گونه شناسی صفت ها از قرن چهارم تا ششم با تکیه بر تفسیرهای فارسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 11، شماره 39، فروردین 1398، صفحه 51-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسن دهقانی پور¹؛ ایرج مهرکی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج،ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج،ایران.

چکیده

«صفت»،از مهم­ترین وابسته­های هر گروه اسمی به شمار می­رود.با بررسی صفت­ها در گونه­های مختلف،با تکیه بر تفسیرهای فارسی،بخش عظیمی از ویژگی­های ساختمان گروه اسمی در گذشته آشکار می­شود. ویژگی­هایی که به­ویژه مترجمان،با ترجمة آیات قرآن مجید،هنرمندانه خلق کرده­اند و تاکنون،در منابع دستور تاریخی ، سبک شناسی و فرهنگ­ها،به بخش­های مهمّ آن چندان پرداخته نشده است.در این مقاله می­کوشیم تا به بررسی صفت­ها از لحاظ «گونه شناسی» ،از قرن چهارم تا ششم با تکیه بر تفسیرهای فارسی بپردازیم و این سؤال را پاسخ دهیم که آیا صفت­ها را از لحاظ گونه­های زبانی می­توان بررسی و طبقه­بندی کرد؟ و چه عواملی،متمایزکنندة این صفت­ها از یکدیگر هستند؟به همین منظور،تفسیرهایی چون ترجمة تفسیر طبری، تفسیر قرآن پاک، تفسیر تاج التّراجم فی تفسیر قرآن الاعاجم ، تفسیری بر عشری از قرآن مجید،تفسیر قرآن مجید(نسخة کمبریج) ، بخشی از تفسیری کهن، بخشی از تفسیری کهن به پارسی،تفسیر گزاره­ای از بخشی از تفسیر قرآن کریم (تفسیر شُنقُشی) ، تفسیر نَسَفی، تفسیر رُوضُ الجِنان و رَوحُ الجَنان و تفسیر کشف الاسرار و عُدّﮤ الابرار را مورد بررسی قرارمی­دهیم و آن­گاه به نتیجه می­رسیم که صفت ها،از لحاظ گونه­شناسی در این آثار، قابل شناسایی و تقسیم­بندی هستند.

کلیدواژه‌ها

تفسیرهای فارسی؛ دستور زبان؛ گونه شناسی؛ صفت های گونه ای؛ ساختمان صفت ها

مراجع

1. ابن مسکویه،ابوعلی،(1376)،تجارب الامم ، ترجمة ابوالقاسم امامی ،تهران :سروش.
2. ابن ندیم،محمد بن اسحاق،(1381) ،الفهرست ، ترجمة رضا تجدّد، تهران :انتشارات اساطیر.
3. ابوالقاسمی، محسن ،(1375)، دستور تاریخی زبان فارسی،چاپ اول،تهران: سمت.
4. اخوینی،ابوبکر،(1344)،هدایـﮤ المتعلّمین، به اهتمام جلال متینی،مشهد:چاپخانةدانشگاه مشهد.
5. اسفراینی، شاهفور ،(1375)، تاج التّراجم فی تفسیر قرآن الاعاجم، تصحیح نجیب مایل هروی و علی  اکبرالهی خراسانی،چاپ اول،تهران:علمی و فرهنگی.
6. 6.انصاری، عبدالله بن محمد ،( 1362 ) ،طبقات الصّوفیه، مقابله و تصحیح مولایی، تهران: توس.
7. انوری و احمدی،(1368)،دستور زبان فارسی،چاپ ششم،تهران: فاطمی.
8. باطنی، محمد رضا ،(1386)،توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی،چاپ نوزدهم، تهران:امیر کبیر.
9. بهار،محمّدتقی،(1376)،سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران :انتشارات مجید،.
10. بهار و دیگران،(1371)،دستور زبان پنج استاد،چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه و نشر علم.
11. خیّام پور، عبدالرّسول،(1375)،دستور زبان فارسی،چاپ دهم، تهران:کتابفروشی تهران.
12. رازی، ابوالفتوح ،(1365)،روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به تصحیح محمد جعفر یاحقّی و محمد مهدی ناصح، چاپ اول،مشهد: آستان قدس رضوی.
13. رواقی، علی ،(1395)،گونه­شناسی متن­های فارسی2( گونة فارسی هروی)، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
14. سنایی، ابوالمجد آدم،(1388)،دیوان، به اهتمام محمّد تقی مدرس رضوی،چاپ هفتم،تهران:انتشارات سنایی.
15. سورآبادی،،عتیق بن محمد،(1380)،تفسیر سورآبادی،به تصحیح علی اکبر سعیدی سیرجانی،چاپ اول،تهران:فرهنگ نشر نو.
16. سیوطی، جلال الدین،(1380) ، الاتقان فی علوم القرآن، ترجم مهدی حائری قزوینی، تهران:امیرکبیر.
17. فرشیدورد، خسرو ،(1392)، فرهنگ پیشوندها و پسوندهای فارسی، تهران:زوار، چاپ دوم.
18.  معین،محمّد،(1394)، اسم مصدر حاصل مصدر، به کوشش مهدخت معین،چاپ اول،تهران:صدای معاصر.
19. مقدسی ، محمدبن احمد ،(1361)،احسن التقاسیم ، ؛ ترجمه علینقی منزوی،تهران:شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران.
20.  مولوی ،جلال الدین محمّد ،(۱۳۷۶)، کلیّات شمس تبریزی ، با شرح حال مولانا به قلم بدیع الزمان فروزانفر،تهران: انتشارات امیرکبیر.
21. میبدی، رشیدالدین،تفسیر کشف الاسرار و عدّة الابرار،(1382)،به اهتمام علی اصغر حکمت،چاپ هفتم،تهران:امیرکبیر.
22.  ناتل خانلری،پرویز،(1373)،دستور تاریخی زبان فارسی،چاپ سوم، تهران:انتشارات توس.
23. نامعلوم،(1382)،بخشی از تفسیری کهن، به تصحیح محمد روشن،چاپ اول،تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و  سمت.
24. نامعلوم،(1375)،بخشی از تفسیری کهن به پارسی، به تصحیح سیّدمرتضی آیـﮤالله زاده،چاپ اول،تهران:مرکز فرهنگی نشر قبله.
25.  نامعلوم ،(1393)، ترجمة تفسیر طبری ،به تصحیح حبیب یغمائی،چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
26. نامعلوم،(1385)،تفسیر قرآن پاک، به کوشش علی رواقی،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و سمت،چاپ دوم.
27. نامعلوم،(1349)،تفسیر قرآن مجید(نسخة مضبوط در کتابخانة دانشگاه کمبریج) ، به تصحیح جلال متینی،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
28. نامعلوم،(1352)، تفسیری بر عشری از قرآن مجید، به تصحیح جلال متینی،چاپ اول،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ  ایران.
29. نامعلوم،(بی تا) گزاره­ای از بخشی از قرآن کریم-تفسیر شنقشی، به اهتمام و تصحیح محمّد جعفر یاحقّی،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
30. نسفی، محمد ،(1390)،تفسیر نسفی، به تصحیح عزیزالله جوینی،چاپ دوم،تهران:سروش،تهران.
31. نیشابوری،ابوبکر عتیق،(۱۳۸۰)، تفسیر سورآبادی،تصحیح سعیدی سیرجانی،چاپ اول،تهران: فرهنگ نشر نو.
32. وحیدیان کامیار، تقی،( ۱۳۸۶)، دستور زبان فارسی ۱،چاپ نهم، تهران: سمت.