ انرژی زمین گرمایی؛ خانه ی ایرانی؛ ایران

مراجع

منابع

امینی، فیروزهو توانپور، مصطفی و دیگران (1390)، ترازنامه ی انرژی سال 1388- تحولات جهانی بخش انرژی، معاونت امور برق و انرژی، وزارت نیرو، تهران.

برزگر، زهرا و مفیدی شمیرانی، سید مجید (1389)، چگونگی بهره گیری از توده زمین در معماری بومی جهان، فصلنامه علمی- پژوهشی باغ نظر، شماره 15، صص 13-26.

توسلی، محمود (1381)، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، انتشارات پیام، تهران.

حناچی، پیروز و مهران، مهرداد (1386)، سیاست‌ها، الگوها و نمونه‌های احیاء در بافت روستای میمند، نشریه ی علمی پژوهشی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 30، صص 53-62.

حیدری، شاهین (1388)، برنامه‌ریزی انرژی در ایران (با تکیه بر بخش ساختمان)، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

ذوالفقاری، حسن (1389)، آب و هوا شناسی توریسم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، تهران.

سبزی پرور، علی اکبر. طبری، حسین و آیینی، علی (1389)، برآورد میانگین روزانه دمای خاک در چند نمونه اقلیمی ایران با استفاده از داده‌های هواشناسی، فصلنامه علمی - پژوهشی علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، شماره 54، 125-137.

سید صدر، سید ابوالقاسم (1381)، دایرۀ المعارف معماری و شهرسازی(مصور)، انتشارات آزاده، تهران.

فلاح فر، سعید (1389)، فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران، نشر کاوش پرداز، تهران.

قاسمی سیچانی، مریم (1391)، خانه‌های اصفهان، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان.

قبادیان، وحید (1385)، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

قبادیان، وحید و فیض مهدوی، محمد (1385)، طراحی اقلیمی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

قیابکلو، زهرا (1392)، مبانی فیزیک ساختمان 4 (سرمایش غیر فعال)، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیر کبیر، تهران.

کسمایی، مرتضی، (1384)، اقلیم و معماری، انتشارات نشر خاک، اصفهان.

محمودی، محمد مهدی (1388)، توسعه ی مسکن همساز با توسعه ی پایدار، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

مزیدی، احمد و فلاح زاده، فاطمه (1390)، رونددمای سالانه خاک در ایستگاه یزد، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا و توسعه، شماره 24، صص 39-50.

معماریان، غلامحسین (1386)، آشنایی با معماری مسکونی ایران(گونه شناسی درونگرا)، انتشارات سروش دانش، تهران.

معماریان، غلامحسین (1384)، آشنایی با معماری اسلامی ایران(ساختمانهای درون شهری و برون شهری)، انتشارات سروش دانش، تهران.

میریان، صدیقه سادات و خلجی اسدی، مرتضی و رضایی حریری، محمد تقی (1390)، امکان سنجی استفاده از سیستم لوله‌های زیرزمینی جهت تامین درصدی از انرژی بنا، نشریه ی علمی پژوهشی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 46، صص 51-62.

نادی، محمد رضا (1391)،طراحی مجتمع پایدار در اقلیم گرم و خشک: مطالعه ی موردی شهر نجف آباد. پایان نامه ی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه آزاد سلامی واحد علوم و تحقیقات مرکزی. دانشکده ی معماری و شهرسازی،صفحه 60.

نادی، محمد رضا (1390)، آسایش در پناه خاک (راهکار پایداری در بوم بیابانی)، اولین همایش ملی بوم‌های بیابانی، گردشگری و هنرهای محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، صص 1-10.

Faghih, N. Othuman Mydin MA & Ismail MR (2013). Ancient Climate Architectural Design Approach. European Researcher journal;(47) 3-4: 978 – 985.

Soflaee, F & Shokhouhian, M (2007). Environmental effect courtyard in sustainable architecture of Iran (Hot-arid regions, meso-climate BWks) - (Case study: courtyard houses in Isfahan & Kerman). 2nd PALENC conference and 28th AIVC conference on Building Low Energy Cooling and Advanced Ventilation Technologies in in the 21st Century, Crete Island, Greece, p:988-994.