بررسی اثر زمان برداشت بر برخی از خصوصیات فیتوشیمیایی برگ گیاه دارویی (.Cynara scolymus L )

اله دادی, مرضیه; مشرف بروجنی, لاله

همایش سردبیران نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

سامانه یکپارچه نشریات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

تعداد نشریات	418
تعداد شماره‌ها	9,997
تعداد مقالات	83,560
تعداد مشاهده مقاله	77,801,309
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	54,843,931

بررسی اثر زمان برداشت بر برخی از خصوصیات فیتوشیمیایی برگ گیاه دارویی (.Cynara scolymus L )

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 4، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 24، اسفند 1397، صفحه 40-54 اصل مقاله (1.2 M)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرضیه اله دادی^* ¹؛ لاله مشرف بروجنی²

¹دانش آموخته دکتری اکولوژی گیاهان زراعی گروه اکوفیزیولوژی گیاهی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

²عضو هیئت علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران

چکیده

کنگرفرنگی (Cynara scolymus L.) گیاهی چند ساله از تیره Asteraceae است که در سراسر جهان جایگاه ویژه‌ای در صنایع داروسازی و غذایی دارد. به منظور ارزیابی برخی خصوصیات فیتوشیمیایی برگ کنگرفرنگی در مراحل مختلف رشدی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در اصفهان طی دو سال زراعی متوالی (1394 -1393 و 1394-1395) به اجرا در آمد. تیمارها برداشت برگ در مراحل مختلف رشدی (مرحله رشد رویشی، غنچه دهی و گلدهی) در سال دوم رشد بودند. پس از برداشت میزان فنل‏ کل (روش فولین سیوکالتیو)، فلاونوئید ‏کل (روش رنگ سنجی آلومینیوم کلرید)، کلروژنیک اسید (کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا) و توانمندی ‏آنتی‏اکسیدانی به دو روش قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH و قدرت احیاءکنندگی مورد بررسی قرار‏ گرفت. نتایج نشان داد خصوصیات فیتوشیمیایی و توانمندی ‏آنتی‏اکسیدانی برگ طی مراحل مختلف رشدی از مقادیر متفاوتی برخوردار بود به نحوی که بیشترین مقدار فنل کل (25/76 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم ماده خشک)، فلاونوئید کل (28/1 میلی‌گرم کوئرستین در گرم ماده خشک)، کلروژنیک اسید(25/2 درصد در ماده خشک)، قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH (34/92 درصد) و قدرت احیاءکنندگی (16/2) عصاره برگ در مرحله غنچه دهی مشاهده شد. همبستگی مثبت و معنی‌داری بین فنل کل با فلاونوئید کل و فعالیت آنتی اکسیدانی وجود داشت. همچنین رابطه بین کلروژنیک اسید با قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH و قدرت احیاءکنندگی مثبت و معنی‌دار بود. با توجه به نتایج حاصله، برداشت برگ کنگرفرنگی در مرحله غنچه دهی به لحاظ دارا بودن ویژگی‌های فیتوشیمیایی و فعالیت آنتی اکسیدانی مطلوب، مناسب‌تر از سایر مراحل رشدی است.

کلیدواژه‌ها

زمان برداشت؛ فعالیت آنتی‌اکسیدانی؛ فلاونوئید ‏کل؛ فنل کل؛ کلروژنیک اسید

اصل مقاله

فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، شماره پیاپی 24، سال ششم، شماره 4، زمستان 1397

بررسی اثر زمان برداشت بر برخی از خصوصیات فیتوشیمیایی برگ گیاه دارویی

کنگرفرنگی (Cynara scolymus L.)

مرضیه اله دادی^1*، لاله مشرف²

¹دکتری اکولوژی گیاهان زراعی دانشکدهکشاورزیدانشگاهتبریز، تبریز، ایران

²عضو هیات‌علمیبخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی

و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت: 05/11/96 تاریخ پذیرش: 19/10/97

چکیده

کنگرفرنگی (Cynara scolymus L.)گیاهی چند ساله از تیرهAsteraceae استکه درسراسرجهان جایگاهویژهای در صنایعداروسازی وغذاییدارد.بهمنظورارزیابیبرخیخصوصیاتفیتوشیمیاییبرگکنگرفرنگی درمراحلمختلفرشدی،آزمایشیدرقالبطرح بلوکهایکاملتصادفیبا 3 تکرار درمرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان طی دو سال زراعی متوالی (1394 -1393 و 1394-1395) به اجرادر آمد.تیمارهاشامل برداشت برگ در مراحل مختلف رشدی (مرحله رشد رویشی، غنچه دهی و گلدهی) در سال دوم رشد بودند. پس از برداشت برخی خصوصیات کیفی برگ از جملهمیزان فنل‏ کل(روش فولین سیوکالتیو)، فلاونوئید ‏کل (روشرنگ سنجی آلومینیوم کلرید)،کلروژنیکاسید (کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا)وتوانمندی ‏آنتی‏اکسیدانی به دو روش قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPHو قدرت احیاءکنندگی مورد بررسی قرار‏ گرفت.نتایج نشان داد که خصوصیاتفیتوشیمیایی و توانمندی ‏آنتی‏اکسیدانیبرگ طیمراحلمختلفرشدیازمقادیرمتفاوتی برخورداربودبهنحویکهبیشترینمقدار فنل کل (25/76 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم ماده خشک)، فلاونوئید کل (28/1 میلیگرم کوئرستین در گرم ماده خشک)، کلروژنیک اسید(25/2 درصد در ماده خشک)،قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH (34/92 درصد) و قدرت احیاءکنندگی (16/2) عصارهبرگدر مرحله غنچه دهیمشاهدهشد.همبستگیمثبتومعنیداریبینفنلکل با فلاونوئید کل و فعالیت آنتیاکسیدانی وجود داشت. همچنین رابطه بین کلروژنیک اسید با قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH و قدرتاحیاءکنندگی مثبت و معنیدار بود. با توجه به نتایج حاصله، برداشت برگ کنگرفرنگیدر مرحله غنچه دهی به لحاظدارا بودن ویژگیهای فیتوشیمیایی و فعالیت آنتیاکسیدانی مطلوب، مناسبتر از سایر مراحل رشدی است.

واژه‌هایکلیدی:آنتی‌اکسیدان، زمان برداشت،فلاونوئید وفنل کل،کلروژنیک اسید، کنگر فرنگی[1]

مقدمه

کنگر فرنگی (Cynara scolymus L.) گیاهی چندساله و متعلق به خانواده Astraceae است کهبومیجنوب مدیترانه وشمالآفریقامیباشد (Lattanzio et al., 2009).طبقآخرینآمارفائو،درسال2014سطحزیرکشت کنگرفرنگی درایرانبرابر 916هکتار با عملکرد ومیزانتولیدی به‌ترتیب معادل 188152 کیلوگرم در هکتار و 17239تنبودهاست (FAO, 2014). این گیاه در بسیاری از مناطق جهانجهت مصرف غنچهها که بخشهای خوراکی آن هستند کشت میشودو به صورت سبزی تازه، کنسرو شده یا منجمد مورد مصرف قرار میگیرد (Pistónet al.,2014). برگهای کنگرفرنگی در منابع به عنوان اندام دارویی گیاه معرفی شدهاند و به دلیل دارا بودن خواصفارماکولوژیک بسیاریاز جمله اثرات محافظت کننده از کبد (Aksu & Altinterim, 2013)، کاهش دهنده قند خون(Mohamed Abdel Magiedet al., 2016)، کاهش دهنده چربی خون (Mocelinet al., 2016)، اثر آنتیاکسیدانی (Alencaret al., 2014) و خواص ضد میکروبی (Fratianniet al., 2014)مورد توجه زیادی در عرصه مطالعات دارویی قرار گرفتهاند. در طبسنتیتاثیر این گیاه در افزایش ترشح صفراوکاهشکلسترولبهسینارینوکلروژنیک اسید موجوددربرگوبرچههایآننسبتدادهشدهاست (Alonso et al., 2006)وخواص دارویی آن عمدتا به این دو ترکیب مربوطمیباشد که در برگهای آن به وفور یافت میگردد (Melilliet al., 2007; Allahdadi & Raei, 2017)در حال حاضر این گیاه در تعدادی از کارخانههای داروسازی داخل کشور در مقیاس وسیع جهت فرآوری و استخراج مواد دارویی مورد استفاده قرار میگیرد.

متابولیتهاىثانویهترکیباتیهستندکهتوسطگیاهان تولیدمیشوندوفعالیتهایفیزیولوژیکیاساسیکهمواداولیهدرگیاهانجاممیدهندرابرعهدهندارندامااینترکیباتنقشاساسیدرسازگاریگیاهانبهمحیط اطرافدارند.ترکیباتفنلىازمهمترینگروههایمتابولیتهاىثانویهدرگیاهانهستندکهبهطورگستردهدرسراسر گیاهپخششده‌اندوتأثیراتبیولوژیکىمتعددى همچونفعالیتآنتىاکسیدانىوضد باکتریایى دارند. فعالیتآنتىاکسیدانىپلیفنلهادرگیاهان عمدتابهعلتویژگىهاىکاهشاکسایشیدر ساختارشیمیایىآنهاستکهنقشمهمىدرخنثى کردنرادیکالهاىآزاد،احاطهکردنفلزاتانتقالىو فرونشاندنمولکولهاىاکسیژنیگانهوسهگانهاز طریقتغییرمکانیاتجزیهپراکسیدهادارند. این ویژگىهاباتأثیراتمفیدآنتىاکسیدانهایطبیعیبر سلامت،درارتباطاستکهبهدلیلتأثیرات بازدارندگىاینترکیباتدرمقابلپیشرفتبسیارىاز بیمارىهاىوابستهبهتنشاست(Sheikhi et al., 2014).علاوه بر این آنتیاکسیدانهابهصورتگستردهایبهعنوانموادافزودنی برایبهتأخیرانداختنفرآینداکسیداسیونو جلوگیریازتخریبموادغذاییمورداستفادهقرارمیگیرند(Kamkar etal., 2010).فلاونوییدهانیزگروهبزرگیازترکیباتفنلیبا بیشاز3000ساختارویکیازمهمترینترکیبات ثانویدرگیاهانهستندکهعمدتادراکثرگیاهان داروییبامقادیرمختلفیافتمیشوند،حدود4000 نوعترکیبمتعلقبهگروهفلاونوییدهادرگیاهان وجوددارندکهطیمسیرسنتزفنلپروپانوئیددرگیاه سنتزمیشوندوعمدتاشاملفلاون،فلاونولو آنتوسیانین‌هاهستند (Siriamornpus et al., 2010).

نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است که مواد مؤثره در اندامهای گیاه هیچگاه ثابت نیست و متناسب با مراحل رشد گیاه و شرایط متفاوت محیطی قابل تغییر است و کاملاً وابسته به فاکتورهای محیطی، شرایط رویشگاهی، زمان برداشت، تنوع ژنتیکی و فنولوژیگیاه است (Dambolena et al., 2010).برداشت گیاهان دارویی در زمـان نامناسـب نـه تنهـا میـزان محصول به دست آمده را کاهش میدهد، بلکه محصول برداشت شده نیز از کیفیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود. زیرا عملکـرد انـدام مـورد نظر و همچنین میزان متابولیتهای ثانویه یک گیاه دارویی در مراحل مختلف رشد و نمو گیاه متفاوت است (Omidbaigi, 2005).پاندینووهمکاران (Pandino et al., 2013). تغییراتپلیفنلهادربخشهایمختلفکنگر فرنگیرا که ازماهنوامبرتاآوریل به صورتماهانهبرداشتشدهبود موردبررسیقراردادند وبر اهمیت زمانبرداشت و شرایطآبوهواییدرطولبرداشتبرترکیبشیمیایی اندامهای مختلفکنگر فرنگی تاکید نمودند.همچنین اظهار داشتند کهمحتوای کمیوکیفی پلیفنلدر بخشهایمختلفگیاهبهزمانبرداشتواکنش نشان دادو زمان مطلوب برداشت غنچهها را از ماه فوریه تا آوریل عنوان نمودند.قاسم‏نژاد و همکاران (Ghasemnezhad et al., 2012) تاثیر زمان برداشت بر کیفیت برگ گیاهان حاصل از پاجوش کنگر فرنگی را در 12 زمان مختلف با فاصله زمانی 15 روزه مورد بررسی قرار دادند و اظهار داشتند که شاخص‏های کیفی برگ (فنل‏ کل، فلاونوئید ‏کل و توانمندی ‏آنتی‏اکسیدانی) اغلب تحت‌تاثیر زمان برداشت متفاوت بود و با توجه به فقدان جهت‏گیری مشخص تغییرات پتانسیل آنتی‏اکسیدانی و عوامل آن در عصاره برگ کنگر فرنگی تحت‌تاثیر یک دوره زمانی 6 ماهه با 12 برداشت در شرایط یکسان مواد غذایی، تغییرات دمایی و نور مهمترین عامل ایجاد تغییرات مشاهده شده بود و ارتباط مشخصی بین ‏سن فیزیولوژیکی برگ با میزان مواد موثره و فعالیت آنتی‏اکسیدانی وجود نداشت.

از آنجاییکه میزان مواد مؤثره گیاه متناسب با میزان رشد آنمتغیر استلذا تعیین بهترین زمان برداشت بهمنظوردستیابی به میزان مطلوب متابولیتهای ثانویه در راستای تامین گیاه مناسب برای صنایع داروییاز اهمیت بسزایی برخوردار است.با توجه به اینکه تمرکز اکثر تحقیقات انجام شده بر بخش خوراکیگیاه (غنچه) معطوف بوده است و هنوز گزارش کاملی در رابطه با تاثیر زمان برداشت بر ترکیبات فیتوشیمیاییبرگ کنگر فرنگی انجام نشده است وهمچنین با در نظر گرفتن اهمیت این گیاهدر صنعت داروسازی به ‏دلیل داشتن ترکیبات پلی‏فنلی و فلاونوئیدی، این پژوهش با هدف بررسی تغییرات ترکیبات فیتوشیمیایی در مراحل مختلف رشدکنگر فرنگی و مدیریت بهتر زمان برداشت به اجرا در آمد.

موادوروشها

این پژوهش طی دو سال زراعی متوالی (1394-1393 و 1394-1395) در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان (عرض جغرافیایی 32 درجه و 36 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 51 درجه و 26 دقیقه شرقی با ارتفاع 1612 متر از سطح دریا) که بر اساس تقسیم‌بندی گوسن دارای اقلیم نیمه‌بیابانی خفیف است (Karimi, 1992) درقالبطرحبلوک‌هایکاملتصادفیبا3تکراراجراشد.تیمــارهاشامل برداشت برگ (اندام دارویی گیاه) در مراحل مختلف رشدی(مرحله رشد رویشی، غنچه دهی و گلدهی) بودند.

کشت بذور کنگر فرنگی در تاریخ‌6 اردیبهشت‌ماه 1393در وسط هر پشته به صورت کپهای انجام شد. بر اساس نتایج آزمون خاک و ویژگیهای گیاه، کود شیمیایی به نسبت 200 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار از منبع کود اورهدرنظرگرفتهشد.نیمیازکودنیتروژنی قبلازکاشتونیمدیگر به صورتسرکدرمرحله7-8برگیمصرفشد. در مرحله سه برگی (15 روز پس از کاشت) عملیات تنک انجام شد. مبارزه با علفهای هرز تا زمان استقرار گیاه به روش مکانیکی انجام گرفت. طول هر کرت 5 و عرض آن 5/3 متر در نظر گرفته شد که شامل 5 ردیف با فاصله 70 سانتی‌متر بود. فواصل بوتهها روی پشته 35 سانتیمتر با تراکم 4 بوته در مترمربع در نظر گرفته شدند.مطابق نتایج آزمون خاک، در سال دوم نصف میزان کود نیتروژنی سال قبل، به کرتهای آزمایشی اضافه شد.جهتتعیین برخی صفات کیفی برگهایگیاهدر سال دوم رشد ودرمراحلرشدرویشی،غنچه دهی و گلدهیبرداشت شدند.ابتدابرگ‌هادرمحیطآزمایشگاهودردمایطبیعیخشکشدهسپسدرآسیاببه‌ صورتپودردرآمدند. برایتهیهعصارهمتانولی ازبرگگیاهازروشخیساندناستفادهشد. نمونههایپودرشدهوزنشدهومقدار ۵ گرمازپودرنمونهدرارلن ۵۰ میلی‌لیتریریختهشدسپسبهآن ۵۰ میلی‌لیترمتانول ۸۰ درصداضافهشد (نسبتنمونهبهمحلولمتانولی ۱به ۱۰ بود) و بر روی شیکردردمایآزمایشگاهقراردادهشدتاعملخیساندنکاملوترکیباتگیاهازآنخارجگردد. پساز ۲۴ ساعتبااستفادهازکاغذصافیمحلولمتانولیحاوینمونهصافشد. پسازآنمحلولمتانولیبه منظورخارجکردنمتانولازعصارهبهدستگاهروتاریانتقالداده شد. پسازتبخیرمتانولدردستگاه،عصارهخالصتازمانانجامآزمایشدریخچال4+درجه سانتی‌گرادنگهداریگردید.

اندازهگیریترکیباتفنلیکلبهروشفولیین سیوکالتیوانجامگرفت. برای اندازهگیری فنل 5/0 میلیلیتر از عصاره متانولی (160 میلیگرم عصاره حل شده در 50 میلیلیتر متانول) با 5 میلیلیتر فولین سیوکالتیو (1 به 10 رقیق شده با آب مقطر)مخلوط شده، سپس 4 میلیلیتر کربنات سدیم یک مولار (6/10 گرم در 100 میلیلیتر آب مقطر) به نمونه اضافه شد. کالیبره کردن دستگاه اسپکتروفتومتر با ترکیب متانول، فولین سی کالتیو و کربنات سدیم انجام شد. محلول فوق 15 دقیقه در تاریکی نگه داشته شده و سپس در طول موج 760 نانومتر قرائت شد (McDonald et al.,2001). برای رسم منحنی کالیبراسیون از غلظت‌های متفاوت گالیک اسید (0، 50، 100، 150، 250 و 500 میلیگرمبرلیتر) استفاده شد.

بهمنظور اندازه‌گیری محتوی فلاونوئید کل5/0میلیلیتر از عصاره متانولی با 5/1 میلیلیتر متانول، 1/0 میلیلیتر آلومنیوم کلرید 10 درصد در اتانول (10 گرم آلومنیوم کلرید در 100 میلیلیتر اتانول و آب مقطر)، 1/0 میلیلیتر استات پتاسیم یک مولار (41/2 گرم در 10 میلیلیتر آب مقطر) و 8/2 میلیلیتر آب مقطر مخلوط شد (Chang et al., 2002). برای تهیه شاهد به جای عصاره متانولی، تنها از متانول خالص استفاده شد. مخلوط نمونه نیم ساعت در تاریکی نگه داشته شده و سپس بلافاصله در طول موج 415 نانومتر قرائت شد. غلظت‌های مختلف از استاندارد کوئرستین (0، 10، 50، 100 و 200 میلیگرم در لیتر) ساخته شده و منحنی استاندارد رسم شد.

اندازه‌گیریفعالیتآنتیاکسیدانی با دو روش قدرت مهارکنندگی رادیکال آزادDPPH[2]و قدرت احیاءکنندگی مورد بررسی قرار‏ گرفت.بهمنظور اندازهگیری فعالیت آنتیاکسیدانی به 40 میکرولیتر از عصاره مورد مطالعه 3 میلی‌لیتر از معرفDPPH (4 میلیگرم رادیکال در 100 میلیلیتر متانول) اضافه و مخلوط شد. نمونهها بهمدت 30 دقیقه در تاریکی نگهداری شده سپس جذب نمونهها در طول موج 515 نانومتر قرائت شد. اعداد بهدست آمده از جذب نمونه با استفاده از رابطه زیر به درصد مهار تبدیل شد (Wong et al., 2006).

رابطه (1)

درصد مهار رادیکال آزاد DPPH

که در این رابطهAcو As به ترتیب جذب محلول متانولیDPPH و جذب نمونهها در 515 نانومتر میباشند.در روشآزمونقدرتاحیاءکنندگی5/2میلیلیترعصارهبا5/2میلیلیتربافرفسفاتسدیم (6/6=pH ) و5/2 میلیلیترپتاسیمفریسیانید1% مخلوطوبه‌مدت20 دقیقهدرحمامآب بادمای 50 درجه سانتیگراد قرارگرفت. سپس5/2 میلیلیتر تریکلرواستیکاسید 10% (وزنی:حجمی)بهنمونههااضافهشد. نمونههابهمدت10دقیقهباسرعتrpm650 سانتریفوژ شدند.ازمحلولروییپسازسانتریفوژ5 میلیلیتر بهدقتبرداشتهوپسازافزودن 5 میلیلیترآبمقطر و 1 میلیلیترکلریدآهن ІІІ(1/0 %) جذبنمونههادرطولموج700نانومترقرائتشد(Koksal et al., 2011). افزایشجذبدرمخلوطواکنشبهمفهومافزایشقدرتاحیاکنندگىاست.

جهت اندازه گیری کلروژنیک اسید25/0گرمنمونهپودرشده برگکنگرفرنگیرابا١٠میلیلیترمتانولبهمدتدهدقیقهرویحمام آب گرم٧٠درجهسانتیگرادحرارتدادهسپسصافکردهوحلالرابهحجم١٠میلیلیتررسانده، پس از آننمونهمورد نظر به دستگاهHPLC مدل ولکروم^{^[3]} 2000، تزریق شد و در نهایت مقدار کلروژنیک اسید در طول موج 325 نانومتر قرائت گردید (Zhanget al., 2004).سپس برایتجزیهواریانسدادهها و محاسبه ضرایبهمبستگیسادهبین صفات از نرم‌افزارSPSS استفادهشدومیانگیندادههابااستفادهازآزموندانکندرسطحاحتمال 5%مقایسهشدند.

نتایج

همانطورکهدرجدول2مشاهدهمیشودمیزانفنلبرگتحتتاثیر برداشت درمراحل مختلف رشد قرارگرفت. باتوجهبهجدول 3بیشترینمیزانفنلبرگ (25/76 میلیگرمگالیکاسیددرگرممادهخشک)در مرحله غنچه دهی وکمترینمیزان (5/70 میلیگرم گالیکاسیددرگرممادهخشک) درمرحله گلدهیمشاهدهگردید البتهبین مرحله گلدهی و رویشی اختلافمعنیداریوجود نداشت (جدول 3).

تأثیربرداشت در مراحل مختلف رشدی برمیزانفلاونوئیدبرگکنگرفرنگیمعنیداربود (جدول2). همانطورکهدرجدول مشاهدهمیشود،بیشترینمیزانفلاونوئید (28/1 میلیگرمکوئرستیندرگرممادهخشک) در مرحله غنچه دهی حاصلشد که با مرحله رویشی اختلاف معنیداری نداشت. کمترینمیزانآن (93/0 میلیگرمکوئرستیندرگرممادهخشک) هم به مرحله گلدهی اختصاص داشت (جدول 3).

همانگونهکه درجدولتجزیهواریانسمشاهدهمیشود،زمان برداشتمیزانکلروژنیک اسید برگرابهشکلمعنیداریتحتتاثیر قرارداد. باتوجهبهجدول 3،بالاترینمیزان کلروژنیک اسید (25/2 درصد در ماده خشک) مربوطبه مرحله غنچه دهی بود وکمترینمیزان آن (97/1 درصد در ماده خشک) در مرحله رویشی مشاهده شد که از لحاظ آماری اختلاف معنیداری با مرحله گلدهی نداشت.

نتایج حاصل از سنجش فعالیتآنتیاکسیدانی عصاره‌های گیاه بر اساس روش قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH تاثیرمعنیدار زمان برداشت رابرمیزانفعالیتآنتیاکسیدانیبرگ نشان داد (جدول 2). بیشترینفعالیتآنتیاکسیدانی (34/92 درصد) در مرحله غنچه دهی مشاهدهشدوکمترینمیزان آن (34/84 درصد) بهمرحله گلدهی مربوط بود که با مرحله رویشی اختلاف معنیداری نداشت (جدول 3).

عصارههای حاصل از مراحل مختلف رشدی از نظر قدرتاحیاءکنندگی اختلاف معنیداری با یکدیگر داشتند (جدول 2). نتایج حاصل از مقایسه میانگینها نشان داد که مرحله غنچه دهی بیشترین میزان قدرتاحیاءکنندگی را داشت و مرحله رشد رویشی و گلدهی هم از لحاظ آماری اختلاف معنی‌داری نداشتند و در یک گروه آماری قرار گرفتند (جدول 3).

بررسیهمبستگیبینصفاتفیتوشیمیاییموردمطالعهنشان داد که همبستگیمثبتومعنیداریبینفنلکل با فلاونوئید کل، قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH و قدرتاحیاءکنندگی وجود داشت. کلروژنیک اسیدنیز رابطه مثبت و معنیداری با قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH و قدرتاحیاءکنندگی نشان داد. رابطه میان قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH با فنلکل و فلاونوئید کل هم مثبت و معنیدار بود (جدول 4).

جج

جدول1: ویژگیهای فیزیکی وشیمیایی خاک محل آزمایش

هدایت الکتریکی

(dS/m)

اسیدیته

(%)

کربن آلی

(%)

نیتروژن کل (%)

فسفر

(mg/kg)

پتاسیم

(mg/kg)

بافت خاک

8/2

7/7

065/0

04/0

250

لومی رسی

جدول 2: تجزیه واریانس برخی صفات کیفی برگ کنگرفرنگی در مراحل مختلف رشدی

منابع تغییر	درجه آزادی	میانگین مربعات
منابع تغییر	درجه آزادی	فنل	فلاونوئید	کلروژنیک اسید	قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH	قدرت احیاءکنندگی
تکرار	3	135/4^ns	001/0^ns	001/0^ns	194/6^ns	005/0^ns
مرحله رشدی گیاه	2	269/26^*	094/0^*	061/0^**	169/49^*	059/0^*
خطا	6	77/1	006/0	002/0	087/4	003/0
ضریب تغییرات (%)		51/1	87/3	13/2	77/2	84/4

ns ، *و ** به‌ترتیب غیر معنیدار و معنیدار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد

جدول 3: تاثیر برداشت در مراحل مختلف رشدی بر برخی صفات کیفی برگ کنگر فرنگی

مرحلهفنولوژیکی	فنل (mg GAE g^-1DW)	فلاونوئید (mg QE g^-1 DW)	کلروژنیک اسید (%DM)	قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH(%)	قدرت احیاکنندگی (جذب درnm700)
رویشی (رزت)	15/72 b	17/1 a	97/1 b	28/87 b	92/1 b
غنچه دهی	25/76 a	28/1 a	25/2 a	34/92 a	16/2 a
گلدهی	5/70 b	93/0 b	04/2 b	34/84 b	91/1 b

میانگینهایی با حروف مشترک در هر ستون نشاندهنده عدم اختلاف معنیدار در سطح احتمال 5درصد میباشند.

جدول 4: ضریب همبستگی میان صفات اندازه‌گیری شده در مراحل مختلف رشدی

صفات	فنل	فلاونوئید	مهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH	قدرت احیاکنندگی	کلروژنیک اسید
فنل	1
فلاونوئید	^*78/0	1
مهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH	^*74/0	^*72/0	1
قدرت احیاکنندگی	^**88/0	65/0	^*71/0	1
کلروژنیک اسید	63/0	49/0	^*67/0	^**79/0	1

^** معنیدار در سطح احتمال یک درصد * معنیدار در سطح احتمال پنج درصد

Minutes

شکل1: کروماتوگراماستاندارد کلروژنیک اسید

Minutes

شکل 2: کروماتوگرام HPLCمربوط به ترکیب کلروژنیک اسید در

عصاره متانولی برگ کنگر فرنگی در مرحله رشد رویشی

Minutes

شکل 3: کروماتوگرام HPLCمربوط به ترکیب کلروژنیک اسید در

عصاره متانولی برگ کنگر فرنگی در مرحله غنچه دهی

Minutes

شکل 4: کروماتوگرام HPLCمربوط به ترکیب کلروژنیک اسید در

عصاره متانولی برگ کنگر فرنگی در مرحله گلدهی

بحث

ترکیباتفعالزیستیشاملفنولها و فلاونوئیدها دراندامهای مختلفکنگر فرنگی وجود داردوپتانسیلداروییگیاه به حضور این ترکیباتفیتوشیمیایی مرتبط است(Ceccarelliet al., 2010; Pandino et al., 2011; Lombardo et al., 2013; Tsevegsurenet al., 2014).همچنین اثرآنتی‌اکسیدانی این گیاهدرتحقیقات متعددی (Alencar et al., 2014; Pistón et al., 2014; Magielse et al., 2014)گزارش شده است. مطالعات مختلف نشان داده که ساختوتجمع متابولیتهای ثانویه در گیاهان داروییبهوسیلهیبرهمکنشپیچیدهبینعواملدرونی (فنولوژیومراحلرشد)وعواملمحیطیشاملفاکتورهایزیستیوفاکتورهایغیرزیستیتنظیممیشود (Abdalla & El-Khoshiban, 2007). نتایج پژوهش حاضر نیزحاکی از این است کهبرداشت در مراحل مختلف فنولوژیک میتواند خصوصیات کیفی برگ کنگر فرنگی را تحت تأثیر قرار دهد (جدول 2). مقادیرفنل کل، فلاونوئیدکل، قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH، قدرت احیاکنندگی و میزان کلروژنیک اسید عصاره برگ کنگر فرنگی طیمراحلمختلف رشدیازمقادیرمتفاوتی برخورداربودبهنحویکهبیشترینمقدار فنل کل، فلاونوئیدکل،کلروژنیک اسید،قدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH و قدرت احیاکنندگی در مرحله غنچه دهیمشاهدهشد و با ورود گیاه به مرحله گلدهی به علتمسنشدنوریزشبرگهاودر نتیجه کاهش تولیدﻣﻮادﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰی فعالیـت آنتیاکسیدانی و ﻏﻠﻈﺖﺗﺮﮐﯿﺒﺎتﻓﻨﻮﻟﯽ و فلاونوئیدی برگ کاهش یافت. ارتباطمثبتیبینمیزانترکیباتفنلیوقدرت آنتیاکسیدانیگیاهوجودداشت که نشان میدهد بالابودنترکیباتفنلی دلیلعمدهبالابودنفعالیتآنتیاکسیدانیعصاره متانولی برگ میباشد.نتایج تحقیقات گذشته(Alghazeer et al., 2012; Lombardo et al., 2013; Pandino et al., 2011; Nouraei et al., 2016) نیز همبستگیبینمحتوایفنلیوفعالیتآنتیاکسیدانی کنگر فرنگی را تایید نموده و نشان دادهاند که ترکیباتفنلیعاملتعیینکنندهبسیارمهمدر فعالیتهایآنتیاکسیدانی این گیاه هستند.بر اساس تحقیقات انجام شده در غلظت‌های بالاتر ترکیبات فنلی، به دلیل افزایش تعداد گروههای هیدروکسیل موجود در محیط واکنش، احتمال اهداء هیدرژون به رادیکالهای آزاد و به دنبال آن قدرت مهارکنندگی عصاره افزایش مییابد (Zhang et al., 2009). نتایج بررسی قابلیتاحیاکنندگىعصاره بذر کنگرفرنگی نشان داد که قابلیتاحیاکنندگى بالاترباکمکانتقالالکترونباعثپایانیافتن واکنشهاىزنجیرهاىمىشود (Mansol Mollashahi Khumaki & Varasteh Moradi, 2015).

کلروژنیک اسید از جمله ترکیبات آنتیاکسیدان و ضد سرطان بوده و تعیین مقادیر ناچیز آن در انواع فرآوردههای دارویی حاصل از این گیاه از دغدغههای صنایع دارویی میباشد.رابطهبین کلروژنیک اسید با قدرتمهارکنندگیرادیکالآزاد DPPH و قدرتاحیاءکنندگی نیز مثبت و معنیدار بود.فعالیتآنتیاکسیدانی کلروژنیک اسیدتوسطسیتووهمکاران(Sato et al., 2011) گزارششدهاست.

لازمبهذکراستکه تحقیقات چندانی در مورد فعالیتآنتیاکسیدانیو ترکیبات فیتوشیمیایی کنگر فرنگی درمراحلفنولوژیک انجامنشدهاست.بااینحال،مطالعاتمتعدد در رابطه با سایر گیاهاننشاندادهاستکهمحتوای ترکیباتثانویه گیاهبهمراحل فنولوژیکبستگیدارد.از جمله بررسی میزان متابولیتهای ثانویه گیاه آرتیشوی خاردار(Cynara cardunculus)نشان داد کهاسیدهایفنلی برگهابارشدگیاهروند افزایشی داشتند (Borgognone et al., 2014).درگیاه مرزنجوش (Origanum majorana L.) مرحلهابتدای رشدرویشیحداکثرمحتوایفنلیرا داشت اما دراواخر رشدرویشی، از آنجایی که گیاهفنولهارابرایآمادهسازیخودبرایفرآیند چوبی شدنتجمع میدهد میزان این ترکیبات کاهش مییابدزیرا لیگنینپلیمریاستکهازترکیباتفنلیتشکیلشدهاست (Baâtour et al., 2012). نتایجتحقیق برروی مقادیرترکیبات فنولیکوفعالیتآنتیاکسیدانیدرعصارهگیاه گون (Astragalus compactus L.)، نشان داد که مقدار این ترکیبات بهمرحله نمویگیاهبستگیداشتهوبالاترینمقادیردرمرحلهیمیوه‌دهیدیدهمیشود. همچنینمقادیرترکیباتفنولیبهشدتوابستهبه شرایطمحیطیهمچوندماوتابشخورشیدمیباشد (Naghilooet al., 2012).بامطالعهدرصدفعالیتآنتیاکسیدانیومحتویفنلکل مرزه سهندی (Satureja sahandica Bornm.) مشخصشدکهاینخصوصیاتتحتتأثیرمراحلمختلففنولوژیکیگیاهقرارمیگیرند وبیشترینمیزانرا درمرحلهگلدهیکاملدارند (Ghamari et al., 2016).عصاره نعناع ارغوانی (Perilla frutescens L.) دارایبالاترینمقدارکلترکیباتفنلیدرمرحلهگلدهیکاملبود در حالی کهبالاترینقدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH عصارهدرمراحلاولیهرویشیمشاهدهشد(Gai et al., 2017). درطول دورهرشدمرزنجوشبستانی (Origanum majorana L.) غلظتفنلکل همتوسطمراحلفنولوژیکیوهمتوسطفاکتورهایآبوهواییتحتتأثیرقرارگرفتوبهطورمعنیداریبامرحلهرشدتغییرپیداکرد(Sellami et al., 2009). گیاهانبالغ خرفه(Portulaca oleracea L.) نسبتبهگیاهاننابالغ ازترکیبات فنلیوفعالیت آنتیاکسیدانیبالاتریبرخوردار بودند (Uddin et al., 2012). شنبلیله (Trigonella foenum-graecum L.) درمرحلهرشدرویشیبیشترینمیزان فلاونوئیدهاومحتوایکلفنلیراداشت (Omezzine et al.,2014).جاکولجویچوهمکاران(Jakovljević et al., 2013) گزارشدادندکهمقدار فنل،فلاونوئیدکلوفعالیتآنتیاکسیدانیدر گیاهمامیرانبزرگ (Chelidonium majus L.) بهمرحلهفنولوژیکیگیاهبستگی دارد. بررسیتغییراتمحتوایفنل،فلاونوییدکلوارزیابیعملکردآنتیاکسیدانیعصاره گیاه کنگر (Gundelia tournefortii L.) درمراحلمختلفرشدی شامل مرحلهرویشی،گلدهیوبذردهینشان داد که گیاه درمرحلهگلدهی ازبیشترینمحتوایترکیباتفنلی، فلاونوییدیوعملکردآنتیاکسیدانیبرخوردار است (Khalasi Ahwazi et al., 2016). علیرضایینقندر و همکاران (AlirezaieNoghgondar et al., 2016)با بررسی گیاه ترشکوحشی(Rumex turcomanicus Czerep) طیچهارمرحلهنمویمختلف(رشدرویشی، تورمجوانهانتهاییساقهگلدهنده، گلدهیکاملورسیدنبذر) گزارش کردند که بیشترینمقادیرفنل،فلاونوئید وفعالیتآنتیکسیدانیاندامهواییدرمرحلهرسیدنبذر مشاهدهشد.نتایج ترابی و زرین کمر (Torabi & Zarin-Kamar, 2015) نشان داد که از دوره جوانه زنیتا زمان گلدهی هرچه بر سن برگ زعفران (Crocus sativus L.) افزوده می‌شود از میزان فنل کل آن کاسته شده و گیاه به سمت تولید سایرترکیبات ثانویه از جمله فلاونوئیدها پیش می‌رود همچنین با طی شدن مراحل رشد، برمیزان خواص آنتی اکسیدانی افزوده میشود. اما پس از گلدهی میزان ترکیبات بدست آمده تقریبا در سطح مشخصی باقی میماند.صائب و همکاران(Saeb et al., 2011) خصوصیات فیتوشیمیایى برگهای بادرنجبویه (Melissa officinalis L.)را درسهمرحلهمختلف (مرحلهرشدرویشی،مرحلهگلدهیومرحــلهبعدازگلدهی) بررسی نموده و بیان نمودند که درمرحلهگلدهی بیشترین میزان فنل کل،فلاونوئیدهاوقدرت مهارکنندگی رادیکال آزاد DPPH دربرگگیاه مشاهده شد. هوشانی و همکاران (Hoshani et al., 2013)اظهار داشتند که بیشترین میزان فنل کل و فعالیت به دام‌اندازی رادیکال DPPH در برگ گیاه عروسک پشت پرده (Physalis alkekengi)در مرحله بلوغ میوهبهدستآمد.همچنینمیزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی عصاره برگ در روش سنجش قدرت احیا کنندگی آهنطی رشد گیاه از مرحله رویشی به مرحله زایشی افزایش معنی‌داری داشتو علت این امر رابه سطوح بالای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی محلول در آب از جملهفنل، آنتوسیانین و فلاونوئیدهایی مانند لوتئولین و کوئرستین در برگ این گیاه در مرحله رسیدگی میوه نسبت دادند.یافتههایسالم و همکاران (Salem et al., 2018) در گیاه پسته وحشی(Mentha pulegium) نشاندادکهمحتوایپلیفنول،فلاونوئیدهاوظرفیتآنتیاکسیدانیبهمراحلرشدیاینگیاهبستگیدارد و حداکثرتولیدفنلدرمرحلهگلدهی کاملبهدست آمد.بررسی فنول،فلاونوئیدوفعالیتآنتیاکسیدانیعصاره آفتابگردان مکزیکی(Mexican sunflower) در مراحلرشد رویشیوزایشی نشان داد که ترکیباتشیمیاییگیاهی،محتوایآنهاوفعالیتهایبیولوژیکیآنهابهـواملمحــیطی،مرحلهفنولوژیکوصفاتژنتیکی وابسته است و
مرحلهفنولوژیکیاثرمهمیدرتولید اینترکیباتدارد و عصارهگیاه درمرحلهرویشیبالاترینمیزان فنول،فلاونوئیدوفعالیتآنتیاکسیدانی را نشانداد (Pretti et al., 2018).

نتیجه‌گیرینهایی

نتایج این پژوهش نشاندادکهمیزانترکیبات فیتوشیمیاییوعملکردآنتیاکسیدانیبرگ کنگر فرنگیبستهبهسنگیاه و مراحلفنولوژیکی متفاوتبود. بیشـترین میـزان فعالیـت آنتیاکسیدانی و محتوی فنل کل، فلاونویید کلو کلروژنیک اسید در مرحله غنچه دهی بـه دسـت آمد. همچنینهمبستگیمعنی‌داربینفعالیتآنتیاکسیدانیومحتوایفنولینشانداد کهترکیباتفنلیمیتوانندنقشمهمیدرفعالیتآنتیاکسیدانیداشتهباشند.با توجه به نتایج حاصلهمیتوان مرحله غنچه دهی را مرحله نموی مناسب به منظور برداشت برگ‌ها جهت مصارف دارویی عنوان نمود.

References

1. Abdalla, M. M. and El-Khoshiban, N. H., 2007. The influence of water stress on growth, relative water content,photosynthetic pigments, some metabolic and hormonal contents of two Triticum aestivum cultivars. Journal ofApplied Science Research, 3: 2062-2074.

2. Aksu, Ö. and Altinterim, B., 2013. Hepatoprotective effects of artichoke (Cynara scolymus). Bilim ve Genclik Dergisi, 1(2): 44-49.

3.Alencar, M.V.O.B., Oliveira, G.L.S., Oliveira, F.R.A.M., Gomes Junior, A.L., Souza, A.A., Melo Cavalcante, A.A.C.and Freitas, R.M., 2014. Evaluation of antioxidant capacity of the aqueous extract of Cynara scolymus L. (Asteraceae) in vitroand in Saccharomyces cerevisiae. African Journal of Pharmacy and Pharmacology, 8(5): 136-147.

4. Alghazeer, R., El-Saltani, H., Saleh, N.A., Al-Najjar, A., Naili, M.B., Hebail, F. and El-Deeb, H., 2012. Antioxidant and antimicrobial activities of Cynara scolymus L. rhizomes. Modern Applied Science, 6: 54–63.

5. Alirezaie Noghgondar, M., Azizi, M., Neamati, S., Rezvani Moghaddam, P. and Rezazadeh, S., 2016. Variation of some phytochemical compound in shoot and root of Rumex turcomanicus Czerep.at different phenological stages. Journal of Medicinal Plants, 2 (58):25-36.

6. Allahdadi, M., and Raei, Y., 2017. Growth and chlorogenic acid content of artichoke (Cynara scolymus L.) affected by bio and chemical fertilizer. Journal of Biodiversity and Environmental Sciences (JBES), 11(5): 63-73.

7.Alonso, M.R.; García, M.D.C., Bonelli, C.G., Ferraro, G. and Rubio, M., 2006. Validated HPLC Method for Cynarin Dctermination in Biological Sample.Acta Farm. Bonaerense, 25(2):267- 70.

8.Baâtour, O., Tarchoun, I., Nasri, N., Kaddour, R., Harrathi, J., Drawi, E., Ben Nasri-Ayachi, B. M. and Lachaâl, M., 2012. Effect of growth stages on phenolics content and antioxidant activities of shoots in sweet marjoram (Origanum majorana L.) varieties under salt stress. African Journal of Biotechnology, 11(99): 16486-16493.

9.Borgognone, D., Cardarelli, M., Rea, E., Lucini, L. and Colla, G., 2014. Salinity source-induced changes in yield, mineral composition, phenolic acids and flavonoids in leaves of artichoke and cardoon grown in floatingsystem. Journal ofthe Science of Food and Agriculture, 9(4): 1231–1237.

10.Ceccarelli, N., Curadi, M., Picciarelli, P., Martelloni, L., Sbrana, C. and Giovannetti, M., 2010. Globe artichoke as functional food. Mediterranean Journal of Nutrition and Metabolism, 3: 197-201.

11.Chang, C., Yang, M., Wen, H. and Chern, J., 2002. Estimation of total flavonoid content in propolis by two complementary colorimetric methods. Journal of Food and Drug Analysis, 10: 178-182.

12.Dambolena, J.S., Zunino, M.P., Lucini, E.I.,Olmedo, R., Banchio, E., Bima, P.J. and Zygadlo, J.A., 2010. Total phenolic content, radical scavenging properties and essential oil composition of Origanum species from different populations. Journal of Agriculture and Food Chemistry, 58: 1115-1120.

13.FAO, Food Agriculture Organization., 2014. The total world production of artichoke. www.fao.org.

14.Fazli, R., Nazarnejad, N.A. and Ebrahimzadeh, M.P., 2002. To evaluate the phenolic antioxidant activity total flavonoids of beech, hornbeam and spruce. Journal of the forest and wood products, natural resources of Iran, 66 (3):339-349.

15.Fratianni, F., Pepe, R. and Nazzaro, F., 2014. Polyphenol composition, antioxidant, antimicrobial and quorum quenching activity of the “Carciofo di Montoro” (Cynara cardunculus var. scolymus) Global Artichoke of the Campania Region, Southern Italy. Food and Nutrition Sciences, 5: 2053-2062.

16.Gai, F., Peiretti, P.G., Karamac, M. and Amarowicz, R., 2017. Changes in the total polyphenolic content and antioxidant capacities of perilla (Perilla frutescensL.) plant extracts during the growth cycle. Journal of Food Quality Volume 2017, Article ID 7214747, 8 pages.

17.Ghamari, H., Saidi, M., Ghaasemnejaad, A. and Ghanbari, A.R., 2016. Evaluation of phytochemical composition of sahandian savory (Satureja sahendica Bornm.) essential oils at different phenological stages. Journal of Agroecology, 8(1): 1-16.

18.Ghasemnezhad, A.S., Hemmati, K.H.,and Rezazadeh, A., 2012. Effect of harvest time on antioxidant potential of artichoke leaves.Final report of research project at Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources.

19.Hoshani, M., Mianabadi, M., Aghdasi, M. and Azim Mohseni, M., 2013. An investigation of antioxidant activity of Physalis alkekengi methanolic extracts in different phenolegical stages. Iranian Journal of Plant Biology, 4(14): 101-114.

20.Jakovljević, Z.D., Stanković, S.M. and Topuzović D.M., 2013. Seasonal variability of chelidoniummajus l. secondary metabolites content and antioxidant activity. EXCLI Journal,12: 260-268.

21.Kamkar, A., Jebelli Javan, A., Asadi, F. and Kamalinejad, M., 2010. The antioxidative effect of Iranian Mentha pulegium extracts and essential oil in sunflower oil. Food and Chemical Toxicology, 48(7): 1796–1800.

22.Karimi, M.M., 1992. Isfahan Province Climate.Budget and Planting Organization of Isfahan Province, Isfahan.

23.Khalasi Ahwazi, L., Heshmati, G., Zofan, P. and Akbarlou, M., 2016. Total phenol, flavonoid contents and antioxidant activity of Gundelia tournefortii L. in different phenological stage and habitats of North East of khozestan province. Eco-phytochemical Journal of medicinal plants, 4(1): 33-46.

24.Koksal, E., Bursal, E., Dikici, E., Tozoglu, F., Gulcin, I., 2011.Antioxidant activity of Melissa officinalisleaves. Journal of Medicinal Plants Research, 5: 217-222.

25.Lattanzio, V., Kroon, P.A., Linsalata, V. and Cardinali, A., 2009. Globe artichoke: a functional food and source of nutraceutical ingredients. Journal of Functional Foods, 1: 131-144.

26.Lombardo, S., Pandino, G. and Mauromicale, G., 2013. Total polyphenol content andantioxidant activity among clones of two Sicilian globe artichoke landraces. Search Results. Acta Horticulturae, 983: 95–101.

27.Agielse, J., Verlaet, A., Breynaert, A., Keenoy, B.M., Apers, S., Pieters, L. and Hermans, N., 2014.Investigation of the in vivo antioxidative activity ofCynara scolymus (artichoke) leaf extract in thestreptozotocin-induced diabetic rats. Molecular Nutrition & Food Research, 58(1): 211-215.

28.Mansol Mollashahi Khumaki, A., and Varasteh Moradi, A., 2015.Effect of different extraction methods on effective compounds and antioxidant activity of artichoke (Cynara scolymus L.) extract in Golestan province. Eco-phytochemical Journal of Medicinal Plants 11(3): 74-85.

29.McDonald, S., Prenzler, P.D., Autolovich, M. and Robards, K., 2001. Phenolic content and antioxidant activity of olive extracts. Food Chemistry, 73:73-84.

30.Melilli, M.G., Tringali, S., Riggi, E. and Raccuia,S.A., 2007. Screening of genetic variabilityfor some phenolic constituents of globeartichoke. Acta Horticulturae, 730: 85-91.

31.Mocelin, R., Marcon, M., Santo, G.D., Zanatta, L., Sachett, A., Schönell, A.P., Bevilaqua, F., Giachini, M., Chitolina, R., Wildner, S.M., Duarte, M.M.M.F., Conterato, M.M.G., Piato, A.L., Gomes, D.B. and Roman Junior, W.A., 2016. Hypolipidemic and antiatherogenic effects of Cynara scolymus in cholesterol-fed rats. Revista Brasileira de Farmacognosia, 26: 233–239.

32.Mohamed Abdel Magied, M., Hussien, S., Mohamed Zaki, S. and Mohamed EL Said, R., 2016. Artichoke (Cynara scolymus L.) leaves and heads extracts as hypoglycemic and hypocholesterolemic in rats. Journal of Food and Nutrition Research, 4(1): 60-68.

33.Naghiloo, S., Movafeghi, A., Delazar, A., Nazemiyeh, H., Asnaashari, S. and Dadpour, M.R., 2012. Ontogenetic variation of volatiles and antioxidant activity in leaves of Astragalus compactus lam. (Fabaceae). EXCLI Journal, 11: 436-443.

34.Nouraei, S., Rahimmalek, M., Saeidi, G., Bahreininejad, B., 2016. Variation in seed oil content and fatty acid composition of globe artichoke under different irrigation regimes. Journal of the American Oil Chemists' Society, 93(7):953-962.

35.Omezzine, F., Bouaziz, M., Simmonds, M.S.J. and Haouala, R., 2014. Variation in chemical composition and allelopathic potential of mixoploid Trigonella foenum-graecum L. with developmental stages. Food Chemistry, 148: 188–195.

36.Omidbaigi, R., 2005. Approach to the production and processing of medicinal plants, Volume 1, Astan Quds Publication, Tehran, Iran.

37.Pandino, G., Lombardo, S., Mauromicale, G. and Williamson, G., 2011. Profile of polyphe-nols and phenolic acids in bracts and receptacles of globe artichoke (Cynara cardunculus var. scolymus) germplasm. Journal of Food Composition and Analysis, 24: 148–153.

38.Pandino, G., Lombardo, S., Lo Monaco, A., Mauromicale, G., 2013. Choice of time of harvest influences the polyphenol profile of globe artichoke.Journal of Functional Foods, 5: 1822–1828.

39.Pistón, M., Machado, I., Branco, C.S., Cesio, V., Heinzen, H., Ribeiro, D., Fernandes, E., Chisté, R.C. and Freitas, M., 2014. Infusion, decoction and hydroalcoholic extracts of leaves from artichoke(Cynara cardunculus L. subsp. cardunculus) are effective scavengers of physiologicallyrelevant ROS and RNS. Food Research International, 64: 150–156.

40.Pretti, I., Carolyne da Luz, A. and Batitucci, M.C.P., 2018. Phytochemical analysis and antioxidant activity of Tithonia diversifolia in the vegetative and reproductive stages. In: Proceedings of Brazilian Conference on Natural Products and Annual Meeting on Micro molecular Evolution, Systematics and Ecology. Campinas: GALOÁ.

41Saeb, K., Gholamrezaee, S. and Asadi, M., 2011. Variation of antioxidant activity of Melissa officinalis leaves extracts during the different stages of plant growth. Biomedical and Pharmacology Journal, 4(2). Available from: http://biomedpharmajournal.org/?p=1933.

42.Salem, N., Sriti, J., Bachrouch, O., Msaada, K., Khammassi, S., Hammami, M.,Selmi, S., Boushih, E., Ouertani, M., Hachani, N., Abderraba, M., Marzouk, B., Limam, F. and Ben Jemaa, J.M., 2018.Phenological stage effect on phenolic composition and repellent potential of Mentha pulegium against Tribolium castaneum and Lasiodermaserricorne. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine (APJTB), 8(4): 207-216.

43.Sato, Y., Itagaki, S., Kurokawa, T., Ogura, J., Kobayashi, M., Hirano, T., Sugawara, M. and Iseki, K., 2011. In vitro and in vivo antioxidant properties of chlorogenic acid and caffeic acid.International Journal of Pharmaceutics, 403: 136–138.

44.Sellami, I.H., Maamouri, E., Chahed, T., Wannes, W.A., Kchouk, M.E. and Marzouk, B., 2009. Effect of growth stage on the content and composition of the essential oil and phenolic fraction of sweet majoram (Origanummajorana L.). Industrial Crops and Products, 30: 395-402.

45.Sheikhi, R., Zabih Zadeh, S.M., Nazarnejad, N. and Ebrahimzadeh, M.A.Theimportance of plant antioxidants and the need to research and develop them.The firstnational Conference of Medicinal herbs, Traditional Medicine and Organic agriculture.Hamadan, Iran.

46.Siriamompus, S. and Suttajit, M., 2010. Micro chemicals compounds and antioxidant activity of different morphological part of Thai wild purslane (portulaca oleraceae L.). Weed science, 58(3):182-188.

47.Torabi, N. and Zarin-Kamar, F.,2015. Total phenol, flavonoids and antioxidant properties of saffron leaves (Crocus sativus L.) in growth stages. 1st Conference on Horticultural Sciencesand biology. Tehran, Iran.

48.Tsevegsuren, N., Davaakhuu, G. and Udval,T.S., 2014.Phytochemical analysis of Cynara scolymus L. cultivated in Mongolia. Mongolian Journal of Chemistry, 15 (41): 40-42.

49.Uddin, M.K., Juraimi, A.S., Ali, M.E. and Ismail, M.R., 2012. Evaluation of antioxidant properties and mineral composition of purslane (Portulaca oleraceaL.) at different growth stages.international journal of molecular sciences, 13: 10257-10267.

50.Wong, C., Li, H., and Cheng, F., 2006. A systematic survey of antioxidant activity of 30 Chinese medicinal plants using the ferric reducing antioxidant power assay. Food Chemistry, 97: 705-711.

51. Zhang, Z. and Zhux, H., 2004. Phenolic compounds from the leaf extract of Artichoke (Cynara scolymus) and their antimicrobial activities. Journal of Agriculture and Food Chemistry, 52(24): 7272-8.

52.Zhang, Z., Liao, L., More, J., Wu, T. and Wang, Z., 2009. Antioxidant phenolic compounds from walnut kernels (Juglans regia L.). Food Chemistry, 113(1): 160- 165.

*نویسنده مسئول:allahdadi_m@yahoo.com

[2]. 1-2,2-Diphenyl-picrylhydrazyl

[3]. Well Chrom 2000

مراجع