تحلیل زبان غنایی غزلی از حافظ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 11، شماره 39، فروردین 1398، صفحه 13-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

پونه ناشر¹؛ عباسعلی وفایی^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ساوه،ساوه،ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران ،تهران ،ایران.

چکیده

   زبان پدیده‌ای پیچیده است که از ابعاد گوناگون قابل‌مطالعه است، از یک‌سو وسیله ارتباط بین افراد جامعه و به‌بیان‌دیگر مهم‌ترین نهاد اجتماعی است و از سوی دیگر زبان، ابزار بیان افکار و احساسات است. با تبدیل نظام آوایی زبان به نشانه‌های معنایی، کارکرد زبان از ارتباط و انتقال، به خلق موقعیت‌های نو برای خواننده و شنونده ارتقاء می‌یابد. زبان در این مرحله با دو فرایند خودکاری و برجسته‌سازی مواجه می‌شود. انحراف از قواعد زبان معیار و افزودن قواعدی بر آن ( برجسته‌سازی،آشنایی‌زدایی،هنجار گریزی و قاعده افزایی) به آفرینش هنری انواع ادبی می‌انجامد. نظریه‌های ادبی در تحلیل علمی انواع ادبی، گام‌های مهمی‌برداشته‌اند اما هر نوع ادبی را نمی‌توان با هر نظریه ادبی بازخوانی کرد، به نظر می‌رسد زبان‌شناسی فرمالیستی در زمره نظریه‌هایی است که به مدد آن می‌توان اصول زبان غنایی را از متن استخراج و تحلیل نمود. از منظر زبانی، غزل‌های غنایی، کارکردی شخصی، عاطفی و ادبی دارند و جهت‌گیری پیام معمولاً به‌سوی گوینده یا به‌سوی خود پیام است و نقش ادبی زبان در قاعده افزایی ها و هنجار گریزی‌های متعدد نمود می‌یابد. این مقاله سعی دارد تا ضمن تعریف و بررسی مفاهیم بنیادینی چون زبان، ادبیات و شعر غنایی به‌عنوان زمینه‌های اصلی بحث، به تحلیل معیارهای زبان غنایی دست یابد و سپس مطابقت این معیارهای زبانی و ادبی را در تحلیل غزلی از حافظ به آزمون گذارد.

کلیدواژه‌ها

زبان؛ ادبیات؛ شعر غنایی و حافظ؛ فرمالیسم

مراجع

1. انوری، حسن (1378) صدای سخن عشق، تهران، سخن.
2. باطنی، محمدرضا (1394) پیرامون زبان و زبان‌شناسی، تهران، آگه.
3. ..........، ................... (1394) چهار گفتار درباره زبان، تهران، آگه.
4. پورنامداریان، تقی (1374) سفر در مه، تهران، زمستان.
5. حق‌شناس، علی‌محمد (1381) مرز میان زبان و ادبیات کجاست؟ کتاب ماه ادبیات و فلسفه، اسفند 1381 و فروردین 1382، شماره 65 و 66 صص 38 تا 49.
6. حمیدیان، سعید (1392) شرح شوق، ج 3، تهران، قطره.
7. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
8. شمیسا، سیروس(1379) بیان، تهران،فردوس.
9. ........... ، ............. (1368) بدیع، تهران، فردوس.
10. صفوی، کوروش (1390) از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 1 و 2، تهران، انتشارات سورة مهر.
11. فالر و دیگران، راجر(1381)زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، تهران، نشر نی.
12. ................، ........... (1392) سبک‌شناسی، نظریه‌ها ،رویکردها و روش‌ها، تهران سخن.
13. قویمی، مهوش (1383) آوا و القاء، تهران، هرمس.
14. کزازی، میر جلال‌الدین (1381) بدیع، تهران، نشر مرکز.
15. ......... ، ................... ( 1391) بر آستان جانان، تهران، سمت.

مقالات

16. ............، .........(1372) انواع ادبی و شعر فارسی، مجلة رشد آموزش ادب فارسی، شمارة 33 و 32، صص 7-5.

17.فتوحی ،محمود (1380)تعریف ادبیات، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، شماره 32، 196-171.