ناکارآمدی تحلیل های لغوی در اصطلاحات تاریخ بنیان قرآن و حدیث

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 24، شماره 63، تیر 1397، صفحه 89-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمدحسن احمدی^*

گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

لزوم اتخاذ رویکردی تاریخی ، یکی از اصول مهم در تحلیل اصطلاحات تاریخی در حوزه متون قرآنی و حدیثی است. آسیب عدم توجه به تمایز کاربرد اصطلاحی و غیراصطلاحی یک واژه، یکی از مهمترین آسیبها در مباحث پیشینه شناسی برای این نوع موضوعات است. معمولا ذهن پژوهشگر برای پررنگ نشاندادن پیشینه، سعی دارد تا بدون توجه به این تمایز و با جمعآوری هرگونه کاربردی از لفظ، به قطور کردن پیشینه معنای اصطلاحی مورد نظر کمک برساند. ازاینرو باید به «عدم التزامِ اصطلاح به معنای لغوی» به مثابه یک اصل نگریست. در این مقاله ابتدا مغالطه استصحاب تاریخی، به عنوان مادر مغالطات رایج در حوزه تحلیل متون دینی مورد بررسی قرار می‌گیرد و اصطلاحات: حدیث، تفسیر، اعجاز، قرآن و جامع حدیثی از این جهت واکاوی می-شوند. در قسمت دوم مقاله نیز مسئله «تغییر انگاره» به عنوان، مهمترین عامل برای اثبات مغالطه بودن استصحاب تاریخی اصطلاحات، تبیین می‌شود و در ضمن آن راهکارهای شناخت انگاره حاکم بر زمان کاربرد اصطلاح، در قالب پنج موردِ : بررسی کارکرد، دریافت بی‌معنایی، ایجاد تغییر در لحن کلام، تغییر طبقه بندی و معادل سازی واژگان، مورد بررسی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

اصطلاح تاریخی؛ معنای لغوی؛ استصحاب تاریخی؛ تغییر انگاره

مراجع

قرآن مجید

احمدی،محمدحسن، مسئله‌شناسی تحریف با نگاهی به قرآن کریم وکتاب مقدس، دانشکده اصول‌الدین، 1393.

ـــــ، روش شناسی‌تاریخی در علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، 1393.

برنجکار، رضا، «حدیث اقوام متعمقون، مدح یا مذمت؟» فصلنامه نقد و نظر، ش 31 و 32، پاییز و زمستان 1382

پاکتچی، احمد، ترجمهشناسی قرآن کریم، دانشگاه امام صادق، 1392.

ـــــ، جوامع حدیثی اهل سنت، انتشارات دانشگاه امام صادق،1391.

ـــــ، روش تحقیق تخصصی، دانشگاه امام صادق، 1385.

تفلیسی، وجوه القرآن،مقدمه مهدی محقق، دانشگاه تهران، 1386.

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.

حسینی جلالی، تدوین السنه الشریفه، قم: دفتر تبلیغات، 1413ق.

خطیب بغدادی، تقیید العلم، داراحیاء السنه النبویه، 1974.

خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالزهرا، بی‌تا.

راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، حسین‌بن محمد، بیروت، درالشامیه،1412ق.

ریپین، اندرو، رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن، به کوشش مهرداد عباسی، حکمت،1392.

زرکشی، بدرالدین، البرهان،داراحیاء کتب العربیه، 1376.

سبحانی، جعفر، الموجز فی اصول الفقه، مکتبه التوحید، 1420ق.

شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.

صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، قم، منشورات رضی،1363.

صدوق، محمدبنعلی، معانی الاخبار، بیروت:دارالعرفه،1399ق.

صفار، محمدبن حسن، بصائرالدرجات، تهران:موسسه الاعلمی،1362.

طباطبایی، سید محمدحسین، قرآن در اسلام، بوستان کتاب، 1389.

عزیزی، حسین، اجتهاد، تحول، تاریخ و مبانی، بوستان کتاب، 1388.

کلینی، محمدبنیعقوب، الاصول من الکافی، دارالکتب الاسلامیة، 1363.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء،1403ق.

مدیر شانه چی، کاظم، تاریخ حدیث، سمت، 1377.

ـــــ،  علم الحدیث، دفتر انتشارات اسلامی، 1390.

مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، دارالمعرفه،1381.

معرفت، محمد هادی،  التمهید، 1378.

نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، دفتر انشارات اسلامی، 1416ق.

نیشابوری، محمدبن عبدالله الحاکم، المستدرک علی الصحیحین، دارالکتب العلمیه،1411ق.

نعمانی،محمدبنابراهیم، الغیبه، تهران: مکتبه الصدوق، بی‌تا.