تحلیل ساختار قافیه و ردیف در سروده های بومی کرمانی شهرستان شهربابک

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1398، صفحه 53-70   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2019.665356

نویسندگان

فاطمه ریاحی¹؛ عطامحمد رادمنش^{* 2}؛ محبوبه خراسانی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

چکیده

شاعر شعر عامه به موسیقی توجه زیادی دارد زیرا موسیقی با تأثیر عاطفی؛ ذهن مخاطب را آماده دریافت پیام شعر می‌کند. از مهم‌ترین موارد موسیقی‌آفرین در شعر، قافیه و ردیف است که در شعر سنّتی فارسی و قالب دوبیتی جایگاه ویژه و ثابتی دارند. در این مقاله علاوه بر معرفی سروده‌های بومی و دوبیتی‌های محلی شهربابک، به تحلیل ساختار قافیه و ردیف پرداخته شده است. قافیه در سروده‌های بومی شهربابک همانند سایر لهجه‌ها بر اساس حروف قریب‌المخرج ساخته شده است نه یکسان‌بودن حرف قافیه که در دوبیتی‌های رسمی زبان فارسی رایج است. در لالایی‌ها و اشعار عروسی گاهی قافیه حذف و از ردیف برای ایجاد موسیقی استفاده می‌شود و یا از ضمیر الحاقی به عنوان قافیه استفاده می‌گردد. قافیه در بیش از ده درصد از دوبیتی‌های عامیانه شهربابک، مثنوی‌گونه است. قافیۀ  حروف هم‌مخرج مثل «م» و «ر» یا «م» و «ن»، «ل» و «ر» در دوبیتی‌های عامیانه شهربابک از بسامد بیشتری برخوردار است. بیش از یک سوم دو بیتی‌های عامیانه شهربابک با ردیف همراه هستند. اکثر دوبیتی‌ها با ردیف «فعلی» آمده‌اند و فقط پنج درصد آن‌ها دارای ردیف غیرفعلی هستند. از کارکردهای ردیف در اشعار محلی، القای حس درونی شاعر، تقویت موسیقی شعر، کمک به انتقال مفاهیم، تأکید بر یک تصویر یا موضوع و ایجاد لذّت است.

کلیدواژه‌ها

قافیه؛ ردیف؛ سروده‌های بومی؛ شهربابک؛ کرمان

مراجع

کتاب‌ها

- حسینی موسی، زهرا،(1395)، بومی‌سروده‌های شهربابک، کرمان،انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.

- رازی، شمس قیس، (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران، نشر زوار.

- رضوی، سیده شجاع ،(1377)، زبان‌شناسی و سبک‌شناسی در ادبیات و ادبیات عامه،تهران، چاپ زوّار.

- ریاحی، فاطمه(1395)، دوبیتی‌های عامیانه شهربابک، کرمان، انتشارات ولی.

- شفیعی کدکنی، محمد رضا،(1370)، موسیقی شعر، چاپ سوم، تهران، نشر آگاه.

- محسنی، احمد، (1382)، ردیف موسیقی شعر، مشهد، نشر دانشگاهی فردوسی.

- مددی، حسن،(1385)، عروض و قافیه، تهران، تیرگان.

- ناصح، محمدمهدی،(1373)، شعر دلبر، مشهد، محقق.

- وحیدیان کامیار، تقی،(1357)، بررسی وزن شعر فارسی، تهران، آگاه.

- همایونی، صادق، (1345)، ترانه‌هایی از جنوب، اداره فرهنگ عامه.

مجلات

- افروغ، محمد، (1387)، «علی در ترانه‌های عامیانه»، فصلنامۀ فرهنگ مردم، ش 12، ص131.

- ذوالفقاری، حسن، (1394)، کاربرد و ویژگی دوبیتی در بومی سروده‌های ایرانی، مجلۀ ادب‌پژوهی، ش 32، صص 63-100.

-کمرپشتی، عارف ،(1390)،«وزن و قافیه در دوبیتی‌های مازندرانی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران زمین، یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، صص 477-484.

 - محسنی، مرتضی؛ کمرپشتی، عارف، (1394)، «تحلیل ساختار قافیه و ردیف در دوبیتی‌های

مازندرانی شهرستان سوادکوه». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ش 2، صص 125- 158