خود پرورانی یا دیدار با خویشتنِ خویش در هفت‌خوان رستم و اسفندیار از دیدگاه روانکاوی یونگ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 11، شماره 39، فروردین 1398، صفحه 77-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اصغر حبیبی^{* 1}؛ سید محمود سید صادقی²؛ شمس الحاجیه اردلانی³

¹دانشجوی دکتری ،گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد بوشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ایران

²استادیار،گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر،ایران.

³استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

به کار بستن نظریّات تحلیلی جدید در نقد و بررسی متون حماسی، نه‌ تنها آسیبی به هدف و محتوای آن‌ها وارد نمی‌سازد؛ بلکه ظرفیت­ها و دریچه­ های نوینی فرا روی پژوهشگران و اندیشه ­وران می‌نمایاند. کهن نمونه ­ها یا کهن­ الگوهای کارل گوستاو یونگ، روان‌شناس و روان‌کاو سوئیسی، از آن جمله هستند. یونگ، اصلی‌ترین، خویش­کاری قهرمان را، رسیدن به تعادل روحی و شخصیتی یا به عبارتی، شناخت ناخودآگاه و خودآگاهِ روان خویش و برقراری تعادل بین آنها می‌داند. قهرمانان، انسان­های برتری هستند که توانسته­ اند با سپری کردن   آزمون­ها به مدارجی، دست یابند که انسان­های عادی، توانایی آن را ندارند. قهرمانان در پایانِ سفرِ قهرمانیِ خویش، با پشت­سر نهادن آزمون­ها به فرایندِ فردیت یا خود پرورانی دست می‌یابند. فرایند خود پرورانی یا رسیدن به خویشتن خویش که در ادبیات عرفانی مرحله انسان کامل خوانده می­شود در ادبیات ما جایگاه والایی دارد و از اساسی­ ترین موضوعات نقد ادبی است که یونگ به آن پرداخته است. در این مقاله، تلاش شده است مراحل رسیدن به این خودآگاهی و خود پرورانی یا کمال قهرمان، بر اساس نظریه یونگ در دو هفت‌خوان رستم و اسفندیار از شاهنامi فردوسی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد

کلیدواژه‌ها

رستم؛ اسفندیار؛ هفت‌خوان؛ ناخودآگاه؛ خود پرورانی؛ یونگ

مراجع

کتاب­ها

1. آیدنلو، سجاد (1390) دفتر خسروان، چاپ اول، تهران: سخن.
2. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374) زندگی و مرگ پهلوانان، چاپ ششم، تهران: نشر آثار.
3. برفر، محمد (1389) آیینه جادویی خیال، تهران: امیرکبیر.
4. پالمر، مایکل (1385) فروید، یونگ و دین، ترجمه محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی، تهران:انتشارات رشد.
5. جویز، ارنست و دالبی یز (1350) اصول روانکاوی، ترجمه هاشم رضی،چاپ سوم، تهران: آسیا.
6. خسروی، اشرف (1394) شاهنامه از دیدگاه روان­شناسی یونگ، تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.
7. دلاشو، م. لوفلر (1386) الف، زبان رمزی قصه­های پری‌وار، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.
8. رستگار فسایی، منصور (1376) پیکر گردانی در اساطیر ایرانی، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
9. زرین­کوب، عبدالحسین (1373) نقد ادبی، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
10. زمردی، حمیرا (1388) نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، چاپ سوم، تهران: زوّار.
11. ستاری، جلال (1392) عشق صوفیانه،چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز.
12. سرامی، قدمعلی (1373) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
13. سیاسی، علی‌اکبر (1388) نظریه­های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ دوازدهم،تهران: دانشگاه تهران.
14. شوالیه، ژان و گربران آلن (1384) فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
15. شولتز، دوان. پ و سیدنی الن شولتز (1385) نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران:ویرایش.
16. صدیقی، علی اصغر (1385) فانتزی در شاهنامه، تهران: ترفند.
17. فردوسی،(1393) شاهنامه،تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
18. فیست، جس و گریگوری جی. فیست (1388) نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی،چاپ چهارم، تهران: نشر روان.
19. کزازی، میر جلال‌الدین (1387) نامه باستان، جلد نهم، تهران: سمت.
20. مسکوب، شاهرخ (1370) بخت و کار پهلوان در آزمون هفت خوان، ایران نامه، سال دهم.
21. مورنو، آنتونیو (1386) یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
22. نعمت طاووسی، مریم (1394) زایش اسطوره، تهران: فراین.
23. یاوری، حورا (1386) روانکاوی و ادبیات، تهران: سخن.
24. یونگ، کارل گوستاو (1368) چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
25. ________________ (1370) روان شناسی و دین،ترجمۀ فؤاد روحانی،چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
26. ________________ (1377) تحلیل رؤیا، ترجمه رضا رضایی،چاپ اول، تهران: افکار.
27. ________________ (1379) روح وزندگی، ترجمه لطیف صدقیانی، تهران :جامی.
28. ________________ (1387) انسان و سمبول­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ سوم ،تهران،:جامی.

مقالات

1. طاهری، محمد و حمید آقاجانی (1392) تبیین کهن الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمبل، فصل نامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 32 .
2. محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور (1391) ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هشتم، شماره 26.
3. محمدی، فرزانه و مجید بهرور (1393) نشریۀ ادب و زبان، سال 17 شماره 36.